Διδασκαλία και πραγμάτωση αξιών στο σύγχρονο σχολείο: εμπειρική έρευνα σε μαθητές δημοτικού σχολείου

Abstract

Generally the issue of the values in modern greek society is very actual, especially in our times with the increase of children’s criminality and the scornfullness and the inversion of traditional values. It is therefore necessary to investigate the orientation of the Greek value system (modern and traditional), in order special programms to be applied concerning the sensitization of children in relation to values in the primary education.Several researches have been already held in Greece and abroad from time to time. Representative are those of Lipset (1963), Baer, Curtis, Crabb and Johnston (1996), Rokeach (1968), Kataki (1984), Georga (1986), Papadopoulou (1997 and 2000) and Drosinou (1998). Remarkable ones are the relative researches of Papoulia-Tzelepi (1984), Mylona (1986), Dalla (1999), La Roe (2003) and Carpenter (2003).The present research has been inspired from the research of Lipset (1963), which has been repeated and completed from Baer, Curtis, Crabb and Johnston (1996). It consists of two parts, a theoretical and a practical one. The practical part consists also of two research phases. (Phase 1: Distribution of questionnaires – Phase 2: Teaching in class). This research attempts the practical investigation of:a.the Greek value system according to its modern or traditional orientationb.the personal evaluating aspects of the persons in the sample andc.the abiltiy of the development of special programs which aim to the value-sensitization in primary education.A haphazard sample of 585 persons was chosen, which consisted of pupils, parents and teachers from seven different schools in all over Greece. The persons who participated in this research were asked to answer specific questions regarding their personal value system, as long as their opinion about specific evaluating deficiencies in modern Greek and global society. The filling of the questionnaires were accomplished under the attendance of the researcher.The basic suppositions of the research were the following:1.The value system of pupils is related to the value system of (a). their parents and (b). their teachers.2.The value teaching program which will be applied, will influence the value system of the children.Qualitative and quantitative processing methods were applied to the research data. Especially:a.The test X² was applied for the determination of the statistic variance concerning the ratio in which pupils, teachers and parents choose the various categories of values (modern, traditional, their own, other).b.The non-parametric test Wilcoxon was applied for the comparisons relating at which level the persons believe that they apply the first selected value in their own lives and at which level they believe that the other persons apply the same value in their own lives.c.The indicator p of Spearman and the corresponding significance were applied in order to find out if the teachers’ value system (modern or traditional) has influenced the value system of the pupils in their classes.d.The qualitative analysis of the category data of the participants (pupils, teachers, parents) of the first research phase was accomplished based on the Grounded Theory (Strauss and Corbin 1998).e.The qualitative analysis of the nine recorded lessons (second research phase) was accomplished based on the “Conversation Analysis” of Sacks, Schegloff and Jefferson (1960).ResultsThe statistical processing of the research data indicated that in the overall sample dominates the traditional value orientation.Analytically•Teachers tend to choose more often modern values and especially the value “freedom”, contrary to the pupils and their parents who choose mostly traditional values and especially the value “family”.•The participants believe that they apply in higher degree their first selected value in their everyday life, than the other persons around them.•The most ignored value is considered:oin each person’s environment the “unselfishness”oin Greek society the “legality” and oin global society the “justice”•The least important value for the persons was the “leadership”.The lessons which were done during the second research phase indicated that they had a positive influence upon the pupils toward the specific values which were taught.ProposalsAlthough there is a reference to specific values as educational goals of the elementary schools in the Current Analytical Teaching Program (APS) of the primary school, there is no certain reference to special tutorial procedures of cultivation of those values, which they could be placed equivalent in the current educational procedure.The sensitization of the pupils in the various values it is restricted to epigrammatic references and incidental short talks.Based on the above, it is proposed:a.to give the respective didactic time for the pedagogic “contact” of children with the specific values – goals, which should be proportional to the importance of the projectb.to develop special educational programs of value-sensitization, in base of the empirical and holistic approach of knowledge, which is supported by the current APS (analytical teaching programs) and DEPPS (Inter-thematic coherrent teaching program frames). Those programs of value-sensitization must be adequate to the modern Greek educational reality and must take into consideration the characteristics of the Greek value system, which were derived from this present research, like for example the preference for the traditional values in the whole sample and the meeting of minds of pupils and parents about the importance of the traditional values and especially for the “family”.c.the teachers who will be asked to apply the above programs should be special trained. For this reason mandatory educational teams “teaching of values” should be created, which will be updated and enhanced continually with the last scientific and social data.

