Ο ρόλος των εθνικών προσχολικών αναλυτικών προγραμμάτων για την εκπαίδευση κριτικά σκεπτόμενων ενεργών πολιτών: οι περιπτώσεις της Ελλάδας, Γαλλίας, Γερμανίας, Σουηδίας και Φινλανδίας

Abstract

The purpose of this dissertation was to investigate and compare the role of national preschool curricula in five European countries, Greece, France, Germany, Sweden and Finland for the education of critically thinking active citizens. The basic premise of the research was the assumption that the historical, cultural, social and economic context of each society differentiates the discourse on the education of critically thinking active citizens, which is institutionally reflected in the national curricula. The theoretical framework was the approach of social constructivism, which argues that learning and development are interconnected and emphasizes the special importance of social interaction in the construction of knowledge. According to Vygotsky's theory, the social context is the most important factor in learning and cognitive development (Vygotsky, 1978, 1997). The main question of this dissertation was tried to be answered through the investigation of the perception that prevails in each of the six national curricula regarding the three main factors involved in the educational process, teacher, child, parents and also by two other factors, the content of knowledge and its acquisition methodology. The content was sought mainly in the passages that refer either explicitly or implicitly to the critically thinking active citizen, while the methodology was codified with the term participation of the child. In particular, the term participation was used to explore the possibility of co-constructing knowledge on the part of the child, as a key feature of the critically thinking active citizen. The research was conducted using the method of qualitative content analysis, which is a mixed approach of methods and is in favor of common criteria in the process of qualitative and quantitative research (Mayring, 2014). Applying initially the research method of quantitative content analysis selected texts of the six national curricula were analyzed with the aim of an objective, systematic and strictly structured description of the stated content of the texts (Bonidis, 2016). Based on the coupling of methodological tools of quantitative and qualitative content analysis, the research material was approached and inductively, in order to establish the original theory (Kyriazi, 1999). The present research showed that, while all six national curricula reflect the legislator's will to acquire knowledge and also to cultivate skills that aimed at developing the critically thinking active citizen, there are significant differences in the way they are captured. The convergences as a result of the general influence of the international governance of education on the national curricula and also the discrepancies as a result of the influence of the national governance of education verify the basic premise of the present research. The comparative-interpretive approach through content analysis and focus on concepts related to values, attitudes, behaviors, basic abilities/skills, which are proposed by the six national curricula for preschool and primary school children, in order to co-construct the foundations of the long-term evolving process of shaping the status of the critically thinking active citizen, gives this dissertation a special place in the production of new knowledge.

Σκοπό της παρούσας διατριβής αποτέλεσε η διερεύνηση και η συγκριτική αντιπαράθεση του ρόλου των εθνικών προσχολικών αναλυτικών προγραμμάτων πέντε ευρωπαϊκών χωρών, της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Σουηδίας και της Φινλανδίας για την εκπαίδευση κριτικά σκεπτόμενων ενεργών πολιτών. Βασική υπόθεση της έρευνας αποτέλεσε η παραδοχή πως το ιστορικό, πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό συγκείμενο της κάθε κοινωνίας διαφοροποιεί τον λόγο περί εκπαίδευσης κριτικά σκεπτόμενων ενεργών πολιτών, ο οποίος θεσμικά αποτυπώνεται στα εθνικά αναλυτικά προγράμματα εκπαίδευσης. Το θεωρητικό πλαίσιο αποτέλεσε η προσέγγιση του κοινωνικού εποικοδομητισμού, η οποία υποστηρίζει πως η μάθηση και η ανάπτυξη αλληλοσυνδέονται και τονίζει την ιδιαίτερη σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην κατασκευή της γνώσης. Σύμφωνα με τη θεωρία του Vygotsky το κοινωνικό πλαίσιο αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα μάθησης και γνωστικής ανάπτυξης (Vygotsky, 1978, 1997). Το βασικό ερώτημα της παρούσας διατριβής επιχειρήθηκε να απαντηθεί μέσα από τη διερεύνηση της αντίληψης που επικρατεί στο καθένα από τα έξι εθνικά αναλυτικά προγράμματα αναφορικά με τους τρεις βασικούς παράγοντες που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, εκπαιδευτικός, παιδί, γονείς και μέσα από δυο άλλους παράγοντες, το περιεχόμενο της γνώσης και τη μεθοδολογία απόκτησής της. Το μεν περιεχόμενο αναζητήθηκε κυρίως στα αποσπάσματα που αναφέρονται είτε ρητά είτε άρρητα στον κριτικά σκεπτόμενο ενεργό πολίτη, ενώ η μεθοδολογία κωδικοποιήθηκε με τον όρο συμμετοχή του παιδιού. Ειδικότερα, με τον όρο συμμετοχή διερευνήθηκε η δυνατότητα συν-οικοδόμησης της γνώσης από την πλευρά του παιδιού, ως βασικού χαρακτηριστικού του κριτικά σκεπτόμενου ενεργού πολίτη. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου, η οποία αποτελεί μια μικτή προσέγγιση μεθόδων και τάσσεται υπέρ κοινών κριτηρίων στη διαδικασία της ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (Mayring, 2014). Εφαρμόζοντας αρχικά την ερευνητική μέθοδο της ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου αναλύθηκαν επιλεγμένα κείμενα των έξι ΑΠ με στόχο την αντικειμενική, συστηματική και αυστηρά δομημένη περιγραφή του δηλωμένου περιεχομένου των κειμένων (Μπονίδης, 2016). Στη βάση της σύζευξης των μεθοδολογικών εργαλείων ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου το υλικό της έρευνας προσεγγίστηκε και επαγωγικά, προκειμένου να γίνει εφικτή η θεμελίωση της αρχικής θεωρίας (Κυριαζή, 1999). Η παρούσα έρευνα έδειξε ότι, ενώ αποτυπώνεται και στα έξι εθνικά αναλυτικά προγράμματα η βούληση του νομοθέτη για την απόκτηση γνώσεων και επίσης για την καλλιέργεια δεξιοτήτων που αποσκοπούν στην ανάπτυξη του κριτικά σκεπτόμενου ενεργού πολίτη, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις στον τρόπο αποτύπωσης. Οι συγκλίσεις, ως αποτέλεσμα της γενικότερης επιρροής της διεθνούς διακυβέρνησης της εκπαίδευσης στα εθνικά αναλυτικά προγράμματα και οι αποκλίσεις, ως αποτέλεσμα της επιρροής της εθνικής διακυβέρνησης της εκπαίδευσης επαληθεύουν τη βασική υπόθεση της παρούσας έρευνας. Η συγκριτική - ερμηνευτική προσέγγιση μέσω της ανάλυσης περιεχομένου και η εστίαση σε έννοιες που αναφέρονται σε αξίες, στάσεις, συμπεριφορές, βασικές ικανότητες/δεξιότητες, οι οποίες προτείνονται από τα έξι εθνικά αναλυτικά προγράμματα προς τα παιδιά της προσχολικής και πρωτοσχολικής εκπαίδευσης, προκειμένου αυτά να συν-οικοδομήσουν τα θεμέλια της μακροχρόνια εξελισσόμενης διαδικασίας διαμόρφωσης της ιδιότητας του κριτικά σκεπτόμενου ενεργού πολίτη, δίνει στην παρούσα διατριβή μία ξεχωριστή θέση στην παραγωγή νέας γνώσης.