Γνώσεις, αντιλήψεις και πρακτικές εκπαιδευτικών πρωτοσχολικής ηλικίας για τη διδακτική του γραμματισμού και την πιθανή συνέχειά της από το νηπιαγωγείο στην Α' τάξη του δημοτικού σχολείου

Abstract

The subject of this PhD thesis is "Knowledge, perceptions and practices of of kindergarten and first grade primary school teachers for the relationship between emergent/first and conventional/school literacy". The purpose of this research study is the investigation of the relationship between emergent/first and conventional/school literacy in the area where they first appear, that is, in kindergarten and the first grade of primary school. In particular, the language curricula of kindergarten and first grade of primary school are studied, and the perceptions of kindergarten and first grade teachers are explored on the issue of the existence of a connection between the two levels, kindergarten and primary school, in terms of enhancing literacy and their practices. In this PhD thesis we were concerned with the answer to the following research questions: a) are kindergarten teachers familiar with the basic principles and methodology proposed in the Cross Thematic Curriculum Framework for Kindergarten (DEPPS) and the Kindergarten Teacher's Guide regarding literacy and what are their perceptions of them? b) Are the teachers of the first grade of primary school aware of the basic principles and the methodology delineated in the Cross Thematic Curriculum Framework for Compulsory Education (DEPPS) and in the Teacher's Book, in terms of language and what are their perceptions of them? c) Are the kindergarten teachers aware of the language teaching program in the primary school and accordingly, do the primary school teachers know the literacy practices that take place in the kindergarten? What perceptions do they have about them? d) What are the perceptions of kindergarten teachers and primary school teachers about the possible integration of the curricula of kindergarten and of the first grade of primary school, regarding the language module? e) What are the practices adopted by kindergarten teachers and primary school teachers in their literacy classes (which literacy pedagogy do they seem to support)? f) To what extent are kindergarten teachers and primary school teachers influenced by parents' expectations and concerns regarding their children's literacy and what practices do they adopt to cooperate with them? g) What are the perceptions and practices of the kindergarten teachers and the first grade teachers of the primary school for the cooperation between them, regarding the teaching of language? The research data were collected: a) by providing a questionnaire to a final sample of 326 kindergarten teachers and 306 teachers who teach the year of the process in the first grade of primary schools in the prefectures of Achaia and Ilia (Region of Western Greece), and b) by conducting semi-structured interviews with 32 kindergarten teachers and primary school teachers chosen among those who completed the questionnaire. Our research findings revealed partial knowledge of the curricula by kindergarten teachers and school teachers, an ignorance of the principles and methodology of the level that follows or precedes their own, respectively, a "confusion" of their perceptions and teaching practices, divergence between theoretical principles and teaching practices at every level, discontinuity of the literacy enhancement program from kindergarten to primary school, lack of effective cooperation between them, lack of substantial interest from parents regarding literacy, hesitation and critical disposition of teachers concerning the possible unification of the two curricula. The educators who participated in the research proposed joint training of kindergarten teachers and first grade teachers by establishing a framework for effective cooperation between them and planning joint actions, cooperation with parents to ensure the continuation of the literacy program from home to kindergarten and from kindergarten to primary school, as well as partial integration of the curricula of kindergarten and of the first grades of primary school, only in terms of some axes and goals. The work concludes with the use of the findings from which arises the proposal to create the above framework to function as a bridge between the kindergarten and the first grade of primary school with obvious positive results for young students, teachers and the school community at large.

