Σύσταση σώματος και ανάπτυξη υπέρβαρου/παχύσαρκου σε παιδιά γεννηθέντα με αποκλίνον βάρος γέννησης κατά την προεφηβεία: συγκριτική μελέτη εντός μιας κοόρτης παιδιών της περιοχής της ΒΔ Ελλάδος

Abstract

Background: One of the major public health problems nowadays is the obesity pandemia affecting all ages including childhood while evidence exist that childhood obesity can ‘travel’ from early childhood through adolescence to adult life. There is some evidence that overweight-obesity, apart from epidemiologic and hereditary (genetic) factors, can be correlated to birth weight, especially to its deviations (small or large birth weight SGA,LGA) as well as to postnatal growth velocity (fast vs slow). Epigenetic or other unknown factors may be implicated in the pathophysiology of these relationships. It is unclear whether the deviant birth weight or the postnatal growth rhythm plays major role in these relationships. Moreover it is not clear the effect of deviant birth weight and postnatal growth on the body constitution especially on the development of adiposity tissue and muscle tissue as well as on the fat distribution.Some evidence exist that in small for gestation age infants (SGA) there is a predilection in fat tissue development with central fat distribution, but controversyexist among published studies while most studies use different criteria and definitions. Similar data in LGA born children is actually lacking.Moreover no studies used specific methods to estimate body constitution have been done in the area of Northwest Greece while those of other areas in this country are scarce.Aim of the study: The aim of this study was to examine childrenwith deviant birth weight (SGA or LGA) aged 7-10 years comparatively with children born appropriate for gestational age (AGA) regarding differences in BMI and body constitution after taking into consideration a great number of prenatal, perinatal and postnatal factors. Moreover to study the overweight/obesity status in the same representative sample of children and to correlate these conditions to the above mentioned factors. Material and Methods: This study included 686 children aged 7-10 years. SGA were 106, LGA were 50 and AGA controls were 530. After an appointment, either in the Neonatal clinics or in the Primary school of each child anthropometric measurements andblood pressure values were taken. Body weight, height, skinfold thickness of 6 different skinfolds and blood pressure were measured and body fat, fat percentage (%)lean mass and free fat masswere calculated by using the TANITA DC-430U based on the method of Bio-impedance analysis. Details were collected from the medical notes of the children, from the personal child health records (booklets) as well as after interviewing the parents who also completed a food questionnaire. The factors that were taken into consideration were the birth weight category, the postnatal growth velocity in either height or weight, the gender, the age at the time of the study, the mode of delivery, SGA neonate of previous gestation, weight gain of the mother during pregnancy, gestational complications, birth order, the history of feeding mode eitherbreast feeding or formula feeding or mixed pattern, human feed duration, time of introduction of solid foods, theduration of activity, socioeconomic status of the family, the anthropometrics of the parents ie weight height and BMI. For statistical evaluation, the methods ANOVA, t-test, x squared, simple regression analysis and logistic regression analysis were used. (Stat-view, Cary,US). The protocol of this study was approved from the Ethical Committee of the University Hospital of Ioannina, and permissions were taken from the respective authority to visit the primary schools. Written consent were taken from the parents of all children participated into the study.Results: It was shown that the SGA status is correlated to statistically significant lower lean/muscle mass, lower fat free mass and lower BMI at the mean age of 9 years independent of postnatal growth and all the other examined factors. However fat mass (measured both with BIA and by using Siri equation derived from skinfold measurements) as well as waist circumference were similar to controls despite the lower lean mass and BMI implying a central fat distribution in the group of SGA children. No correlations with body constitution or BMI were found in the LGA group comparing to controls. After classifying the SGA children in two subgroups according the postnatal growth velocity in weight (low growth velocity <0.67 z-scores and high growth velocity>0.67 z scores) the following results were found:SGA children with high postnatal growth velocity had higher lean/muscle mass and a trend for higher fat mass while children with low growth velocity had lower lean/muscle mass without having higher fat mass. Obesity was documented in 7.7% of the study children while overweight was found in 22% of the study children. LGA children was found to be overweight/obese in a higher percentage comparing to other study groupswhile SGA children were much less possible to becomeoverweight or obese during childhood. Only 16% of SGA children were overweight at a mean age of 9 years.On the other hand 6 among 11 children who found to be underweight at the study period were also SGA at birth. The obese/overweight children were exclusively formula fed after birth at a higher percentage (32%). Moreover the mothers of obese children had gained significant more weight during pregnancy.The most important independent factors correlated to obesity were the BMI of parents and the rapid postnatal growth in weight during the first year of life while similar correlations albeit less strong were found regarding overweight. Conclusions:Small birth weight and postnatal growth rhythm are both independent correlated to body size and constitution at prepuberty. The SGA children of the study when examined as atotal group was found to have less lean/muscle mass, less free fat mass and lower BMI compared to control group. SGA children with rapid postnatal growth obtained normal lean/muscle mass with a trend to a central fat tissue accretion while SGA with low postnatal growth rhythm had suboptimal increase in muscle mass without increased fat mass at the mean age of 9. The frequency of overweight/obesity was found to be high in this cohort of prepubertal children and was correlated with the LGA status, formula feeding and the increased weight gain of the mother during pregnancy.The BMI of both parents and the postnatal growth velocity in weight were both independent factors for the development of overweight/obesity. Interventions aiming in increasing breast feeding could mitigate postnatal growth velocity and obesity/overweight status. The strong correlation with the BMI of both parents possibly implies the intrinsic (hereditary or epigenetic) component of the obesity or the overfeeding of the family the last being another modifiable factor.Finally, regarding the SGA children,our results imply that their growth rhythm should be meticulously observed because both high or low growth velocity are correlated with deviations from normality in body constitution at prepubertal age.

