Εκπαίδευση Ρομά μαθητριών και μαθητών: μια πολλαπλή μελέτη περίπτωσης των παιδαγωγικών πρακτικών αντιμετώπισης της διαφορετικότητάς τους σε δημοτικά σχολεία

Abstract

In the Greek educational context with strong cultural heterogeneity of students, the pedagogical and teaching practices and norms of recognition of diversity and inclusion of Roma students in multicultural Primary School classes were studied. The pedagogical culture of inclusion of the diverse Roma student population and routines of normality and diversity, with which the problems of Roma students - that are thematized in the school culture - are addressed, were studied. The orientation of pedagogical and teaching practices to approach the diversity of Roma students and the reproduction of stereotypes were investigated, how these practices lead to discrimination against the Roma and how they reconstruct social differences as differences in school performance, as well as the norms for the recognition and placement of Roma students and their limitations regarding them. Qualitative features, evaluations and distinctions in the relationships and communication of Roma and non-Roma students and pedagogical interventions for problem solving. As well as the school's relations with the community and with parents and the parents' relationships with each other. The research theoretical framework is based on the concept of Social Constructivism, of institutional racism, of discrimination and the construction of diversity in the school context. Also, on the praxeological approach, which is complemented by the concept of recognition and focuses on "how" practices are carried out by the teacher to the students. Explicit or implicit practices of recognition and differentiation subjectify the student against others and lead to the processes of construction of diversity. And they form specific social categories (race, social origin, class, gender) within which they are placed and normalized in relation to the respective norm. The research concerns an ethnographic type multiple case study of four Primary Schools, with long-term participatory observation lasting at least 2 months on a daily basis in each school unit, in all classes and throughout the scope and duration of the school program, morning arrival, prayer, school class, break, leaving school and school events. And conducting field semi-structured interviews with all involved, teachers, Roma and non-Roma students and Roma and non-Roma parents. It is a complete example of a thorough study in depth and breadth of the entire range of functions of the Greek Primary School, morning arrival, prayer, learning process in the school classroom, break, leaving school and school events. All explicit and implicit pedagogic practices and the entire range of relationships of all factors of school life are studied in relation to dealing with the diversity of students of Romani origin. The incompatibility – diversity of the "deficient" Roma culture with that of the dominant cultural group, the lack of education culture in the Roma value system is imprinted and the absence of an overall pedagogical culture of inclusion of the different through specific pedagogical routines that lead to the negative recognition of diversity and the construction of the minority (different) identity of Roma students and they do not contribute to the establishment of an overall culture of inclusion in the school context. With the teacher-centered teaching model, the social differences between the students of the culturally dominant group and the minority students are reconstructed and reproduced as differences in participation in the learning process, school performance and behavior. School performance and class participation determine pedagogical and teaching practices. These concern the positive recognition towards the students of the culturally dominant group and the negative recognition towards the Roma students. Non-Roma students are placed in positions of proximity, while Roma students are placed in positions of distance from the normality norms of the school class. The norms of "on time arrival" in the lesson, of the "diligent" and "cognitively prepared", of the "learning capable" and "disciplined" student. The relations between the students of the two social groups are characterized by constant and intense rivalry, lack of social interaction, violent conflicts, derogatory and abusive characterizations and separate groups during breaks. The demarcation deficit of Roma behavior is highlighted and the absence of a structured pedagogical design in the school culture for the inclusion of the diverse Roma student population. Teachers appear outraged and disappointed by the continuous delinquent behaviors of the Roma students, they attribute them to the imitation of delinquent practices of their family environment. They severely scold undisciplined students and impose punishments on them. School community is not characterized by openness towards the community. Relations between the school and the parents of the culturally dominant group are good with regular communication, but are limited to information on school progress and student behavior. On the contrary, relations with the Roma parents are essentially non-existent, with minimal contacts for issues of students' delinquent behaviors and the lack of interest of the Roma parents is attributed to the lack of education culture of the Roma community. The relations between Roma and non-Roma parents are limited to formal greetings, without further communication. The existing social division and the non-existent social relations of the two social groups are reflected. Non-Roma parents demand from the State to take drastic measures, to disperse Roma students to more schools and to reduce their number per school unit. Through the applied negative practices of differentiation against Roma, school reproduces discrimination and stereotypes, subjectivizes students in positions of distance from the norms of normality and leads to the construction of a minority (different) identity for students of Roma origin. Based on the ethnographic research data, a Grounded Theory Model was constructed and proposed, which captures and interprets the process of dealing with the diversity of Roma students in the school context.

