Μελέτη της επίδρασης του εκπαιδευτικού πλαισίου των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας στην ποιότητα ζωής και στην υποκειμενική αίσθηση για τον εαυτό (αυτοεικόνα), ατόμων που έχουν αποκλειστεί από τα εκπαιδευτικά συστήματα κατά την παιδική και εφηβική τους ηλικία

Abstract

Second Chance Schools (SCS) framework focus on reducing social and educational exclusion of underprivileged young people, while providing them with the best possible training and support. These schools are designed for adults that do not acquire a secondary school diploma, and they offer them an equivalent qualification through a two-year educational program. The purpose of this research is to examine the impact of the SCS educational framework on students' subjective perception of self (Self-Image), Mental Health and quality of life (well-being). The study focuses on individuals that were excluded from the educational systems during childhood and adolescence. Triangulation was chosen for this research, which means a mixed-methods research approach, that combines both quantitative and qualitative methods. The sample of the study was composed of students enrolled in the academic years 2020–2022 and 2021–2023 at seven SCS institutions, which were selected randomly from the total SCS in Central Macedonia. 251 students participated, in the quantitative section of the study, whereas the qualitative segment involved interviews with 21 students. Data collection spanned a three-year period (2020–2023) and coincided with the COVID-19 pandemic, covering one year of total lockdown, one year with and one year without any measures related with the confrontation of the pandemic. It was used an ad-hoc questionnaire to collect demographic data. The quantitative study assessed anxiety, depressive mood, well-being, self-esteem, and self-efficacy using the following self-reported questionnaires: Generalized Anxiety Disorder Scale (GAD-7), Patient Health Questionnaire (PHQ-8), WHO-5 Well-Being Index (WHO-5), Rosenberg Self-Esteem Scale (RSES), and Generalized Self-Efficacy Scale (GSES). The participants completed the questionnaires at two different time points—first at the beginning and second at the end of their education at SCS. A semi-structured Interview Guide was designed for the conduction of the qualitative part of the study. The data derived from the interviews were further analyzed and categorized using Thematic Content Analysis. Regarding the statistical process of the findings that emerged through the quantitative research, Factor Analysis was performed to group variables measuring psychological characteristics. The Wilcoxon Signed-Rank Test was used to compare psychological characteristics before and after the attention of the SCS framework, while the effect size was calculated by using Cohen's d. Additionally, to evaluate the impact of student attendance on Mental Health and Self-Image based on the pandemic period in which they studied at SCS, it was conducted a two-way Repeated Measures ANOVA. Finally, the method of the Generalized Estimating Equation (GEE) was applied to examine the correlation between the demographic characteristics of the trainees and their psychological attributes. As for the findings of the quantitative research, the five psychological factors measured by the study’s tools were grouped through Factor Analysis into two factors: Self-Image that was composed of self-esteem and self-efficacy and Mental Health that was composed of anxiety, depressive mood and well-being. As for self-esteem and self-efficacy, in general, were observed high levels among the students at the beginning of their attendance at SCS. Self-esteem did not improve throughout the educational process at SCS to any of the two study cycles that were examined. On the contrary, self-efficacy showed a statistically significant improvement (small effect size) in both study cycles (2020-2022: z=-4.115, p=0.000, d=-0.392 & 2021-2023: z=-3.158, p=0.002, d=-0.272). For Self-Image, a statistically significant improvement (small effect size) was also observed