Εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη και κοινωνικά ευπαθείς ομάδες: η περίπτωση των σχολείων δεύτερης ευκαιρίας (ΣΔΕ) στις φυλακές

Abstract

The study aims to investigate citizenship’s education contribution toward people, who are characterized as social disadvantaged ones, regarding citizenship’s construction and their preparation in view of their re-integration into society. As a case study was selected a Second Chance School, located in a prison in Athens. The research’s questions are posed within the confine of a qualitative paradigm, with characteristics of an ethnographic study and an action research, which was conducted included three different approaches regarding to the data collection; semi-structured interviews with open-ended questionnaires, the participatory observation and the implementation of workshops with the participation of master students. The main target group of our research is the group of students–inmates however, interviews were also taken place with the educators and the volunteers of the school. The observation, as a research method, helped the researcher to feel familiar with the school’s environment and was used to collect data regarding to the whole educational process, as well as other aspects of the school routine. The main question of the research could be mentioned as ‘whether citizenship education could contribute in view of the preparation of social disadvantaged groups of people, in view of their future re-integration into society’. Research highlights students’ special educational needs and expectations and their educational ‘traumas’ came from the past, due to their dropping out. Furthermore, the main impact of education seems to be students’ engagement in a procedure of self-reflection and critical thought, regarding to their actions and attitudes of the past, as a first level of their entrance into a transformative procedure, which aims to contribute in the revision of their self-image and the improvement of the levels of their self-esteem and self-confidence. It seems that the participants take on the role of the researcher of themselves and through critical thought and reflection, they are trying to explain situations and attitudes and at the same time, to achieve the change.

Κεντρικό στόχο της παρούσας έρευνας αποτελεί η διερεύνηση της συμβολής της εκπαίδευσης στην οικοδόμηση της ιδιότητας του πολίτη και στην προετοιμασία των ατόμων που χαρακτηρίζονται ως ‘κοινωνικά ευπαθείς ομάδες’ πληθυσμού για την κοινωνική τους επανένταξη. Προκειμένου να διερευνηθεί το συγκεκριμένο ερώτημα, η έρευνα επικεντρώθηκε σε ένα Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ), το οποίο εδρεύει εντός ενός καταστήματος κράτησης στο Νομό Αττικής. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε ήταν ποιοτική, με στοιχεία εθνογραφικής μελέτης και έρευνας δράσης, με τη χρήση τριών διαφορετικών μεθόδων και πηγών συλλογής δεδομένων, προκειμένου να διασφαλιστεί η μεγαλύτερη εγκυρότητα των αποτελεσμάτων: ατομική συνέντευξη με τη χρήση ημι-δομημένων ερωτηματολογίων με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, συμμετοχική παρατήρηση και παρέμβαση με φοιτητές, μέσα από τη διεξαγωγή βιωματικών εργαστηρίων. Η κύρια ομάδα παρατήρησης είναι η ομάδα των εκπαιδευομένων του σχολείου, ωστόσο για τη συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις τόσο με τους εκπαιδευτές όσο και με τους εθελοντές του σχολείου. Με τη χρήση της παρατήρησης επιδιώχθηκε αρχικά η εξοικείωση της ερευνήτριας με το συγκεκριμένο σχολικό περιβάλλον και στη συνέχεια, η καταγραφή της εκπαιδευτικής πράξης και κυρίως, η ρουτίνα της σχολικής καθημερινότητας. Το κύριο ερευνητικό ερώτημα της εργασίας αφορά στο ‘εάν και με ποιο τρόπο η εκπαίδευση αναφορικά με την ιδιότητα του πολίτη συμβάλλει στην προετοιμασία των ατόμων που χαρακτηρίζονται ως κοινωνικά ευπαθείς ομάδες πληθυσμού εν όψει της επικείμενης επανένταξής τους στην κοινωνία’. Μέσα από την ερευνητική διαδικασία αναδύονται οι ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες και προσδοκίες της συγκεκριμένης ομάδας πληθυσμού και τα εκπαιδευτικά ‘τραύματα’ του παρελθόντος λόγω της πρόωρης απομάκρυνσής τους από την εκπαιδευτική διαδικασία. Η σημαντικότερη επίδραση της εκπαίδευσης αφορά στη διαδικασία του αναστοχασμού και της κριτικής σκέψης των δρώντων υποκειμένων, όσον αφορά τις πράξεις και τη συμπεριφορά τους κατά το παρελθόν, με αποτέλεσμα την είσοδό τους σε μία διαδικασία μετασχηματισμού, η οποία συμβάλλει στην αναθεώρηση της αυτο-εικόνας τους και στη βελτίωση των επιπέδων αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Οι συμμετέχοντες αναλαμβάνουν το ρόλο του ερευνητή του ίδιου τους του εαυτού και μέσα από την κριτική σκέψη και τον αναστοχασμό καλούνται να ερμηνεύσουν καταστάσεις και συμπεριφορές και με τον τρόπο αυτό οδηγούνται στην αλλαγή.