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο με έντονη πολιτισμική ετερογένεια μαθητών μελετήθηκαν οι παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές και νόρμες αναγνώρισης της διαφορετικότητας και ένταξης μαθητών ρόμικης καταγωγής σε πολυπολιτισμικές τάξεις Δημοτικών Σχολείων. Μελετήθηκε η παιδαγωγική κουλτούρα ένταξης του διαφορετικού ρόμικου μαθητικού πληθυσμού και ρουτίνες κανονικότητας και διαφορετικότητας με τις οποίες αντιμετωπίζονται τα προβλήματα των Ρομά μαθητών που θεματοποιούνται στη σχολική κουλτούρα. Διερευνήθηκαν ο προσανατολισμός των παιδαγωγικών και διδακτικών πρακτικών προσέγγισης της διαφορετικότητας των Ρομά μαθητών και η αναπαραγωγή στερεοτύπων, πώς οι πρακτικές αυτές οδηγούν σε διακρίσεις εις βάρος των Ρομά και πώς επανασκηνοθετούν τις κοινωνικές διαφορές ως διαφορές σχολικών επιδόσεων, καθώς και οι νόρμες αναγνώρισης και τοποθέτησης των Ρομά μαθητών και οι περιορισμοί τους ως προς αυτές. Ποιοτικά γνωρίσματα, αξιολογήσεις και διακρίσεις στις σχέσεις και στην επικοινωνία Ρομά και μη Ρομά μαθητών και οι παιδαγωγικές παρεμβάσεις για την επίλυση προβλημάτων. Καθώς, και οι σχέσεις του σχολείου με την κοινότητα και τους γονείς των μαθητών και οι σχέσεις των γονέων μεταξύ τους.Το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας βασίζεται στην έννοια του Κοινωνικού Κονστρουκτιβισμού, του θεσμικού ρατσισμού, της διάκρισης και της κατασκευής της διαφορετικότητας στο σχολικό πλαίσιο. Στην πραξεολογική προσέγγιση, η οποία συμπληρώνεται με την έννοια της αναγνώρισης και εστιάζει στο «πώς» επιτελούνται οι πρακτικές από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές. Οι ρητές ή άρρητες πρακτικές αναγνώρισης και διαφοροποίησης υποκειμενοποιούν τον μαθητή έναντι των άλλων και οδηγούν στις διαδικασίες κατασκευής της διαφορετικότητας. Και διαμορφώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες (φυλή, κοινωνική καταγωγή, τάξη, φύλο) εντός των οποίων τοποθετούνται και κανονικοποιούνται σε σχέση με την εκάστοτε νόρμα. Η έρευνα αφορά σε μια εθνογραφικού τύπου πολλαπλή μελέτη περίπτωσης τεσσάρων Δημοτικών Σχολείων, με μακροχρόνια συμμετοχική, καθημερινή παρατήρηση τουλάχιστον 2 μηνών σε κάθε σχολική μονάδα, σε όλες τις τάξεις και σε όλο το εύρος και τη διάρκεια του σχολικού προγράμματος, πρωινή προσέλευση, προσευχή, σχολική τάξη, διάλειμμα, σχόλασμα, σχολικές γιορτές. Και λήψη ημιδομημένων συνεντεύξεων στο πεδίο από όλους τους εμπλεκόμενους, εκπαιδευτικούς, Ρομά και μη Ρομά μαθητές και γονείς. Αποτελεί ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα ενδελεχούς μελέτης σε βάθος και εύρος όλου του φάσματος λειτουργιών του ελληνικού Δημοτικού Σχολείου, πρωινή προσέλευση, πρωινή προσευχή, μαθησιακή διαδικασία στη σχολική τάξη, διάλειμμα, σχόλασμα και σχολικές γιορτές. Μελετώνται οι ρητές και άρρητες εφαρμοζόμενες παιδαγωγικές πρακτικές και το φάσμα των σχέσεων όλων των παραγόντων της σχολικής ζωής αναφορικά με την αντιμετώπιση της διαφορετικότητας των μαθητών και μαθητριών ρόμικης καταγωγής. Αποτυπώνεται η ασυμβατότητα-διαφορετικότητα της «ελλειμματικής» ρόμικης κουλτούρας με αυτή της κυρίαρχης πολιτισμικής ομάδας, το έλλειμμα κουλτούρας εκπαίδευσης στο ρόμικο αξιακό σύστημα και η απουσία μιας συνολικής παιδαγωγικής κουλτούρας ένταξης του διαφορετικού μέσα από συγκεκριμένες παιδαγωγικές ρουτίνες που οδηγούν στην αναγνώριση της διαφορετικότητας και στην κατασκευή