in both study cycles (2020-2022: z=-3.795, p=0.000, d=-0.322 & 2021-2023: z=-3.580, p=0.000, d=-0.309).The trainees had high levels of anxiety and depressive mood. Furthermore, a statistically significant improvement in anxiety (small effect size) was observed, but only for the second examined study cycle (2021-2023: z=-2.857, p=0.004, d=0.248). Regarding depressive mood, a statistically significant improvement was observed (negligible effect size) for the second study cycle (2021-2023: z=-2.279, p=0.023, d=0.190). Many of the students in the sample were classified at the categories of low well-being. Only for the second study cycle (2021-2023) was observed a statistically significant improvement in well-being (small effect size) at the end of the educational process compared to its beginning (2021-2023: z=-2.500, p=0.012, d=-0.259). Finally, for the Mental Health, a statistically significant improvement (small effect size) was detected, but only for the second study cycle examined (2021-2023: z=-3.108, p=0.02, d=-0.316). As for the impact of the pandemic COVID-19 it was found that Mental Health improved after the completion of the attendance (p=0.013), but only for the participants in the 2021-2023 study cycle, which means after the lifting of measures for the COVID-19 pandemic (p=0.007). Conversely, Self-Image improved for participants from both study cycles after the completion of their education (p=0.000), regardless of the presence of the measures. At an overall level, attendance at SCS had an impact on Mental Health and Self-Image of the trainees, although this impact was influenced by the pandemic COVID-19. Regarding the correlations between the demographic characteristics of the students and the factors of anxiety, depression, well-being, self-esteem, and self-efficacy emerged multiple findings. The findings highlighted the ways in which the demographic characteristics of each student influence the investigated factors. More specifically, it was found that factors such as gender, educational level, the profession of the student’s mother or father, the students’ employment and family status, whether or not Greek was their native language, the number of years of school attention during childhood, the reasons for dropping out of school, whether or not they are vulnerable social groups, may influence and correlate with the factors under investigation. As for the Qualitative Data Findings, through the analysis of the interviews, 127 codes emerged, which were classified into 19 sections. These sections were further grouped into six broader thematic categories: "Mental Health" – Included information that had relation to anxiety, depression, well-being, and Mental Health of the participants. "Self-Image" – Covered aspects that had relation to self-esteem, self-efficacy, and self-image of the participants. "Impact on Mental Health Due to Attendance at SCS" – Compiled students' assessments of the way in which their participation in Second Chance Schools (SCS) influenced the progression of their Mental Health. "Impact on Self-Image Due to Attendance at SCS" – Reflected the evaluations of the participants regarding how their education at SCS affected their self-image. "Second Chance Schools: Attitudes, Perceptions, and Emotions" – Addressed students' attitudes, perceptions, and emotional experiences from the framework of SCS. "Difficulties, Facilitators, and Living Conditions of Students" – Included the challenges students face in their lives or their specific living conditions, as well as potential factors that have facilitated their educational journey. Through the synthesis of the quantitative and the qualitative findings, it was explored the impact of Second Chance Education and was revealed the benefits for students in various aspects of Mental Health and Self-Image. However, on a broader scale, the study emphasized at the numerous factors that influence participation, motivation, and overall outcomes in lifelong learning, particularly for SCS students, who often face plethora of social and economic challenges.

Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) έχουν ως σκοπό λειτουργίας τη μείωση του κοινωνικού και εκπαιδευτικού αποκλεισμού των μη προνομιούχων νέων και την καλύτερη δυνατή κατάρτιση και υποστήριξή τους. Απευθύνονται σε ενήλικα άτομα τα οποία δεν έχουν απολυτήριο Γυμνασίου, παρέχοντάς τους ισότιμο τίτλο, με συνολική διάρκεια φοίτησης 2 εκπαιδευτικά έτη. O σκοπός της παρούσης έρευνας είναι να μελετηθεί η επίδραση του εκπαιδευτικού πλαισίου των ΣΔΕ στην υποκειμενική αίσθηση για τον εαυτό (αυτό-εικόνα), στην ψυχική υγεία και στην ποιότητα ζωής (ευζωϊα) των φοιτούντων, που είναι άτομα τα οποία είχαν αποκλειστεί από τα εκπαιδευτικά συστήματα κατά την παιδική και εφηβική τους ηλικία. Για τη διεξαγωγή της μελέτης επιλέχθηκε η μίξη τόσο ποσοτικών όσο και ποιοτικών μεθόδων έρευνας (τριγωνοποίηση). Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν εκπαιδευόμενοι που φοιτούσαν κατά τα σχολικά έτη 2020-2022 και 2021-2023 σε επτά ΣΔΕ, τα οποία επελέγησαν με απλή τυχαία δειγματοληψία, μεταξύ του συνόλου των ΣΔΕ της Κεντρικής Μακεδονίας. Στο ποσοτικό τμήμα της έρευνας συμμετείχαν συνολικά 251 εκπαιδευόμενοι, ενώ στο ποιοτικό τμήμα πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με συνολικά 21 εκπαιδευόμενους. Η συγκέντρωση των δεδομένων κάλυψε ένα τριετές χρονικό διάστημα (2020-2023), και συνέπεσε χρονικά με την πανδημία COVID-19, περιλαμβάνοντας ένα χρόνο καθολικού lockdown, ένα χρόνο με μέτρα και ένα χρόνο χωρίς μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Τα δημογραφικά δεδομένα της έρευνας συνελέγησαν με τη χρήση ενός ad-hoc ερωτηματολογίου. Κατά το ποσοτικό τμήμα της έρευνας αξιολογήθηκαν το άγχος, η καταθλιπτική διάθεση, η ευζωία, η αυτοεκτίμηση και η αυτεπάρκεια με τη χρήση των ακόλουθων αυτοσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων: Generalized Anxiety Disorder Scale (GAD-7), Patient Health Questionnaire (PHQ-8), WHO-5 Well-Being index (WHO-5), Rosenberg Self Esteem Scale (RSES) και Generalized Self Efficacy Scale (GSES). Τα ερωτηματολόγια χορηγήθηκαν ανά εκπαιδευόμενο σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές, τόσο κατά την έναρξη, όσο και κατά τη λήξη της εκπαίδευσης στα ΣΔΕ. Για την πραγματοποίηση των ημιδομημένων συνεντεύξεων του ποιοτικού τμήματος της έρευνας χρησιμοποιήθηκε Οδηγός Συνέντευξης που συντάχθηκε αποκλειστικά για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας. Τα δεδομένα από τις συνεντεύξεις αναλύθηκαν περαιτέρω και ταξινομήθηκαν με τη μέθοδο της Θεματικής Ανάλυσης Περιεχομένου. Κατά τη στατιστική επεξεργασία των ευρημάτων της ποσοτικής έρευνας πραγματοποιήθηκε Factor Analysis για την ομαδοποίηση των τιμών των μεταβλητών που αξιολογούν ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Για τη σύγκριση των τιμών των ψυχολογικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων μεταξύ έναρξης και λήξης της φοίτησης χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία Wilcoxon Singed Rank, ενώ το μέγεθος της επίδρασης αξιολογήθηκε με την τιμή Cohen-d. Επιπλέον, για την αξιολόγηση της επίδρασης της