Προσχολική εκπαίδευση για την αειφορία και τέχνη: προσεγγίζοντας τη δημιουργικότητα των παιδιών μέσα από τη διερεύνηση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος στο νηπιαγωγείο

Abstract

This doctoral thesis fits in the scope of Environmental Education/Education for Sustainable Development (EE/ESD) in the context of Preschool Education. It focuses on the concept of creativity, oriented in exploring and solving an environmental issue in a kindergarten school. Specifically, the study aims to investigate whether creative thinking in preschool children is promoted through the development of an educational intervention focused on visual arts, within the framework of EE/ESD. The main research question of this study was: “Does EE/ESD promote kindergarten children’s creativity, using art as a vehicle?” In order to investigate this question, the following sub-questions were formulated: 1) Are the indications affirming children's expression of creativity detected in the context of an environmental education intervention using visual arts? 2) Which factors seem to influence the development of kindergarten children's creative thinking during an environmental education intervention based on visual arts? 3) How is the creative process evolving towards solving an environmental issue with the contribution of visual arts? The research was conducted in a public kindergarten school in Attica by the in-service kindergarten teacher as the researcher, during the 2012-2013 school year. The method used to investigate the research questions was Action Research (AR), which monitored the design and the implementation of an environmental education intervention about waste reduction and waste management, using visual arts as the main tool. The analysis of the results has shown that creativity is a key competence that can be developed within the context of EE/ESD, promoting the vision for a sustainable school. Specifically, the findings have shown that in order to facilitate the development of kindergarten children’s creative thinking towards resolving an environmental issue, a permissive pedagogical context that takes into account young children’s particular needs and interests is needed. A context that provides students with ample time and space and rich stimuli, so that they can freely develop their ideas and intervene decisively in the context and the content of their learning, gaining more control over the learning and the creative process. In addition, it requires an educator who is responsive to change and innovation and uses learner-centered and collaborative approaches, along with more 'open' pedagogical tools, such as art-based methods, in order to support students' creative thinking and action towards sustainability. An educator with the intention to explore and identify both his/her explicit and implicit theories, beliefs and pedagogical choices as a practitioner, that may restrain the development of creative process and face them with a critical eye, ready to change them, whenever necessary. In summary, the present study argues that: Developing children's creative thinking when tackling an environmental issue through art in a kindergarten school, requires a pedagogical context that is receptive to change and innovation, along with a supportive teacher who utilizes 'open', participatory and collaborative, learner-centered approaches which allow children to be more autonomous and gain more control over the learning process, nurturing their thinking and action for the environment.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εντάσσεται στο πεδίο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/ Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ) στο πλαίσιο της Προσχολικής Εκπαίδευσης. Εστιάζει στην έννοια της δημιουργικότητας, με κατεύθυνση τη διερεύνηση και την επίλυση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος στο νηπιαγωγείο. Ειδικότερα η έρευνα επιχειρεί να εξετάσει αν προωθείται η δημιουργική σκέψη των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, μέσω ανάπτυξης μιας εκπαιδευτικής παρέμβασης για την ΠΕ/ΕΑΑ, με άξονα τις εικαστικές τέχνες. Το κεντρικό της ερώτημα ήταν: «Προωθεί η ΠΕ/ΕΑΑ τη δημιουργικότητα των παιδιών του νηπιαγωγείου, όταν αξιοποιεί ως όχημα την τέχνη;». Στην προσπάθεια διερεύνησης του κεντρικού ερωτήματος, δομήθηκαν τα επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα: 1) Ανιχνεύονται οι ενδείξεις που πιστοποιούν την εκδήλωση της δημιουργικότητας των παιδιών στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής περιβαλλοντικής παρέμβασης που αξιοποιεί τις εικαστικές τέχνες; 2) Ποιοι παράγοντες επιδρούν στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών, κατά τη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής περιβαλλοντικής παρέμβασης με άξονα τις εικαστικές τέχνες; 3) Πώς εξελίσσεται η δημιουργική διαδικασία με κατεύθυνση την επίλυση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος με τη συμβολή των εικαστικών τεχνών;. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ένα δημόσιο νηπιαγωγείο της Αττικής από την εκπαιδευτικό της τάξης, κατά το σχολικό έτος 2012-2013. Η μέθοδος που επιλέχθηκε ώστε να διερευνηθούν τα παραπάνω ερωτήματα ήταν η Έρευνα Δράσης, η οποία ακολούθησε τις φάσεις σχεδιασμού και ανάπτυξης μιας εκπαιδευτικής περιβαλλοντικής παρέμβασης με εργαλείο τις εικαστικές τέχνες, εστιασμένης στη μείωση και τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε πως η δημιουργικότητα αποτελεί μια ικανότητα-κλειδί, η οποία μπορεί να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ΠΕ/ΕΑΑ, προάγοντας το όραμα για ένα αειφόρο σχολείο. Πιο αναλυτικά, τα ευρήματα κατέδειξαν πως προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών του νηπιαγωγείου με κατεύθυνση την επίλυση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος, χρειάζεται καταρχήν ένα επιτρεπτικό παιδαγωγικό πλαίσιο, το οποίο λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών αυτής της ηλικίας. Ένα πλαίσιο που παρέχει στους μαθητές επαρκή χώρο και χρόνο και πλούσια ερεθίσματα, ώστε να αναπτύξουν ελεύθερα τις ιδέες τους και να παρεμβαίνουν καθοριστικά στις συνθήκες και το περιεχόμενο της μάθησής τους, αποκτώντας μεγαλύτερο έλεγχο στη μαθησιακή και δημιουργική διαδικασία. Επιπλέον, προϋποθέτει έναν εκπαιδευτικό δεκτικό στην αλλαγή και την καινοτομία που αξιοποιεί μαθητοκεντρικές, ομαδοσυνεργατικές προσεγγίσεις και ‘ανοιχτά’ παιδαγωγικά εργαλεία, όπως είναι οι μέθοδοι που βασίζονται στην τέχνη, ενισχύοντας τη δημιουργική σκέψη και δράση των μαθητών. Έναν εκπαιδευτικό με πρόθεση να διερευνά τις ρητές και περισσότερο τις άρρητες θεωρίες, τις πεποιθήσεις και τις παιδαγωγικές του επιλογές ως επαγγελματίας, οι οποίες εμποδίζουν την εξέλιξη της δημιουργικής διαδικασίας, να στέκεται κριτικά απέναντι σε αυτές, ώστε να είναι πρόθυμος να τις αλλάζει, όταν καθίσταται αναγκαίο. Συνοψίζοντας, η παρούσα έρευνα υποστηρίζει πως: Η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών κατά την αντιμετώπιση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος στο νηπιαγωγείο με όχημα την τέχνη, προϋποθέτει ένα παιδαγωγικό πλαίσιο δεκτικό στην αλλαγή και την καινοτομία και έναν υποστηρικτικό εκπαιδευτικό, ο οποίος αξιοποιεί ‘ανοιχτές’, συμμετοχικές και ομαδοσυνεργατικές προσεγγίσεις που τοποθετούν το μαθητή στο επίκεντρο και του επιτρέπουν μεγαλύτερη αυτονομία και έλεγχο στις συνθήκες μάθησης, ενισχύοντας τη σκέψη και τη δράση του για το περιβάλλον.