της μειονοτικής (διαφορετικής) ταυτότητας υπό την έννοια της διαφορετικότητας των Ρομά μαθητών και δεν συμβάλλουν στην εγκαθίδρυση μιας συνολικής ενταξιακής κουλτούρας στο σχολικό πλαίσιο. Με το δασκαλοκεντρικό διδακτικό μοντέλο επανασκηνοθετούνται οι κοινωνικές διακρίσεις ανάμεσα στους μαθητές της κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας και στους μειονοτικούς μαθητές και αναπαράγονται ως διαφορές συμμετοχής στη μαθησιακή διαδικασία, σχολικών επιδόσεων και συμπεριφοράς. Η σχολική επίδοση και η συμμετοχή στο μάθημα προσδιορίζουν τις παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές. Αυτές αφορούν στη θετική αναγνώριση προς τους μαθητές της κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας και στην αρνητική αναγνώριση προς τους Ρομά μαθητές. Οι μη Ρομά μαθητές τοποθετούνται σε θέσεις εγγύτητας, ενώ οι Ρομά σε θέσεις απόστασης από τις νόρμες κανονικότητας της σχολικής τάξης. Τις νόρμες «έγκαιρης προσέλευσης» στο μάθημα, του «επιμελούς» και «γνωστικά προετοιμασμένου», του «μαθησιακά ικανού» και «πειθαρχημένου» μαθητή.Οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών των δύο κοινωνικών ομάδων χαρακτηρίζονται από διαρκή και έντονη αντιπαλότητα, έλλειψη κοινωνικής αλληλεπίδρασης, βίαιες συγκρούσεις, απαξιωτικούς και υβριστικούς χαρακτηρισμούς και ξεχωριστές παρέες στα διαλείμματα. Αναδεικνύεται το έλλειμμα οριοθέτησης της συμπεριφοράς των Ρομά και η απουσία ενός δομημένου παιδαγωγικού σχεδιασμού στη σχολική κουλτούρα για την ένταξη του διαφορετικού ρόμικου μαθητικού πληθυσμού. Οι εκπαιδευτικοί εμφανίζονται αγανακτισμένοι και απογοητευμένοι από τις συνεχείς παραβατικές συμπεριφορές των Ρομά μαθητών, τις αποδίδουν στη μίμηση παραβατικών πρακτικών του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Επιπλήττουν αυστηρά τους υπαίτιους μαθητές και τους επιβάλουν τιμωρίες. Η σχολική κοινότητα δεν χαρακτηρίζεται από ανοιχτότητα προς την κοινότητα. Οι σχέσεις σχολείου και γονέων κυρίαρχης πολιτισμικά ομάδας είναι καλές με τακτική επικοινωνία, αλλά περιορίζονται σε θέματα ενημέρωσης για τη σχολική πρόοδο και τη συμπεριφορά των μαθητών. Αντίθετα, οι σχέσεις με τους Ρομά γονείς είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες, με ελάχιστες επαφές για θέματα παραβατικών συμπεριφορών των μαθητών και η παρατηρούμενη έλλειψη ενδιαφέροντος των Ρομά γονέων αποδίδεται στο έλλειμμα κουλτούρας εκπαίδευσης της ρόμικης κοινότητας.Οι σχέσεις ανάμεσα στους Ρομά και μη Ρομά γονείς περιορίζονται σε τυπικούς χαιρετισμούς, χωρίς περαιτέρω επικοινωνία. Αντικατοπτρίζεται ο υφιστάμενος κοινωνικός διαχωρισμός και οι ανύπαρκτες κοινωνικές σχέσεις των δύο κοινωνικών ομάδων. Οι μη Ρομά γονείς απαιτούν από την Πολιτεία τη λήψη δραστικών μέτρων, τη διασπορά των Ρομά μαθητών σε περισσότερα σχολεία και τη μείωση του αριθμού τους ανά σχολική μονάδα.Το σχολείο μέσα από τις εφαρμοζόμενες αρνητικές πρακτικές διαφοροποίησης σε βάρος των Ρομά, αναπαράγει διακρίσεις και στερεότυπα, υποκειμενοποιεί τους μαθητές σε θέσεις απόστασης από τις νόρμες κανονικότητας και οδηγεί στην κατασκευή μειονοτικής (διαφορετικής) ταυτότητας για τους μαθητές ρόμικης καταγωγής. Με βάση τα δεδομένα της εθνογραφικής έρευνας δομήθηκε και προτείνεται ένα Μοντέλο Θεμελιωμένης θεωρίας, το οποίο αποτυπώνει και ερμηνεύει τη διαδικασία αντιμετώπισης και κατασκευής της διαφορετικότητας των μαθητών ρόμικης καταγωγής στο σχολικό πλαίσιο.