Ταυτότητα των εκπαιδευτικών στην περιβαλλοντική εκπαίδευση: μια αφηγηματική διερεύνηση της εμπειρίας

Abstract

This Narrative Inquiry aims at a deeper understanding and interpretation of the identity of Greek primary education teachers who are systematically involved in Environmental Education (EE), having a constant presence and engagement for several years in their schools. It is situated in a broader area of research interest around the experience of teachers and how this relates to their identity and practice within the complexity of their lives (professional and personal) and the relationships they develop. Four primary education teachers, with a systematic and focused engagement with EE over many years, Alex, Zoe, Penelope and Mario, were invited and agreed to participate in a Narrative Inquiry into their experience. With each of them we created a narrative space to explore their personal experience, in which, in repeated conversations with me, they shared their stories. In exploring these experiences with me, they undertook a journey of personal reflection, which helped them to examine in depth aspects of themselves: who they are as individuals, as educators and as teachers who are systematically and consistently engaged in EE. At the core of this research process, there has been a conscious effort of mine to build a quality research relationship, where researcher and participating teachers worked together and co-created narratives of experience in this shared space, which, as an experience and process, can potentially lead to personal development for both sides.Exploring the experiences of Alex, Zoe, Penelope and Mario helped me, as a researcher, as an educator and as a person, to deepen my understanding and broaden my horizons around the identity of Greek primary education teachers who are systematically engaged in EE. By applying and developing Narrative Inquiry as my methodology, I was able to approach their identity through a narrative perspective, as an embodied synthesis of the stories they live by (Clandinin & Huber, 2005). As they move through in life, teachers develop and carry with them a series of stories, through which they explain who they have been and who they are, but also reflect on who they can become. These stories are linked to personal and professional landscapes of knowledge and are reflected in their educational practice. They are stories of the past, but they touch on the present and extend into the future.The central finding that emerged from this narrative exploration highlights the need to approach and understand teacher identity as part of the experience-identity-practice triptych: experience shapes identity and is expressed in practice. This relationship is interactive and bidirectional, because, as the teacher develops her personal practice, she becomes involved in new experiences, which re-form her identity and are re-expressed in her practice. In other words, it is a dynamic, evolving and continuous process. This holistic perspective on the identity of teachers who are systematically engaged in EE, opens up new perspectives for the education and training of EE teachers. Narrative Inquiry, as a research methodology with its rich ontological and epistemological aspects, can inspire the building of partnerships between research, education and teacher education institutions, so that researchers and teachers work together as equals and engage in processes focused on better understanding, reflection and personal and professional development for both sides. The ultimate goal of this process is the development of educational practice itself in school.