Γενικά το θέμα των αξιών στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα παρουσιάζεται ιδιαίτερα επίκαιρο και μάλιστα τελευταία με την αύξηση της παιδικής εγκληματικότητας και την απαξίωση και αντιστροφή των παραδοσιακών αξιών. Είναι αναγκαία λοιπόν η διερεύνηση του προσανατολισμού (σύγχρονου ή παραδοσιακού) του ελληνικού αξιακού συστήματος προκειμένου να γίνει δυνατή η εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων αξιακής ευαισθητοποίησης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Έχουν πραγματοποιηθεί κατά καιρούς σχετικές έρευνες στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό όπως των: Lipset 1963, Baer, Curtis, Crabb, και Johnston 1996, Rokeach 1968, Κατάκη 1984, Γεώργα 1986, Παπαδόπουλου 1997 και 2000 και Δροσινού 1998. Αξιομνημόνευτες είναι επίσης οι σχετικές μελέτες των Παπούλια-Τζελέπη 1984, Μυλωνά 1986, Ντάλλα 1999, La Roe 2003 και Carpenter 2003. Η παρούσα έρευνα είχε αφετηρία την έρευνα του Lipset (1963), η οποία επαναλήφθηκε και συμπληρώθηκε από τους Baer, Curtis, Crabb, και Johnston (1996). Απαρτίζεται από θεωρητικό και πρακτικό μέρος. Το πρακτικό μέρος αποτελείται από δύο επιμέρους ερευνητικές φάσεις (α΄φάση: χορήγηση ερωτηματολογίων – β΄φάση: πραγματοποίηση διδασκαλιών). Στην εν λόγω έρευνα επιχειρείται η εμπειρική διερεύνηση: α) του ελληνικού αξιακού συστήματος ως προς το σύγχρονο ή παραδοσιακό προσανατολισμό του, β) των προσωπικών αξιακών τοποθετήσεων των ατόμων του δείγματος και γ) της δυνατότητας ανάπτυξης ειδικών προγραμμάτων αξιακής ευαισθητοποίησης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Επιλέχθηκε ευκαιριακό δείγμα (haphazard samples) 585 ατόμων, το οποίο απαρτίστηκε από μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς επτά διαφορετικών σχολείων του ελλαδικού χώρου. Από τους συμμετέχοντες της έρευνας ζητήθηκε να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που αφορούσαν το ατομικό σύστημα αξιών τους καθώς και η γνώμη τους για συγκεκριμένες αξιακές ελλείψεις της σημερινής ελληνικής και παγκόσμιας κοινωνίας. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων έγινε με την παρουσία της ερευνήτριας. Οι βασικές υποθέσεις της έρευνας ήταν οι εξής:1) Το σύστημα αξιών των παιδιών-μαθητών σχετίζεται με το σύστημα αξιών: (α) των γονέων και (β) των δασκάλων τους.2) Το πρόγραμμα διδασκαλίας αξιών που θα εφαρμοστεί θα επηρεάσει το σύστημα αξιών των παιδιών. Εφαρμόστηκε ποσοτική και ποιοτική επεξεργασία των ερευνητικών δεδομένων. Ειδικότερα: α) Για τον έλεγχο στατιστικά σημαντικών διαφορών ως προς την αναλογία που οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς επιλέγουν τις διάφορες κατηγορίες αξιών (σύγχρονες, παραδοσιακές, άλλες, δικές τους) εφαρμόστηκε το τεστ Χ2. β) Για τις συγκρίσεις σχετικά με το πόσο τα άτομα πιστεύουν ότι