Οικολογική μελέτη λιμνοθαλασσών των εκβολών του ποταμού Έβρου και αξιοποίηση στοιχείων της δομής και λειτουργίας του λιμνοθαλάσσιου οικοσυστήματος στη συγκρότηση εκπαιδευτικού υλικού

Abstract

The main goals of the present study were to contribute to the better knowledge of the structure and function of the lagoonal ecosystems, to the students’ comprehension (Elementary Grades 5 and 6) of the function of these ecosystems, as well as to the growth of friendly thoughts and attitudes towards the natural environment. Laki and Drana lagoons (Estuary of Evros river, NE Greece) were chosen as the study area. The research program comprised two phases. During the first one, which was carried out in the summer of 1997, quantitative samples of macrozoobenthos were collected from ten sites, covering almost the entire area of both lagoons; during the second phase, monthly quantitative samplings of macrophytes and macrozoobenthos, seasonal quantitative samplings of ichthyofauna employing two fishing methods (bag seine net and fyke nets) and monthly observations of avifauna were carried out at selected sites of the two lagoons throughout the annual cycle. After working out the samples in the laboratory, species number, total number of individuals or/and total biomass and species dominance for each one category of organisms separately were calculated, while the macrozoobenthic assemblages structure was described using uni- and multi-variate analyses. A digital educational material entitled “The Lagoon” was organized utilizing elements of the lagoonal ecosystem structure and function. This material aims at the implementation of Environmental Education programs, so as students of the last two grades of the Elementary School to understand the function of ecosystems and to develop friendly perceptions and attitudes towards the natural environment. The educational material was designed and organized on the basis of the self-experienced and constructivist learning and furthermore, on the basis of the digital educational material (multimedia applications) principals as well; “Field trip” as the basic methodological approach, and applications of the students’ knowledge modulatory evaluation were used. The educational material is organized in two parts. The first one includes five units (The Ecosystem, The Lagoonal biotope, The Lagoonal Organisms, The Lagoonal Food Web, Sampling and Observation equipment), the first four of which introduce the students into the structure and function of the Mediterranean lagoonal ecosystem. In the fifth unit, which is addressed both to students and teachers, a description of materials and methods used for measuring physico-chemical water variables and sampling or observing lagoonal organisms is given. Each unit ends with a brief summarizing self-examination of knowledge including multiple-choice questions and crosswords. Unknown terms are defined in the glossary. The second part of the educational material entitled “Field trip” is addressed to teachers. Instructions are given for the preparation of the students, the organization of the filed trip and the activities carried out at the field and at school after the returning. Useful catalogues and worksheets accompany this unit. Additionally, a brief catalogue of supplementary resources is given. The educational material aims at constituting the basis for systematic investigation of the possibilities offered by such an approach in the area of “Marine/Aquatic Education”.