Εισαγωγή: Είναι γνωστό ότι η παχυσαρκία αποτελεί μια επιδημία στις ημέρες μας και δεν αφήνει αλώβητη ούτε την παιδική ηλικία. Εάν μάλιστα εγκατασταθεί κατά την ευαίσθητη αυτή χρονική περίοδο μπορεί να ‘ταξιδεύει’ και στην ενήλικο ζωή και να συνοδεύεται από σημαντική νοσηρότητα. Η παχυσαρκία συσχετίζεται τόσο με κληρονομική προδιάθεση όσο και με κοινωνικούς και επιδημιολογικούς παράγοντες. Επιπλέον υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να συσχετίζεται με το βάρος γέννησης ειδικά με τις αποκλίσεις του από τα φυσιολογικά όρια είτε προς τα κάτω, λιποβαρές SGA νεογνό, είτε προς τα πάνω, υπέρβαρο LGA νεογνό. Επιπλέον υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να συσχετίζεται και με τον ρυθμό της αύξησης μετά τη γέννηση δηλαδή τους πρώτους μήνες ζωής. Επιγενετικοί και άλλοι μη καθορισμένοι ακόμη επακριβώς μηχανισμοί, θεωρείται ότι ενέχονται σε αυτές τις περιπτώσεις. Δεν είναι όμως καλά καθορισμένο εάν τον κυριότερο ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας διαδραματίζει το αποκλίνον βάρος γέννησης ή ο ρυθμός της μεταγεννητικής αύξησης ή επιδρούν ανεξάρτητα και οι δύο αυτοί παράγοντες. Επιπλέον δεν έχει καθορισθεί με ακρίβεια, πώς επιδρούν οι ίδιοι αυτοί παράγοντες στη σύσταση του σώματος, δηλαδή στη συγκριτική ανάπτυξη του μυϊκού και του λιπώδους ιστού καθώς και στην κατανομή του λιπώδους ιστού. Οι διαφοροποιήσεις αυτές στη σύσταση και στην κατανομή του λιπώδους ιστού θεωρούνται παθολογικές και συνδέονται με νοσηρότητα στην ενήλικο ζωή ακόμη και σε άτομα με φυσιολογικό δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ). Υπάρχουν κάποιες μελέτες που έχουν διαπιστώσει σε παιδιά γεννηθέντα SGA ότι υφίσταται μεγαλύτερη ανάπτυξη λιπώδους ιστού και μάλιστα με κεντρική κατανομή, αλλά και άλλες μελέτες που δεν τεκμηριώνουν τέτοια ευρήματα. Συνεπώς, οι διαθέσιμες μελέτες είναι αντικρουόμενες ως προς τα συμπεράσματα αλλά επιπλέον και ανομοιογενείς ως προς τον σχεδιασμό τους και τα κριτήρια που χρησιμοποιούν. Από την άλλη πλευρά αντίστοιχες πληροφορίες είναι ελάχιστες για τα μεγάλα για την ηλικία κύησης παιδιά (LGA). Επιπλέον τέτοια καταγραφή απουσιάζει πλήρως από την περιοχή μας, αλλά και από τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο δεν έχουν ανευρεθεί μελέτες που να εκτιμούν σε παιδιά την σύσταση τού σώματος με ειδικές μεθόδους όπως η βιοηλεκτρική εμπέδηση.Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνήσει τη σύσταση του σώματος αλλά και την επίπτωση της παχυσαρκίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας 7-10 ετών με αποκλίνον βάρος κατά την γέννηση [μικρά για την ηλικία κύησης (SGA), μεγάλα για την ηλικία κύησης (LGA)] συγκριτικά με παιδιά (μάρτυρες) με φυσιολογικό βάρος στη γέννηση (AGA). Ελήφθησαν υπόψη ένας μεγάλος αριθμός προγεννητικών, περιγεννητικών και μεταγεννητικών παραγόντων. Υλικό και μέθοδοι: Για τον σκοπό αυτό μελετήθηκαν 686 παιδιά ηλικίας 7-10 ετών εκ των οποίων 106 ήσανSGA,50 ήσανLGA και τα λοιπά ήσαν κανονικού βάρους και απετέλεσαν την ομάδα των μαρτύρων AGA. Οι μετρήσεις των σωματομετρικών (βάρους, ύψους, περίμετρος