Φύλο και φυσικές επιστήμες: διδάσκοντας για τις επιστημόνισσες και το έργο τους

Abstract

This PhD thesis attempts to include the perspective of gender in science education. Research focuses on highlighting the work of women scientists in the context of a series of teaching activities for in-service kindergarten teachers and for kindergartners, integrating the nature of science and using digital narratives. The key research questions are: a) How shall we teach about women scientists and their work to in-service kindergarten teachers and and young children? b) Do digital narratives and their creative learning environment help in-service kindergarten teachers and and young children to learn about gender in science? The first part of the PhD thesis presents how gender discrimination dominates women’s relation with sciences and leads to women scientists’ underrepresentation over time, as well as contemporary aspectσ of science teaching and learning. Emphasis is placed on the benefits of teaching with digital narratives based on women scientists’ life and work - the “hidden figures” in science - so that teachers may improve their teaching skills and create a friendly learning environment for all, while children (and mainly girls) increase their interest in science and get inspired to dare in the field of science following the examples of women scientists. In the second part of this PhD thesis, a research is been designed, applied and evaluated in two populations: a) in-service kindergarten teachers take part in a case study and β) young children are studied in action research in the classroom. In the first case study, 52 in-service kindergarten teachers (from the area of Thessaloniki) create in groups 11 digital narratives about the life and work of 9 women scientists. In the second case study, in a kindergarten one of the developed digital narratives is used as educational material, an original story – parable is presented as a thematic bridge supporting the re-contextualization of the science content related to the work of a woman scientist and young children create their own digital narrative. Recorded teaching activities from the implementation of the two case studies are analyzed using the GNOSIS research model και the VISUAL GNOSIS research model. Data analysis shows that during the implementation to in-service kindergarten teachers and young children, a double re-contextualization takes place that supports learning: a first re-contextualization in the historical, philosophical and social environment of the life and work of women scientists and a second re-contextualization in the creative learning environment of digital narratives. Both, kindergarten teachers and young children recognize and appreciate the work of women scientists and wish to bring forward and compensate their contribution to science and society. Kindergarten teachers and young children create digital narratives about women in science where they indicate and argue on the parameters that block the presence of women in science and reflect on stereotypes and practices that have either prevented or made it very difficult for women to follow a career in science.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή ενσωματώνει την οπτική του φύλου στη διδακτική των φυσικών επιστημών. Εστιάζει στην ανάδειξη του έργου των επιστημονισσών στο πλαίσιο σειράς δραστηριοτήτων για νηπιαγωγούς και νήπια, οι οποίες ενσωματώνουν το ιστορικό, κοινωνικό και φιλοσοφικό περιβάλλον της επιστήμης και αξιοποιούν τις ψηφιακές αφηγήσεις ως βασικό εκπαιδευτικό υλικό. Συγκεκριμένα, αναζητά την απάντηση στα ερευνητικά ερωτήματα: α) Πώς να διδάξουμε για τις επιστημόνισσες των φυσικών επιστημών και το έργο τους σε εν ενεργεία εκπαιδευτικούς και σε μικρά παιδιά; β) Το δημιουργικό μαθησιακό περιβάλλον κατασκευής ψηφιακών αφηγήσεων βοηθάει τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς και τα μικρά παιδιά να μάθουν για το φύλο στις φυσικές επιστήμες; Στο πρώτο μέρος της διδακτορικής διατριβής παρουσιάζεται πώς ασκείται η έμφυλη εξουσία στον χώρο των φυσικών επιστημών διαχρονικά, που οδηγεί στον περιορισμό της γυναικείας παρουσίας, καθώς και ποια είναι η σύγχρονη άποψη για τη διδασκαλία και μάθηση των φυσικών επιστημών. Δίνεται έμφαση στα πλεονεκτήματα της διδασκαλίας με ψηφιακές αφηγήσεις που προβάλλουν τη ζωή και το έργο επιστημονισσών, των «κρυμμένων μορφών» της επιστήμης, ώστε αφενός οι εκπαιδευτικοί να βελτιώσουν τις διδακτικές τους δεξιότητες και να δημιουργούν φιλικό μαθησιακό περιβάλλον, αφετέρου τα παιδιά (και κυρίως τα κορίτσια) να αυξήσουν το ενδιαφέρον τους για τις φυσικές επιστήμες, να μπορούν να εμπνέονται για να τολμούν στο πεδίο των φυσικών επιστημών. Στο δεύτερο μέρος της διδακτορικής διατριβής σχεδιάζεται, εφαρμόζεται και αξιολογείται έρευνα σε δύο πληθυσμούς: α) σε εν ενεργεία νηπιαγωγούς ως μελέτη περίπτωσης και β) σε νήπια ως έρευνα δράσης. Στην πρώτη περίπτωση εφαρμογής, 52 νηπιαγωγοί από την περιοχή της Θεσσαλονίκης συμμετέχουν και δημιουργούν ομαδικά 11 ψηφιακές αφηγήσεις για τη ζωή και το έργο 9 επιστημονισσών. Στην δεύτερη περίπτωση εφαρμογής, σε ένα τμήμα νηπιαγωγείου αξιοποιείται μία από τις ψηφιακές αφηγήσεις που αναπτύχθηκαν ως βασικό εκπαιδευτικό υλικό, παρουσιάζεται μια πρότυπη ιστορία–παραβολή ως γέφυρα για την αναπλαισίωση επιστημονικού φαινομένου που σχετίζεται με το έργο μιας επιστημόνισσας και τα νήπια δημιουργούν τη δική τους ψηφιακή αφήγηση. Τα βιντεοσκοπημένα διδακτικά επεισόδια από τις δύο περιπτώσεις εφαρμογής αναλύονται με τα μοντέλα GNOSIS και VISUAL GNOSIS. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων δείχνει ότι κατά την εφαρμογή σε νηπιαγωγούς και νήπια συμβαίνει μια διπλή αναπλαισίωση που ενισχύει τη μάθηση: μία αναπλαισίωση στο ιστορικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό πλαίσιο γύρω από τη ζωή και το έργο επιστημόνισσας και μία αναπλαισίωση στο δημιουργικό μαθησιακό περιβάλλον των ψηφιακών αφηγήσεων. Επίσης, τόσο οι νηπιαγωγοί, όσο και τα νήπια αναγνωρίζουν και εκτιμούν το έργο των επιστημονισσών και επιθυμούν να το αναδείξουν και να αποκαταστήσουν την προσφορά και τη συμβολή τους στην επιστήμη και στην κοινωνία. Επιπλέον, στέκονται κριτικά απέναντι σε παράγοντες που έχουν εμποδίσει την παρουσία των γυναικών στον χώρο των φυσικών επιστημών, ενώ εντοπίζουν και αναδεικνύουν τους περιοριστικούς αυτούς παράγοντες μέσα από τις δικές τους ψηφιακές αφηγήσεις.