Αναζήτηση πληροφορίας στο διαδίκτυο: μελέτη των πρακτικών και ανάπτυξη διδακτικών προσεγγίσεων

Abstract

Nowadays, the field of Information Science investigating the information behavior is gaining intense research interest. The process of information seeking has become an integral part of everyday life of people of all ages. Recent research has shown that, although people have become familiar with new technologies and the daily use of the Internet, they face problems in locating the precise information they are seeking on the internet. It is therefore necessary for the educational system to suitably prepare young people to efficiently solve information problems with the use of the Internet.The present dissertation focuses on the investigation of the information behavior and practices use of search engines developed by undergraduate students of the Department of Educational Science and Early Childhood Education (DESECE) of the University of Patras, in the context of solving information problems. The ultimate goal of this particular research is to propose a suitable didactic intervention based on the problem-solving process in relation to the Internet search tools, which could contribute significantly to develop people capable of solving information problems efficiently with the use of the Internet. More specifically, the aims of this study are to investigate: a) the effects of a didactic intervention concerning the information seeking process and the use of basic Internet search tools and b) the effect of their familiarity with a specific domain (ICT in Education). This dissertation describes the design and implementation of a case study, which involved 137 students who attended the compulsory course "ICT in Education", in which context the research was implemented. To achieve the objectives of the research, the mixed research approach was used. More particularly, quantitative and qualitative data were collected with the use of questionnaires, worksheets, the think-aloud protocol and the application of the observation method. More explicitly, as part of the research process, the participants completed a questionnaire at the beginning and the end of the semester to record the initial and final beliefs, the attitudes and the self efficacy towards the use of search engines. In addition, they were asked to solve three information problems for the investigation of their behaviors and practices use of search engines in their attempt to search information online. Between the first and the last two information problems, a didactic intervention was implemented to familiarize the undergraduate students with the information problem-solving process (IPS) based on the Big6 model of Eisenberg & Berkowitz (1990), as well as with the use of basic online search tools. For the analysis of the quantitative data, descriptive and inferential statistics were performed using the SPSS program. To process and analyze the qualitative data that emerged from observing the problem solving processes of the three problems with which the participants were involved, two coding schemes were developed and used to analyze with the help of the softwares NVivo, TechSmith Morae Manager and Microsoft Excel.From the analysis of the results, it emerged that the participants improved the average overall performance score in the two problems with which they were involved after the realization of the didactic intervention. In addition to this, data analysis showed that the implementation of the intervention contributed to the development of more positive beliefs, attitudes and higher self efficacy towards the use of search engines. Moreover, the analysis of the data showed that the students experienced a change in behavior in terms of the query formulation and reformulation strategies used during the second and third problem in relation to the solving process of the first problem. This was not only due to their familiarity with the domain search, but also the influence of the didactic intervention. The results regarding the errors made using search engines also show that the participants committed three types of errors, while searching the Internet for information: handling errors, syntax errors and conceptual errors. The results on the behavior developed by the students during the overall process of solving the three information problems provide rich information on the different behaviors associated with five basic information search processes: a) define and understand the information problem, b) select the information source, c) use a search engine and keywords to search for information, d) scan, evaluate and select web pages and information and (e) process and integrate the information to elaborate the answer. Changes were observed in the behaviors developed by the participants during the three solving process that seems to be due to the effect of the two factors: the didactic intervention and the familiarity with the domain search.

