Η συμβολή ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην καλλιέργεια στάσεων και αξιών στην προσχολική ηλικία

Abstract

This research focuses on the planning, the application and the evaluation of an Environmental Education programme for preschool children, that aims at the formation of environmentally friendly attitudes and values. An assessment of the environmental sensitivity of preschool children, as it relates to an issue of the local environment, as well as, the degree of the children’s reform after taking part in the programme, constitute the secondary aims of the research. Another concern of the research programme is the extent to which technocentric, ecosystemic and biotic life matters affect the development of their environmental thought. The originality of the research lies in the evaluation of an EE programme designed to ellicit environmentally friendly attitudes and cultivate values at a preschool age. The research combines quality and quantity methods of approach. Its application shares elements both of quasi-experimental and action research methods. Seventeen pupils of a kindergarten class were the participants. The data was collected through a semistructured interview with the experiential group as well the control group that was held before and after the performance of the programme. During the application observation and diary keeping took place. Audio-visual techniques, role play and story writing were additional forms of formative evaluation. The results of the research are based on quality content analysis and on correlation research among the four main categories of that analysis. The categorization refers to the expected development of the children’s environmental thought as well as to the main trends of environmental ethics. According to the research findings, preschool children do care about environmental protection mainly for their own well-being or for the wider social interest. What they have gained through their participation in the programme is a change from egocentric and sociocentric to environmental anthropocentric and ecocentric attitudes. The main environmental issues of the programme (technocentric, ecosystemic and biotic life) seem to affect the anthropocentric or ecocentric environmental view that the children develop. Some of the findings showing that preschool children can express interest for non human beings trigger the attention of field specialists towards the planning of educational interventions appropriate for preschool age.

Βασικός σκοπός της διατριβής είναι ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την προσχολική ηλικία, που αποσκοπεί στη διαμόρφωση φιλοπεριβαλλοντικών στάσεων και αξιών. Η διερεύνηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης παιδιών προσχολικής ηλικίας σε σχέση με ένα ζήτημα του τοπικού περιβάλλοντός τους, η εκτίμηση της μεταβολής που σημειώνεται μετά τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, αλλά και αναζήτηση του τρόπου με τον οποίο ζητήματα διαχειριστικά, οικοσυστημικά ή βιοτικού περιβάλλοντος επηρεάζουν τη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής αντίληψης αποτελούν τους επιμέρους στόχους της έρευνας. Δεδομένου ότι, αφενός, οι περισσότερες έρευνες για την προσχολική ηλικία αναφέρονται στην ανάπτυξη περιβαλλοντικών εννοιών, και, αφετέρου, αξιολογήσεις εκπαιδευτικών προγραμμάτων δεν έχουν δημοσιευθεί, η πρωτοτυπία αυτής της έρευνας έγκειται στην προσπάθεια εκτίμησης της επίδρασης ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην ανάπτυξη στάσεων και αξιών φιλικών προς το περιβάλλον σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Το ερευνητικό ενδιαφέρον θεμελιώνεται στο θεωρητικό πλαίσιο της Π.Ε. και πιο συγκεκριμένα στην ευρύτερη επιδίωξή της για τη δημιουργία ενός νέου περιβαλλοντικού ήθους (κεφ. Α1). Δεδομένου ότι οι τεχνολογικές και διαχειριστικές προσεγγίσεις φαίνεται να είναι ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης, η αναζήτηση ενός νέου φιλοσοφικού πλαισίου στρέφεται σε οικοκεντρικές κατευθύνσεις. Η επαναθεώρηση της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος αποβλέπει στην εκδήλωση υπεύθυνης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς. Τα διάφορα μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί στην προσπάθεια να προσεγγίσουν την έννοια της συμπεριφοράς τονίζουν την πολυπλοκότητα των παραμέτρων που επηρεάζουν την εμφάνισή της. Τέσσερις από αυτές, οι γνώσεις, οι αξίες και οι στάσεις, τα συναισθήματα και η δράση, αποτελούν τον πυρήνα της περιβαλλοντικής συνείδησης και κατ’ επέκταση τη βασική δέσμη στόχων των προγραμμάτων Π.Ε. Παρ’ όλα αυτά οι αξιακοί και οι συναισθηματικοί στόχοι στην εκπαίδευση έχουν προκαλέσει αντιδράσεις γιατί συνδέονται με πρακτικές κατήχησης και χειραγώγησης. Εντούτοις, τέτοιου τύπου στόχοι είναι άρρηκτα δεμένοι με την ταυτότητα της Π.Ε., προσεγγίζονται ακούσια μέσω του κρυφού προγράμματος έτσι κι αλλιώς, και συνδυασμένοι με γνωστικούς στόχους απομακρύνουν την πιθανότητα του δογματισμού. Ο σεβασμός στην κρίση και την ελευθερία επιλογής του μαθητή μπορεί να εξασφαλιστεί μέσα από κατάλληλες στρατηγικές διδασκαλίας. Η προσέγγιση των περιβαλλοντικών αξιών στα πλαίσια προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορεί να γίνει με τη συνδρομή της Εκπαίδευσης Αξιών και γι’ αυτό υποστηρίζεται η συνεργασία της με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.