Πολιτική κοινωνικοποίηση των μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικής ταυτότητας με την αξιοποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων

Abstract

Political socialization is a crucial factor in the development of students' political identity. Particularly in primary education, socio-political education has the potential to shape students' perceptions and attitudes toward politics through curricula and school textbooks. This study focuses on the political socialization of primary school students, aiming to highlight how the curricula and textbooks of Social and Political Education contribute to the formation of political attitudes and values. The main goal of the research is to examine how political values such as democracy, equality, and justice are incorporated into school textbooks and how these influence students.The methodology adopted in this research is a combination of quantitative and qualitative content analysis. Quantitative analysis is used to record and measure the frequency of political values in school textbooks, providing a statistical representation of the presence of political concepts in the texts. Subsequently, qualitative analysis focuses on extracting deeper meanings and categorizing the texts to reveal the context and ways in which each value is presented. According to this methodology, the Social and Civic Education textbooks for the 5th and 6th grades of primary school, which are taught in the current school year 2024–2025, are analyzed in order to record the political values and their presence in the texts. The analysis involves identifying categories and coding the data, thus highlighting the major political values discussed in the textbooks, such as social justice and participation. The results of the analysis showed that the Social and Political Education textbooks largely incorporate values that promote social justice and solidarity, as well as the students' obligation to actively engage in social and political issues. It was also observed that the textbooks promote democratic thinking and integrate elements that encourage social equality and human rights, while also focusing on the development of students' political consciousness through examples that promote individual and collective action. These findings reflect the tendency of Greek school textbooks to promote social integration and participation, while not neglecting critical thinking and the ability of students to question and actively participate in social processes. The significance of the research lies in understanding how students are exposed to political concepts through educational programs and how this may influence the formation of their political identity, reinforcing or challenging political and social norms. The study aims to identify the less visible but equally important messages conveyed through the hidden curriculum and critically evaluate the strategies used in school textbooks to promote students' political consciousness and social responsibility. This research contributes to a deeper understanding of how the "Social and Political Education" textbooks shape the political identity of students in primary education. Through the analysis of political values incorporated into the curricula, the research highlights the role of education in strengthening social responsibility and democratic consciousness. The results emphasize the importance of political socialization at an early age and the potential of school education to enhance students' critical thinking, providing them with the necessary tools to actively participate in social and political life. This analysis underscores the need for a more conscious and progressive approach to political values in school curricula, so that students can develop the ability to recognize and challenge the social and political issues that concern them.

Η πολιτική κοινωνικοποίηση αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη της πολιτικής ταυτότητας των μαθητών. Ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η κοινωνικοπολιτική εκπαίδευση έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει τις αντιλήψεις και στάσεις των μαθητών απέναντι στην πολιτική, μέσω των αναλυτικών προγραμμάτων και των σχολικών εγχειριδίων. Η παρούσα έρευνα εστιάζει στην πολιτική κοινωνικοποίηση των μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με σκοπό να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο τα αναλυτικά προγράμματα και τα εγχειρίδια της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής συμβάλλουν στη διαμόρφωση πολιτικών στάσεων και αξιών. Ο κύριος στόχος της έρευνας είναι να εξετάσει πως οι πολιτικές αξίες, όπως η δημοκρατία, η ισότητα και η δικαιοσύνη, ενσωματώνονται στα σχολικά εγχειρίδια και πως αυτά επηρεάζουν τους μαθητές. Η μεθοδολογία που υιοθετείται στην παρούσα έρευνα είναι συνδυασμός ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου. Η ποσοτική ανάλυση χρησιμοποιείται για να καταγραφούν και να μετρηθούν οι συχνότητες εμφάνισης των πολιτικών αξιών στα σχολικά εγχειρίδια, δίνοντας την στατιστική εικόνα της παρουσίας των πολιτικών εννοιών στα κείμενα. Στη συνέχεια, η ποιοτική ανάλυση επικεντρώνεται στην εξαγωγή βαθύτερων νοημάτων και στην κατηγοριοποίηση των κειμένων, ώστε να αναδειχθεί το πλαίσιο και οι τρόποι με τους οποίους κάθε αξία παρουσιάζεται. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία αυτή, αναλύονται τα σχολικά εγχειρίδια της «Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής» της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού, που διδάσκονται στο τρέχον σχολικό έτος 2024 – 2025, προκειμένου να καταγραφούν οι πολιτικές αξίες και η παρουσία τους στα κείμενα. Η ανάλυση περιλαμβάνει τον προσδιορισμό κατηγοριών και την κωδικοποίηση των δεδομένων, έτσι ώστε να αναδειχθούν οι κυριότερες πολιτικές αξίες που διαπραγματεύονται τα βιβλία, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η συμμετοχικότητα. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης έδειξαν ότι τα σχολικά εγχειρίδια της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής ενσωματώνουν σε μεγάλο βαθμό αξίες που προάγουν την κοινωνική δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη, αλλά και την υποχρέωση των μαθητών να συμμετέχουν ενεργά στα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Παρατηρήθηκε, επίσης, ότι τα εγχειρίδια προωθούν τη δημοκρατική σκέψη και ενσωματώνουν στοιχεία για την προώθηση της κοινωνικής ισότητας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ, ταυτόχρονα, εστιάζουν στην ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης των μαθητών μέσω παραδειγμάτων που προάγουν την ατομική και συλλογική δράση. Τα ευρήματα αυτά αντανακλούν την τάση των ελληνικών σχολικών εγχειριδίων να προάγουν την κοινωνική ενσωμάτωση και τη συμμετοχή, χωρίς να παραλείπουν την κριτική σκέψη και τη δυνατότητα των μαθητών να αμφισβητούν και να συμμετέχουν ενεργά στις κοινωνικές διαδικασίες. Η σημασία της έρευνας έγκειται στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι μαθητές εκτίθενται σε πολιτικές έννοιες μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πως αυτό μπορεί να επηρεάσει τη διαμόρφωση της πολιτικής τους ταυτότητας, ενισχύοντας ή αμφισβητώντας πολιτικά και κοινωνικά πρότυπα. Η έρευνα αποσκοπεί στην αναγνώριση των μη φανερών, αλλά εξίσου σημαντικών, μηνυμάτων που μεταδίδονται μέσω του κρυφού αναλυτικού προγράμματος, και την κριτική αξιολόγηση των στρατηγικών που χρησιμοποιούνται στα σχολικά εγχειρίδια για την προώθηση της πολιτικής συνείδησης και της κοινωνικής υπευθυνότητας των μαθητών. Η παρούσα έρευνα συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα σχολικά εγχειρίδια της «Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής» διαμορφώνουν την πολιτική ταυτότητα των μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μέσα από την ανάλυση των πολιτικών αξιών που ενσωματώνονται στα αναλυτικά προγράμματα, η έρευνα αναδεικνύει τον ρόλο της εκπαίδευσης στην ενίσχυση της κοινωνικής υπευθυνότητας και της δημοκρατικής συνείδησης. Τα αποτελέσματα της έρευνας επισημαίνουν τη σημασία της πολιτικής κοινωνικοποίησης στην πρώιμη ηλικία και τη δυνατότητα της σχολικής εκπαίδευσης να ενισχύσει την κριτική σκέψη των μαθητών, προσφέροντάς τους τα απαραίτητα εργαλεία για να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Με την ανάλυση αυτή, επισημαίνεται η ανάγκη για μια πιο συνειδητοποιημένη και προοδευτική προσέγγιση των πολιτικών αξιών στα σχολικά προγράμματα, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να αμφισβητούν τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που τους αφορούν.