εφαρμόζουν στη ζωή τους την επιλεγόμενη ως πρώτη αξία και πόσο πιστεύουν ότι την εφαρμόζουν οι άλλοι, έγινε μη παραμετρικό τεστ (Wilcoxon κατά ζεύγη). γ) Για να διαπιστωθεί εάν το αξιακό σύστημα των δασκάλων (σύγχρονο ή παραδοσιακό) έχει επηρεάσει το αξιακό σύστημα των μαθητών του τμήματός τους υπολογίστηκε ο δείκτης ρ του Spearman και η αντίστοιχη στατιστική σημαντικότητα. δ) Η ποιοτική ανάλυση των κατηγορικών δεδομένων των συμμετεχόντων (μαθητών, δασκάλων, γονέων) της α΄ ερευνητικής φάσης έγινε στη βάση της Grounded Theory (Strauss και Corbin 1998) ε) Η ποιοτική ανάλυση των εννέα απομαγνητοφωνημένων διδασκαλιών (β΄ ερευνητική φάση) πραγματοποιήθηκε στη βάση της «ανάλυσης συζήτησης» (conversation analysis) των Sacks, Schegloff και Jefferson (1960). Γενικές διαπιστώσεις Η στατιστική επεξεργασία των ερευνητικών δεδομένων έδειξε ότι στο συνολικό δείγμα υπερισχύει ο παραδοσιακός αξιακός προσανατολισμός. Αναλυτικότερα: -Οι δάσκαλοι φαίνεται να επιλέγουν συχνότερα σύγχρονες αξίες και ειδικότερα την αξία ελευθερία, σε αντίθεση με τους μαθητές και τους γονείς που επιλέγουν κυρίως παραδοσιακές αξίες και συγκεκριμένα την αξία οικογένεια. -Οι συμμετέχοντες πιστεύουν ότι εφαρμόζουν σε μεγαλύτερο βαθμό την αξία που επέλεξαν ως πρώτη στην καθημερινή τους ζωή από ό,τι την εφαρμόζουν οι γύρω τους. -Ως η πιο αγνοημένη αξία παρουσιάζεται: α) στο περιβάλλον εκάστου ατόμου η ανιδιοτέλεια, β) στην ελληνική κοινωνία η νομιμότητα και γ) στην παγκόσμια κοινωνία η δικαιοσύνη. -Ως τελευταία σε σπουδαιότητα αξία για τα άτομα επισημάνθηκε η ηγετική ικανότητα. Οι διδασκαλίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη β΄ ερευνητική φάση φαίνεται ότι επηρέασαν θετικά τους μαθητές για τις συγκεκριμένες αξίες που επισημάνθηκαν - διδάχτηκαν. Προτάσεις Στο ισχύον ΑΠΣ του δημοτικού σχολείου δεν αναφέρονται συγκεκριμένες διδακτικές διαδικασίες καλλιέργειας των αξιών (σκοπών αγωγής), οι οποίες θα μπορούσαν να ενταχθούν στην εκπαιδευτική καθημερινότητα. Επίσης δε δίδεται ο απαραίτητος διδακτικός χρόνος προσέγγισης των αξιών αυτών, με αποτέλεσμα η οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισής τους στην τάξη να περιορίζεται μόνο σε ολιγόλεπτες επισημάνσεις. Προτείνονται λοιπόν τα εξής: α) Προγραμματισμός ιδιαίτερου διδακτικού χρόνου για την αξιακή ευαισθητοποίηση των παιδιών, ο οποίος να είναι ανάλογος της σπουδαιότητας του εν λόγω εγχειρήματος, β) Διαμόρφωση ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων αξιακής διδασκαλίας, με βάση τα ισχύοντα ΑΠΣ (αναλυτικά προγράμματα σπουδων) και ΔΕΠΠΣ (διαθεματικά ενιαία πλαίσια προγραμμάτων σπουδών). γ) Ειδική κατάρτιση των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την εφαρμογή των παραπάνω προγραμμάτων, έτσι ώστε η αξιακή ευαισθητοποίηση να μην καταλήξει σε στείρο δογματισμό.