φοίτησης των συμμετεχόντων στην ψυχική τους κατάσταση και στην αυτό-εικόνα τους, αναλόγως της περιόδου της πανδημίας που η φοίτηση στο ΣΔΕ πραγματοποιήθηκε, χρησιμοποιήθηκε two-way Repeated Measures ANOVA. Τέλος, εφαρμόστηκε η μέθοδος Generalized Estimating Equation για να ελεγχθεί η συσχέτιση των δημογραφικών στοιχείων των συμμετεχόντων με τα ψυχολογικά τους χαρακτηριστικά. Αναφορικά με τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας, οι πέντε ψυχολογικοί παράγοντες που μετρήθηκαν από τα εργαλεία της μελέτης ομαδοποιήθηκαν με Ανάλυση Παραγόντων, σε δύο παράγοντες, την αυτό-εικόνα (που συντίθεται από την αυτοεκτίμηση και την αυτεπάρκεια) καθώς και την ψυχική υγεία (που συντίθεται από το άγχος, την καταθλιπτική διάθεση και την ευζωία). Για την αυτοεκτίμηση και την αυτεπάρκεια προέκυψαν γενικά υψηλά επίπεδα για τους εκπαιδευόμενους κατά την έναρξη της φοίτησης στα ΣΔΕ. Η αυτοεκτίμηση δε βελτιώθηκε μέσα από την εκπαιδευτική πορεία στα ΣΔΕ, για κανέναν από τους 2 κύκλους σπουδών οι οποίοι μελετήθηκαν. Αντίθετα, για την αυτεπάρκεια προέκυψε βελτίωση στατιστικά σημαντική (με μικρού μεγέθους επίδραση) και για τους 2 κύκλους σπουδών οι οποίοι μελετήθηκαν [2020-2022: z=-4.115, p=0.000, d=-0.392 & 2021-2023: z=-3.158, p=0.002, d =-0.272]. Για την αυτό-εικόνα προέκυψε, επίσης, βελτίωση στατιστικά σημαντική (με μικρού μεγέθους επίδραση) και για τους 2 κύκλους σπουδών οι οποίοι μελετήθηκαν [2020-2022: z=-3.795, p=0.000, d=-0.322 & 2021-2023: z=-3.580, p=0.000, d=-0.309]. Τόσο το άγχος, όσο και η καταθλιπτική διάθεση των εκπαιδευομένων διαπιστώθηκε ότι κινούνταν σε υψηλά επίπεδα. Διαπιστώθηκε, περαιτέρω, βελτίωση στατιστικά σημαντική του άγχους (με μικρού μεγέθους επίδραση) μόνο για το δεύτερο κύκλο σπουδών ο οποίος μελετήθηκε [2021-2023: z=-2.857, p=0.004, d=0.248], ενώ όσον αφορά την καταθλιπτική διάθεση παρατηρήθηκε βελτίωση στατιστικά σημαντική (με αμελητέα όμως επίδραση) για τον δεύτερο κύκλο σπουδών [2021-2023: p=0.023, z=-2.279, d=0.190]. Αρκετοί από τους εκπαιδευόμενους του δείγματος τοποθετήθηκαν στην χαμηλή ευζωία, ενώ μόνο για τον δεύτερο κύκλο σπουδών (2021-2023) παρατηρήθηκε βελτίωση της ευζωίας στατιστικά σημαντική (με μικρού μεγέθους επίδραση) στη λήξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε σύγκριση με την έναρξή της [2021-2023: z=-2.500, p=0.012, d=-0.259]. Τέλος, για την ψυχική υγεία προέκυψε βελτίωση στατιστικά σημαντική (με μικρού μεγέθους επίδραση) μόνο για τον δεύτερο κύκλο σπουδών ο οποίος μελετήθηκε [2021-2023: z=-3.108, p=0.02, d=-0.316]. Ως προς την επίδραση της COVID-19, διαπιστώθηκε ότι η ψυχική υγεία βελτιώθηκε μετά την ολοκλήρωση της φοίτησης στα ΣΔΕ (p=0 .013), αλλά μόνο για τους συμμετέχοντες μετά την κατάργηση των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 στον κύκλο σπουδών 2021-2023 (p=0.007). Αντίστροφα, η αυτό-εικόνα βελτιώθηκε για τους συμμετέχοντες που προέρχονταν και από τους δύο κύκλους σπουδών κατά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης (p= 0.000), ανεξαρτήτως της παρουσίας των μέτρων. Συνολικά, η φοίτηση στα