κοιλίας) και ο υπολογισμός της σύστασης του σώματος με την συσκευή TANITADC430-U που χρησιμοποιεί τη μέθοδο της βιοηλεκτρικής αντίστασης, έλαβαν χώρα στα εξωτερικά ιατρεία της ΝεογνολογικήςKλινικής και στα σχολεία της περιοχής της πόλης των Ιωαννίνων και των περιχώρων της, κατόπιν αδείας. Συλλέχτηκαν στοιχεία από το μαιευτικό ιστορικό των παιδιών, από συνεντεύξεις με τους γονείς και από συμπλήρωση ερωτηματολογίου διατροφής. Οι παράγοντες που ελήφθησαν υπόψη πέραν της κατηγοριοποίησης του βάρους γέννησης (SGA, LGA, AGA) και του ρυθμού της μεταγεννητικής αύξησης ήσαν το φύλο, η ηλικία, το είδος τοκετού, η ύπαρξη προηγούμενου λιποβαρούς νεογνού, το βάρος που κέρδισε η μητέρα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, η παθολογία της κυήσεως, η σειρά του τοκετού, το ιστορικό χορήγησης μητρικού θηλασμού ή γάλακτος φόρμουλας, η διάρκεια μητρικού θηλασμού, ο χρόνος εισαγωγής στερεών τροφών, η ύπαρξη και διάρκεια της σωματικής άσκησης, η κοινωνική τάξη, και τα σωματομετρικά στοιχεία των γονέων (ύψος, βάρος και ΔΜΣ). Οι μέθοδοι ANOVA, t-test, x-τετράγωνο, simpleregressionanalysis και logisticregressionanalysis χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των αποτελεσμάτων βασισμένη στο στατιστικό πρόγραμμα (Stat-view,Cary, US). Το πρωτόκολλο της μελέτης εγκρίθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή του Νοσοκομείου και γραπτή συναίνεση ελήφθη από τους γονείς των παιδιών της μελέτης.Αποτελέσματα: Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε τα ακόλουθα: τα παιδιά που γεννήθηκαν μικρά για την ηλικία κύησης (SGA) εμφάνισαν κατά τη μέση ηλικία των 9 ετών στατιστικά σημαντικά μικρότερη άλιπη και κατ’ αναλογία μυïκή μάζα, μικρότερη ελευθέρα λίπους μάζα, ενώ δε διέφεραν από τους μάρτυρες στη λιπώδη μάζα, η οποία μάλιστα προσδιορίστηκε με δύο μεθόδους, τόσο με τη βιοηλεκτρική εμπέδηση, όσο και με την εξίσωση του Siri,που βασίζεται στις δερματοπτυχές. Τα ευρήματα αυτά ήσαν ανεξάρτητα από τη μεταγεννητική αύξηση και τους λοιπούς παράγοντες που εξετάστηκαν. Το εύρημα αυτό αν συνδυαστεί με τον μικρότερο ΔΜΣ και τις παρόμοιες τιμές περιμέτρου μέσης που διαπιστώθηκαν στην ίδια ομάδα (SGA) υποδηλώνει περισσότερο κεντρογενή κατανομή του λίπους στα παιδιά που γεννήθηκαν μικρά για την ηλικία κύησης. Δε βρέθηκαν αντίστοιχες συσχετίσεις στο μεγάλο για την ηλικία κύησης (LGA) παιδί. Ύστερα από ταξινόμηση των SGA παιδιών σε δύο υποoμάδες, ανάλογα με τον ρυθμό της μεταγεννητικής αύξησης (catch-upgrowth), διαπιστώθηκαν επιπλέον τα ακόλουθα: τα SGA παιδιά που εμφάνισαν ταχεία αύξηση σε βάρος μετά τη γέννηση κέρδισαν περισσότερο μυϊκό ιστό, αλλά έτειναν να συσσωρεύουν και αυξημένο λιπώδη ιστό σε σχέση με τους μάρτυρες. Αντίθετα, τα SGA παιδιά με τη βραδεία μεταγεννητική αύξηση υπολείπονταν σε μυïκή μάζα και ΔΜΣ χωρίς όμως να συσσωρεύουν περισσότερο λιπώδη ιστό. Παχυσαρκία διαπιστώθηκε στο 7,7% των παιδιών και υπέρβαρα βρέθηκαν να είναι το 22% των παιδιών της μελέτης. Τα LGAπαιδιά ήταν σε σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό υπέρβαρα– παχύσαρκα. Αντίθετα τα