Η αντιρρητική φιλολογία στην Κρήτη κατά το Β' μισό του ΙΔ' αιώνα

Abstract

Abstract: The present thesis, under the title “The antirrhetic philology in Crete during the second half of the fourteenth century” focuses on the problem of the relations between pro-unionists and anti-unionists in Crete and the way that problem evolved after the intervention of the Pope and the consequent interventions of the Patriarch and the local communities.The purpose of this thesis is to present the antirrhetic movement in Crete in relation to the political and social situation of the period. More specifically, the thesis aims at examining the historical reality of the society of Crete, on the basis of the evidence provided by the antirrhetic texts, and also at examining the personalities of the antirrhetic scholars with regard to their education, their activities and their role in education, on the basis of the content and also the form of their texts. This thesis also highlights the dynamics of the relations among various traditions – ecclesiastic, cultural, national- and their consequences on people’s lives. Moreover, it examines the way in which politics of the time took advantage of the current religious misinterpretations. Finally, the thesis examines the personal ambitions, the conflicts, the interests and the pursuits of the antirrhetic scholars who claimed theological or ecclesiastic excuses.Our research is based on the content of the texts of the antirrhetic philology and also on notarial documents, annals and on letters of the antirrhetic scholars. Special emphasis is put on the contribution of those scholars in the form of their published or unpublished texts. Basic themes of the antirrhetic philology are not examined from the theological perspective because this is beyond the scope of this thesis. The main conclusion of this thesis is that the contribution of the antirrhetic philology, in the form of lectures, letters, essays, speeches and dialogues, was dominant in the literature of the time. Their texts concerned not only the dominant dogmatic issue of the Filioque, which overshadowed all the other dogmatic issues of the time, but also other individual theological differences between Orthodoxy and Catholicism. With regard to their form those texts followed the paradigm of the rhetoric texts of the classical period, with the use of commonplaces, because they replaced the political speeches. Regarding their arguments, one can easily notice the influence of Plato and Aristotle. The use of abstracts from the Patristic treatises, from the Old and the New Testament and also from the texts of ancient Greek literature aimed at validating such arguments. In the texts of the antirrhetic philology references to the political situation of the time take the form of allusions, proverbs and sayings. In the texts of letters where the style of writing is more direct, such references become more specific. At the end of the thesis one can find the necessary bibliography.

Περίληψη:Η παρούσα διδακτορική διατριβή με θέμα "Η αντιρρητική φιλολογία στην Κρήτη κατά το β΄ μισό του ιδ΄ αιώνα" είναι μια συνθετική εργασία όπου μελετάται το πρόβλημα των σχέσεων ενωτικών και ανθενωτικών στην Κρήτη και τον τρόπο εξέλιξής του μέσα από τις επεμβάσεις του πάπα και τις συνακόλουθες του Πατριαρχείου και του ντόπιου πληθυσμού. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει την αντιρρητική κίνηση στην Κρήτη σε σχέση με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της εποχής. Να ανασυστήσει την ιστορική πραγματικότητα της κρητικής κοινωνίας βάσει των πραγματολογικών στοιχείων των αντιρρητικών κειμένων και να παρουσιάσει τις προσωπικότητες των αντιρρητικών φιλολόγων ως προς το μορφωτικό τους επίπεδο, τη δραστηριότητά τους και τη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση, βάσει του περιεχομένου και του τρόπου σύνθεσης των κειμένων τους. Επί πλέον, να αναδείξει τη δυναμική των σχέσεων των διαφόρων παραδόσεων - εκκλησιαστικών, πολιτιστικών, εθνικών- και τις συνέπειές τους στη ζωή των λαών. Επίσης, να εξετάσει τις αιτίες και την εκμετάλλευση των θεολογικών παρερμηνειών από την πολιτική και το πώς συμπλέκονται αυτές με τα ιστορικά και πολιτικά δρώμενα. Τέλος, εξετάζονται οι προσωπικές φιλοδοξίες, οι ανταγωνισμοί, τα συμφέροντα και οι επιδιώξεις των αντιρρητικών φιλολόγων που επικαλούνται ή προφασίζονται λόγους θεολογικούς -εκκλησιαστικούς. Η σύνθεση της εργασίας αυτής βασίστηκε στο περιεχόμενο των κειμένων της αντιρρητικής φιλολογίας και επίσης σε πληροφορίες πού προέρχονται από νοταριακά έγγραφα, από χρονικά, από αγιολογικά κείμενα και από επιστολικά κείμενα των αντιρρητικών φιλολόγων. Τονίζεται ιδιαίτερα η συμβολή των προσώπων αυτών μέσα από το εκδεδομένο ή το ανέκδοτο έργο τους. Βασικά θέματα της αντιρρητικής φιλολογίας δεν εξετάζονται από θεολογικής πλευράς, επειδή τούτο δεν εμπίπτει στα όρια της εργασίας αυτής. Το κύριο συμπέρασμα της διατριβής αυτής είναι ότι τα κείμενα της αντιρρητικής φιλολογίας με τις παρακάτω μορφές στη σύνθεσή τους: ομιλίες, επιστολές, πραγματείες, λόγοι, διαλέξεις, κυριαρχούσαν στη γραμματεία της εποχής. Το περιεχόμενό τους αφορούσε τόσο στο κυρίαρχο δογματικό ζήτημα του Filioque που επισκίαζε όλα τα άλλα, όσο και στις υπόλοιπες επί μέρους θεολογικές διαφορές μεταξύ Ορθοδοξίας και Καθολικισμού. Ο τρόπος σύνθεσης των κειμένων αυτών ακολουθούσε ως προς τη μορφή, το πρότυπο των ρητορικών κειμένων της κλασσικής περιόδου με τη χρήση των κοινών τόπων, επειδή τα κείμενα αυτά αντικαθιστούσαν τους πολιτικούς λόγους. Ως προς την επιχειρηματολογία τους ήταν φανερή η επίδραση του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Η χρήση μαρτυριών από τα Πατερικά κείμενα, από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη καθώς και από κείμενα της αρχαιοελληνικής γραμματείας αποσκοπούσε στην επίτευξη της εγκυρότητας των επιχειρημάτων τους. Μέσα στα κείμενα της αντιρρητικής φιλολογίας αναφορές σε πολιτικά γεγονότα γίνονται με τη μορφή υπαινιγμών ή με τη χρήση παροιμιών και αποφθεγμάτων. Στα επιστολικά κείμενα, όπου το ύφος γραφής είναι πιο άμεσο, εκεί η αναφορά σ' αυτά τα γεγονότα είναι συγκεκριμένη. Η διδακτορική διατριβή κλείνει με τη Βιβλιογραφία.