Το πεδίο της Επιστήμης των Πληροφοριών που ασχολείται με τις έρευνες πληροφοριακής συμπεριφοράς συγκεντρώνει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον σήμερα. Η διαδικασία αναζήτησης πληροφοριών έχει γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής ατόμων όλων των ηλικιών. Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι, παρά την εξοικείωση των ατόμων με τις νέες τεχνολογίες, αντιμετωπίζουν προβλήματα στην προσπάθειά τους να εντοπίσουν την πληροφορία που αναζητούν στο διαδίκτυο. Καθίσταται λοιπόν αναγκαίο, το εκπαιδευτικό σύστημα να προετοιμάσει με κατάλληλο τρόπο τους νέους για την επίλυση πληροφοριακών προβλημάτων με ψηφιακά μέσα.Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στη διερεύνηση της πληροφοριακής συμπεριφοράς και των πρακτικών χρήσης των μηχανών αναζήτησης, που αναπτύσσουν οι φοιτητές/τριες του Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. του Πανεπιστημίου Πατρών στο πλαίσιο της επίλυσης πληροφοριακών προβλημάτων, με σκοπό την πρόταση κατάλληλης διδακτικής παρέμβασης που θα συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία ατόμων ικανών να επιλύουν αποδοτικά τα πληροφοριακά προβλήματα με τη χρήση του διαδικτύου. Ειδικότερα, η έρευνα επιδιώκει τη μελέτη της α) επίδρασης από την παρακολούθηση μιας διδακτικής παρέμβασης σε σχέση με τη διαδικασία αναζήτησης και τα βασικά εργαλεία του Διαδικτύου και β) της επίδρασης από την εξοικείωσή τους με ένα συγκεκριμένο θεματικό πεδίο (ΤΠΕ στην Εκπαίδευση). Απώτερος σκοπός της έρευνας είναι η πρόταση κατάλληλης διδακτικής παρέμβασης βασισμένης στη διαδικασία επίλυσης προβλήματος σε σχέση με τα βασικά εργαλεία του διαδικτύου με στόχο την αποτελεσματική αναζήτηση πληροφορίας από τους φοιτητές/τριες.Η παρούσα διατριβή περιγράφει το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας μελέτης περίπτωσης, στην οποία συμμετείχαν 137 φοιτητές/τριες που παρακολούθησαν το υποχρεωτικό μάθημα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», στο πλαίσιο του οποίου διεξήχθη η έρευνα. Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας, ακολουθήθηκε η μεικτή ερευνητική προσέγγιση. Πιο συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα μέσω της χρήσης ερωτηματολογίου, φύλλων εργασίας, εφαρμογή της μεθόδου της παρατήρησης και εφαρμογή του πρωτοκόλλου ομιλούντων υποκειμένων (think aloud protocol). Αναλυτικότερα, στο πλαίσιο της ερευνητικής διαδικασίας οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο στην αρχή και στο τέλος του εξαμήνου για την καταγραφή των αρχικών και τελικών απόψεων, στάσεων και της αντιληπτής γνώσης σχετικά με τη χρήση των μηχανών αναζήτησης. Επιπρόσθετα, κλήθηκαν να επιλύσουν τρία πληροφοριακά προβλήματα για τη διερεύνηση των πληροφοριακών συμπεριφορών και πρακτικών χρήσης των μηχανών αναζήτησης που αναπτύσσουν στο πλαίσιο της επίλυσης πληροφοριακών προβλημάτων με χρήση ψηφιακών μέσων. Ανάμεσα στο πρώτο και τα δύο τελευταία πληροφοριακά προβλήματα, πραγματοποιήθηκε διδακτική παρέμβαση με αντικείμενο την εξοικείωση των φοιτητών/τριών με τη διαδικασία αναζήτησης πληροφοριών, βασισμένη στο μοντέλο Big6 των Eisenberg & Berkowitz (1990), καθώς επίσης και την εξοικείωσή τους με τη χρήση βασικών διαδικτυακών εργαλείων αναζήτησης.Για την ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε περιγραφική και επαγωγική στατιστική με τη χρήση του προγράμματος SPSS. Για την επεξεργασία και ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων που προέκυψαν από την παρατήρηση των διαδικασιών επίλυσης των τριών προβλημάτων με τα οποία ενεπλάκησαν οι φοιτητές/τριες, αναπτύχθηκαν δύο σχήματα κωδικοποίησης με τη βοήθεια των λογισμικών NVivo, TechSmith Morae Manager και το λογισμικό Microsoft Excel.Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων, προέκυψε ότι οι φοιτητές/τριες βελτίωσαν τη μέση συνολική επίδοση στα δύο προβλήματα με τα οποία ενεπλάκησαν μετά την πραγματοποίηση της διδακτικής παρέμβασης. Επιπρόσθετα, η ανάλυση των δεδομένων κατέδειξε ότι η διδακτική παρέμβαση που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε συνέβαλε στη διαμόρφωση θετικότερων απόψεων, στάσεων και αντιληπτής γνώσης για τη χρήση των μηχανών αναζήτησης. Επίσης, η ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε ότι οι φοιτητές/τριες εμφάνισαν μια αλλαγή στη συμπεριφορά όσον αφορά τον τρόπο διατύπωσης και επαναδιατύπωσης ερωτημάτων σε μηχανές αναζήτησης, κατά τη διάρκεια της επίλυσης του δεύτερου και τρίτου προβλήματος σε σχέση με την επίλυση του πρώτου προβλήματος, λόγω της εξοικείωσής τους με το αντικείμενο της αναζήτησης, αλλά και της επίδρασης της διδακτικής παρέμβασης. Αναφορικά με τα λάθη που πραγματοποιήθηκαν κατά τη χρήση μηχανών αναζήτησης, διαπιστώθηκε ότι οι φοιτητές/τριες κατά τη διάρκεια της αναζήτησης της πληροφορίας στο διαδίκτυο για την επίλυση των τριών πληροφοριακών προβλημάτων πραγματοποίησαν τριών ειδών λάθη: λάθη χειρισμού, συντακτικά λάθη και εννοιολογικά λάθη. Τα αποτελέσματα σχετικά με τη συμπεριφορά που ανέπτυξαν οι φοιτητές/τριες κατά τη διάρκεια της συνολικής διαδικασίας επίλυσης των τριών πληροφοριακών προβλημάτων παρέχουν λεπτομερείς πληροφορίες όσον αφορά τις διάφορες συμπεριφορές που ανέπτυξαν οι φοιτητές/τριες σε καθεμία από τις πέντε βασικές διαδικασίες αναζήτησης πληροφορίας σε ψηφιακά περιβάλλοντα: α) τον προσδιορισμό και κατανόηση του πληροφοριακού προβλήματος, β) την επιλογή της πηγής πληροφοριών, γ) τη χρήση μηχανής αναζήτησης και λέξεων-κλειδιών για την εύρεση της ζητούμενης απάντησης, δ) την αξιολόγηση και επιλογή των αποτελεσμάτων αναζήτησης, των πηγών πληροφόρησης και των πληροφοριών και ε) την επεξεργασία και ενσωμάτωση της πληροφορίας για την επεξεργασία της απάντησης. Παρατηρήθηκαν αλλαγές στις πληροφοριακές συμπεριφορές που ανέπτυξαν οι συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια των τριών επιλύσεων που φαίνεται να οφείλονται στην επίδραση των δύο παραγόντων: διδακτική παρέμβαση και εξοικείωση με το αντικείμενο αναζήτησης.