Η παρούσα έρευνα επιδιώκει τη βαθύτερη κατανόηση και ερμηνεία της ταυτότητας Ελλήνων εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που ασχολούνται συστηματικά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ), με σταθερή παρουσία και δράση και για αρκετά χρόνια, στα σχολεία τους. Τοποθετείται σε μια ευρύτερη περιοχή ερευνητικού ενδιαφέροντος για την εμπειρία των εκπαιδευτικών και για το πώς αυτή συνδέεται με την ταυτότητα και την πρακτική τους μέσα στην πολυπλοκότητα της ζωής (επαγγελματικής και προσωπικής) και των σχέσεων που αναπτύσσουν. Τέσσερις εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με συστηματική και εστιασμένη για σειρά ετών ενασχόληση με την ΠΕ, ο Αλέξανδρος, η Ζωή, η Πηνελόπη και ο Μάριος, προσκλήθηκαν και δέχτηκαν να συμμετάσχουν σε μια Αφηγηματική Διερεύνηση της Εμπειρίας τους (ΑΔΕ/ Narrative Inquiry). Με καθέναν/ μία δημιουργήσαμε έναν αφηγηματικό χώρο διερεύνησης της προσωπικής εμπειρίας του/ της, στον οποίο, σε επαναλαμβανόμενες συνομιλίες μαζί μου, μοιράστηκαν τις ιστορίες τους. Διερευνώντας μαζί αυτές τις εμπειρίες, πραγματοποιήσαμε ένα ταξίδι προσωπικού αναστοχασμού, που τους βοήθησε να εξετάσουν σε βάθος πτυχές του εαυτού τους: ποιοι είναι οι ίδιοι ως άτομα, ως εκπαιδευτικοί και ως εκπαιδευτικοί που ασχολούνται συστηματικά και σταθερά με την ΠΕ. Στο επίκεντρο αυτής της ερευνητικής διαδικασίας, υπήρξε η συνειδητή προσπάθεια από μέρους μου να χτιστεί μια ποιοτική ερευνητική σχέση, όπου ερευνήτρια και συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί συνεργάστηκαν συν-θέτοντας αφηγήματα εμπειρίας στον κοινό αυτό χώρο, που ως εμπειρία και διαδικασία μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε προσωπική ανάπτυξη και των δύο πλευρών.Η διερεύνηση της εμπειρίας του Αλέξανδρου, της Ζωής, της Πηνελόπης και του Μάριου με βοήθησε, ως ερευνήτρια, ως εκπαιδευτικό και ως προσωπικότητα να εμβαθύνω στην κατανόηση και να διευρύνω τους ορίζοντές μου για την ταυτότητα Ελλήνων εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που ασχολούνται συστηματικά με την ΠΕ. Εφαρμόζοντας και αναπτύσσοντας τη συγκεκριμένη μεθοδολογία, μπόρεσα να προσεγγίσω την ταυτότητά τους μέσα από μια αφηγηματική οπτική, ως μια ενσώματη σύνθεση των ιστοριών με τις οποίες ζουν (Clandinin & Huber, 2005). Οι εκπαιδευτικοί, καθώς προχωρούν στη ζωή τους, αναπτύσσουν και φέρουν μαζί τους μια σειρά ιστοριών, μέσα από τις οποίες εξηγούν ποιοι ήταν και ποιοι είναι, αλλά και στοχάζονται πάνω στο ποιοι μπορούν να γίνουν. Οι ιστορίες αυτές συνδέονται με προσωπικά και επαγγελματικά τοπία γνώσης και αποτυπώνονται στην εκπαιδευτική τους πρακτική. Πρόκειται για ιστορίες του παρελθόντος, που όμως ακουμπούν στο παρόν και εκτείνονται στο μέλλον.Η κεντρική διαπίστωση που προέκυψε από τη συγκεκριμένη αφηγηματική διερεύνηση, αναδεικνύει την ανάγκη να προσεγγιστεί και κατανοηθεί η ταυτότητα των εκπαιδευτικών, ως μέρος του τρίπτυχου εμπειρία-ταυτότητα-πρακτική: η εμπειρία διαμορφώνει την ταυτότητα και εκφράζεται στην πρακτική. Η σχέση αυτή είναι αλληλεπιδραστική και διπλής κατεύθυνσης. Καθώς αναπτύσσουν την προσωπική τους πρακτική, οι εκπαιδευτικοί εμπλέκονται σε νέες εμπειρίες που ανα-διαμορφώνουν την ταυτότητά τους και εκφράζονται εκ νέου στην πρακτική τους. Πρόκειται δηλαδή για μια δυναμική, εξελισσόμενη και συνεχή διαδικασία. Η ολιστική αυτή οπτική για την ταυτότητα των εκπαιδευτικών που ασχολούνται συστηματικά με την ΠΕ ανοίγει νέες προοπτικές για την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της ΠΕ. Με την ιδιαίτερη προσέγγιση για την έρευνα που εκπροσωπεί και τις πλούσιες ερευνητικές μεθοδολογικές πτυχές της, η ΑΔΕ μπορεί να εμπνεύσει το χτίσιμο συνεργασιών ανάμεσα σε φορείς έρευνας, εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, έτσι ώστε ερευνήτριες και εκπαιδευτικοί να συνεργάζονται ισότιμα και να εμπλέκονται σε διαδικασίες με επίκεντρο την καλύτερη κατανόηση, τον αναστοχασμό και την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη και των δύο πλευρών. Επιδιώκει δε ως τελικό σταθμό αυτής της διαδικασίας την ανάπτυξη της ίδιας της εκπαιδευτικής πράξης στο σχολείο.