Κεντρικό στόχο της παρούσας έρευνας αποτέλεσαν η συμπλήρωση ορισμένων από τα κενά που υπάρχουν στη γνώση της δομής και λειτουργίας των λιμνοθαλάσσιων οικοσυστημάτων και η συμβολή στην κατανόηση από μαθητές, των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου, στοιχείων της λειτουργίας των οικοσυστημάτων αυτών, καθώς και στην ανάπτυξη φιλικών αντιλήψεων και στάσεων για το φυσικό περιβάλλον. Ως περιοχή μελέτης επιλέχτηκαν οι λιμνοθάλασσες Λακί και Δράνα της εκβολικής περιοχής του ποταμού Έβρου (Β.Α. Ελλάδα). Το πρόγραμμα έρευνας περιελάμβανε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, που εξελίχθηκε κατά τη θερινή περίοδο του 1997, έγιναν ποσοτικές δειγματοληψίες του μακροζωοβένθους σε δέκα σταθμούς, που κάλυπταν όλη σχεδόν την έκταση των δύο λιμνοθαλασσών· κατά τη δεύτερη φάση έγιναν μηνιαίες ποσοτικές δειγματοληψίες των μακρόφυτων και του μακροζωοβένθους, εποχικές ποσοτικές δειγματοληψίες της ιχθυοπανίδας με τη χρήση δύο αλιευτικών μεθόδων (γρίπου γόνου και βολκών) και μηνιαίες παρατηρήσεις της ορνιθοπανίδας, σε όλη τη διάρκεια του ετήσιου κύκλου, σε επιλεγμένες θέσεις των δύο λιμνοθαλασσών. Μετά την επεξεργασία στο εργαστήριο, για κάθε μια κατηγορία οργανισμών χωριστά, υπολογίστηκαν ο αριθμός ειδών, ο ολικός αριθμός ατόμων ή / και η ολική βιομάζα και η επικράτηση κάθε είδους ενώ επιπλέον η δομή των μακροζωοβενθικών συνευρέσεων περιγράφηκε με τη χρήση μονο- και πολυ-μεταβλητής ανάλυσης. Η αξιοποίηση στοιχείων της δομής και λειτουργίας του λιμνοθαλάσσιου οικοσυστήματος οδήγησε στην κατασκευή του ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού με τίτλο «Η Λιμνοθάλασσα». Το υλικό αυτό αποβλέπει στην υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με στόχο μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου να κατανοήσουν τη λειτουργία των οικοσυστημάτων και να αναπτύξουν φιλικές αντιλήψεις και στάσεις για το φυσικό περιβάλλον. Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό οργανώθηκε και σχεδιάστηκε με βάση το πλαίσιο αρχών της βιωματικής και εποικοδομητικής μάθησης, αλλά και του ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού (πολυμεσικές εφαρμογές)· χρησιμοποιεί ως βασική μεθοδολογική προσέγγιση τη «Μετακίνηση στο πεδίο» και εφαρμόζει τη διαμορφωτική αξιολόγηση των γνώσεων του μαθητή. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι οργανωμένο σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει πέντε ενότητες, (Το Οικοσύστημα, Ο βιότοπος της λιμνοθάλασσας, Οι οργανισμοί της λιμνοθάλασσας, Το τροφικό πλέγμα της λιμνοθάλασσας, Εξοπλισμός δειγματοληψίας και παρατήρησης), οι τέσσερις από τις οποίες εισάγουν τους μαθητές στη δομή και λειτουργία του Μεσογειακού λιμνοθαλάσσιου οικοσυστήματος. Στην πέμπτη ενότητα, που απευθύνεται τόσο στους μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς, δίνεται περιγραφή και ο τρόπος χρήσης οργάνων μέτρησης φυσικών και χημικών χαρακτηριστικών του ύδατος και συλλογής και παρατήρησης οργανισμών. Κάθε ενότητα καταλήγει σε έναν ανακεφαλαιωτικό αυτοέλεγχο γνώσης που περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και σταυρόλεξα. Όροι κλειδιά και άγνωστες έννοιες ορίζονται στο γλωσσάριο. Το δεύτερο μέρος του εκπαιδευτικού υλικού που έχει τίτλο «Μετακίνηση στο πεδίο» απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς. Δίνονται οδηγίες για την προετοιμασία των μαθητών, την οργάνωση της μετακίνησής τους στο πεδίο, τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο πεδίο και μετά την επιστροφή τους στο σχολείο. Η ενότητα αυτή συνοδεύεται από χρήσιμους καταλόγους και φύλλα εργασίας. Δίνεται ακόμη ένας σύντομος κατάλογος συμπληρωματικών πηγών. Το υλικό φιλοδοξεί να αποτελέσει τη βάση συστηματικής διερεύνησης των δυνατοτήτων που προσφέρει μια τέτοια προσέγγιση στο χώρο της «Εκπαίδευσης στα Υδάτινα Περιβάλλοντα».