Το θέμα αυτής της διδακτορικής διατριβής είναι οι «Γνώσεις, αντιλήψεις και πρακτικές εκπαιδευτικών πρωτοσχολικής ηλικίας για τη διδακτική του γραμματισμού και την πιθανή συνέχειά της από το νηπιαγωγείο στην Α’ τάξη του δημοτικού σχολείου». Σκοπός της συγκεκριμένης ερευνητικής εργασίας είναι η μελέτη των σχέσεων φυσικού/πρώτου και συμβατικού/σχολικού γραμματισμού στον χώρο που πρωτοσυναντούνται, δηλαδή στο νηπιαγωγείο και την Α’ τάξη του Δημοτικού Σχολείου. Ειδικότερα, μελετώνται τα αναλυτικά προγράμματα νηπιαγωγείου και Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου ως προς το γνωστικό αντικείμενο της γλώσσας και διερευνώνται οι αντιλήψεις νηπιαγωγών και δασκάλων της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου σχετικά με το θέμα ύπαρξης ή μη σύνδεσης των δύο βαθμίδων, νηπιαγωγείου και δημοτικού σχολείου, ως προς την ενίσχυση του γραμματισμού και οι πρακτικές τους. Στη διατριβή αυτή μας απασχόλησε η απάντηση στα εξής ερευνητικά ερωτήματα: α) Γνωρίζουν οι νηπιαγωγοί τις βασικές αρχές και τη μεθοδολογία που προτείνονται στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. και στον Οδηγό της Νηπιαγωγού, όσον αφορά τον γραμματισμό και ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για αυτά; β) Γνωρίζουν οι δάσκαλοι/ ες της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου τις βασικές αρχές και τη μεθοδολογία που αναφέρονται στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. και στο Βιβλίο Δασκάλου, όσον αφορά τη γλώσσα και ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για αυτά; γ) Γνωρίζουν οι νηπιαγωγοί το πρόγραμμα διδασκαλίας της γλώσσας στο δημοτικό σχολείο και αντιστοίχως γνωρίζουν οι δάσκαλοι/ ες τις πρακτικές γραμματισμού που λαμβάνουν χώρα στο νηπιαγωγείο και τι αντιλήψεις έχουν για αυτά; δ) Ποιες είναι οι αντιλήψεις των νηπιαγωγών και των δασκάλων της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου για την πιθανή ενιαιοποίηση των δυο προγραμμάτων, νηπιαγωγείου και πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου, όσον αφορά τη γλώσσα; ε) Ποιες είναι οι πρακτικές που υιοθετούν οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι/ ες της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου στις τάξεις τους για τον γραμματισμό (ποια παιδαγωγική του γραμματισμού φαίνεται να υποστηρίζουν); στ) Πόσο επηρεάζονται οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι/ ες της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου από τις προσδοκίες και ανησυχίες των γονέων, όσον αφορά τον γραμματισμό των παιδιών τους και ποιες πρακτικές υιοθετούν στη συνεργασία μαζί τους; ζ) Ποιες είναι οι αντιλήψεις και οι πρακτικές των νηπιαγωγών και των δασκάλων της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου για τη μεταξύ τους συνεργασία, όσον αφορά τη γλώσσα; Η συλλογή των ερευνητικών δεδομένων έγινε: α) με τη χορήγηση ερωτηματολογίου σε τελικό δείγμα 326 νηπιαγωγών και 306 δασκάλων που διδάσκουν τη χρονιά διεξαγωγής της διαδικασίας στην Α’ τάξη δημοτικών σχολείων των νομών Αχαΐας και Ηλείας, που ανήκουν στην Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδος, και β) με τη διεξαγωγή ημιδομημένων συνεντεύξεων σε 32 νηπιαγωγούς και δασκάλους της Α’ τάξης δημοτικών σχολείων των νομών Αχαΐας και Ηλείας από αυτούς που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο. Τα ερευνητικά μας ευρήματα φανέρωσαν μερική γνώση των αναλυτικών προγραμμάτων από νηπιαγωγούς και δασκάλους, άγνοια των αρχών και της μεθοδολογίας της βαθμίδας που έπεται ή προηγείται της δικής τους, αντιστοίχως, «σύγχυση» των αντιλήψεων και των διδακτικών πρακτικών τους, διάσταση μεταξύ θεωρητικών αρχών και διδακτικών πρακτικών σε κάθε βαθμίδα, ασυνέχεια του προγράμματος ενίσχυσης του γραμματισμού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό, έλλειψη ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ τους, έλλειψη ουσιαστικού ενδιαφέροντος από τους γονείς για το γραμματισμό, δισταγμό και κριτική διάθεση των εκπαιδευτικών της πρωτοσχολικής ηλικίας για την πιθανή ενιαιοποίηση των δυο προγραμμάτων. Οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στην έρευνα πρότειναν από κοινού επιμόρφωση νηπιαγωγών και δασκάλων της Α’ τάξης με τη θεσμοθέτηση ενός πλαισίου ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ τους και σχεδιασμό κοινών δράσεων, συνεργασία με τους γονείς για τη διασφάλιση της συνέχειας του προγράμματος ενίσχυσης του γραμματισμού από το σπίτι στο νηπιαγωγείο και από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο, καθώς και μερική ενιαιοποίηση των δυο προγραμμάτων, νηπιαγωγείου και πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου, μόνο ως προς κάποιους άξονες και στόχους. Η εργασία ολοκληρώνεται με την αξιοποίηση των ευρημάτων από τα οποία προκύπτει η πρόταση δημιουργίας του παραπάνω πλαισίου να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ του νηπιαγωγείου και της Α’ τάξης του δημοτικού σχολείου με προφανή θετικά αποτελέσματα για τους μικρούς μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τη σχολική κοινότητα ευρύτερα.