SGA παιδιά ήταν σε σημαντικά μικρότερο ποσοστό υπέρβαρα ενώ απουσίαζε, πλην ενός παιδιού, η παχυσαρκία κατά την παιδική ηλικία σε αυτή την κατηγορία. Μόλις 15% από τα SGA παιδιά ήσαν υπέρβαρα κατά την παιδική ηλικία. Από την άλλη πλευρά από τα 11 παιδιά που βρέθηκαν να είναιλιποβαρή κατά την παιδική ηλικία, τα 6 ήσαν και λιποβαρή (SGA) κατά την γέννηση. Τα υπέρβαρα-παχύσαρκα παιδιά είχαν μετά την γέννησή τους σε σημαντικά αυξημένο ποσοστό(32%) σίτιση αμιγώς με γάλα φόρμουλας, με αποτέλεσμα 2 στα 6 υπέρβαρα/παχύσαρκα παιδιά να έχει ιστορικό σίτισης μόνον με γάλα φόρμουλας, ενώ μόλις 2 στα 11 παιδιά με κανονικό βάρος είχαν ιστορικό σίτισης μόνον με γάλα φόρμουλας. Επιπλέον οι μητέρες των παχύσαρκων παιδιών της μελέτης είχαν κερδίσει σημαντικά περισσότερο βάρος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι πιο ισχυροί ανεξάρτητοι παράγοντες που συσχετίστηκαν με την παχυσαρκία ήταν ο αυξημένος ΔΜΣ του πατέρα και η ταχεία αύξηση σε βάρος τον πρώτο χρόνο ζωής, ενώ παρόμοιες αλλά πιο ήπιες συσχετίσεις δείχτηκαν στα υπέρβαρα παιδιά.Συμπεράσματα: Εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα: το μικρό βάρος στη γέννηση (SGA) και ο ρυθμός της μεταγεννητικής αύξησης συσχετίζονται ανεξάρτητα με την σύσταση του σώματος στην παιδική ηλικία. Τα SGA παιδιά της μελέτης σαν σύνολο εμφανίζουν μικρότερη άλιπη/μυïκή μάζα, μικρότερη μάζα ελευθέρα λίπους και παρόμοια λιπώδη μάζα στην ηλικία των 9 ετών. Επίσης, εμφανίζουν μικρότερο ΔΜΣ αλλά παρόμοια περίμετρο μέσης υποδηλώνοντας κεντρογενή κατανομή του λίπους. Αναφορικά με την αύξηση μετά την γέννηση, υψηλός ρυθμός αύξησης σε βάρος στα SGA παιδιά συσχετίζεται με φυσιολογική άλιπη/μυïκή μάζα στην παιδική ηλικία με τάση όμως συσσώρευσης περισσοτέρου λίπους κεντρικά, ενώ πιο χαμηλός ρυθμός αύξηση σε βάρος μετά την γέννηση οδηγεί σε μειονεκτική αύξηση της άλιπης/μυϊκής μάζας. Η επίπτωση της παχυσαρκίας και της υπέρβαρης κατάστασης είναι πολύ υψηλή στον υπό εξέταση πληθυσμό και συσχετίζεται με το μεγάλο βάρος γέννησης (LGA), την τεχνητή διατροφή και το αυξημένο βάρος της μητέρας στην εγκυμοσύνη. Ανεξάρτητες συσχετίσεις της παχυσαρκίας διαπιστώνονται με τον αυξημένο ΔΜΣ των γονέων και την ταχεία αύξηση σε βάρος τον πρώτο χρόνο ζωής. Παρεμβάσεις σε επίπεδο διατροφής με αύξηση του ποσοστού των θηλαζόντων βρεφών θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση του ρυθμού μεταγεννητικής αύξησης και ενδεχομένως και της παχυσαρκίας μετέπειτα. Ο συσχετισμός με τον αυξημένο ΔΜΣ των γονέων πιθανά υποδηλώνει την ενδογενή (γονιδιακή ή επιγενετική) συνιστώσα της παχυσαρκίας ή/και τον υπερσιτισμό εντός της οικογένειας, η οποία αποτελεί επίσης τροποποιήσιμο παράγοντα. Ειδικά στα SGA παιδιά τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η επιτήρηση στον ρυθμό αύξησης θα πρέπει να είναι πιο στενή, διότι τόσο ο ρυθμός της ταχείας όσο και εκείνος της βραδείας αύξησης συσχετίστηκαν με διαταραχές στην σωματοδομή κατά την παιδική ηλικία. Θα μπορούσαμε να προτείνουμε σαν πιο ασφαλή ένα ενδιάμεσο ρυθμό αύξησης αναφορικά με την επίδρασή του στη σύσταση του σώματος.