ΣΔΕ είχε αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και την αυτό-εικόνα των συμμετεχόντων, αν και ο εν λόγω αντίκτυπος επηρεάστηκε από την COVID-19. Αναφορικά με τις συσχετίσεις μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών των εκπαιδευομένων και των παραγόντων του άγχους, της κατάθλιψης, της ευζωίας, της αυτοεκτίμησης και της αυτεπάρκειας προέκυψαν πολλαπλά ευρήματα και αναδείχτηκε ο τρόπος με τον οποίο τα επιμέρους δημογραφικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν κάθε έναν από τους υπό διερεύνηση παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι παράγοντες όπως το φύλο, το εκπαιδευτικό επίπεδο και το επάγγελμα της μητέρας ή του πατέρα των εκπαιδευομένων, η επαγγελματική και οικογενειακή κατάσταση των ίδιων των εκπαιδευομένων, το αν οι εκπαιδευόμενοι μιλούσαν ως μητρική γλώσσα την ελληνική ή όχι, τα χρόνια φοίτησης στο σχολικό πλαίσιο κατά την ανήλικη ζωή τους, οι λόγοι εγκατάλειψης του σχολικού πλαισίου και το αν ανήκουν ή όχι σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες μπορεί να επηρεάσουν και να συσχετίζονται με τους υπό διερεύνηση παράγοντες. Ως προς τα ποιοτικά δεδομένα, μέσα από την επεξεργασία των συνεντεύξεων αναδείχτηκαν 127 κωδικοί, οι οποίοι ταξινομήθηκαν σε 19 ενότητες, οι οποίες με τη σειρά τους κατηγοριοποιήθηκαν σε 6 ευρύτερες θεματικές ενότητες- κατηγορίες, τις ακόλουθες: «Ψυχική Υγεία» - συμπεριλήφθηκαν πληροφορίες που αφορούν το άγχος, την κατάθλιψη, την ευζωία και γενικότερα την ψυχική υγεία των συμμετεχόντων, «Αυτό-Εικόνα»-συμπεριλήφθηκαν πληροφορίες που αφορούν την αυτοεκτίμηση, αυτεπάρκεια και αυτό-εικόνα των συμμετεχόντων, «Επίδραση στην ψυχική υγεία λόγω της φοίτησης στα ΣΔΕ»-συγκεντρώθηκαν οι εκτιμήσεις των εκπαιδευομένων για τον τρόπο με τον οποίο η φοίτηση τους στα ΣΔΕ επηρέασε την εξέλιξη της ψυχικής υγείας τους, «Επίδραση στην αυτό-εικόνα λόγω της φοίτησης στα ΣΔΕ»- παρουσιάστηκαν οι εκτιμήσεις των συμμετεχόντων αναφορικά με την επίδραση της φοίτησης στην αυτό-εικόνα τους, «Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας. Στάσεις, αντιλήψεις, συναισθήματα»- αφορούσε τις στάσεις, τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα των εκπαιδευομένων αναφορικά με τα ΣΔΕ και «Δυσκολίες, διευκολύνσεις και συνθήκες ζωής των εκπαιδευομένων»- περιλάμβανε τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευόμενοι στη ζωή τους ή στις ιδιαίτερες συνθήκες του βίου τους, αλλά και τους πιθανούς παράγοντες που διευκόλυναν την εκπαιδευτική τους πορεία. Μέσα από την παρούσα διατριβή και τη σύνθεση των ποσοτικών και ποιοτικών ευρημάτων διερευνήθηκε η επίδραση της Εκπαίδευσης Δεύτερης Ευκαιρίας, αποκαλύπτοντας τα οφέλη για τους εκπαιδευόμενους σε ποικίλους τομείς της ψυχικής υγείας και της αυτό-εικόνας. Σε ένα ευρύτερο πεδίο, όμως, τονίστηκαν οι πολύπλευρες πτυχές που επηρεάζουν τη συμμετοχή, το κίνητρο και το τελικό αποτέλεσμα στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης και ιδιαίτερα στο κοινό των εκπαιδευομένων των ΣΔΕ, το οποίο αντιμετωπίζει πληθώρα κοινωνικών και οικονομικών ζητημάτων.