Η διδασκαλία ομηλίκων ως μέσο εφαρμογής της ένταξης παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: διαδικασία και αποτελεσματικότητα

Abstract

The purpose of this research study is trifold, the first aim is, to describe and interpret teachers’ opinions and experiences towards the general notion of inclusion of students with special educational needs and disabilities (SEND) in mainstream classrooms and their perceptions of self-efficacy for implementing inclusion. The second aim is to examine mainstream teachers’ opinions and attitudes towards peer tutoring between pupils with and without SEND in mainstream schools. The third aim is, after exploring mainstream teachers’ opinions and experiences towards peer tutoring, to plan, implement and monitor a peer tutoring programme in mainstream classrooms, in order to examine how participating teachers and students perceived its efficacy as an inclusive approach in mainstream classrooms. The research followed a sequential mixed method research design since both quantitative and qualitative data collected by means of questionnaire distributed to teachers, interviews with teachers and students, observations and diary. First a survey was conducted and then an action research project followed. Contrary to most attitudinal studies which are solely focusing on examining the impact of a host of factors in the formation of teacher attitudes, the present study sought to link reported attitudes towards inclusion and teachers’ self-efficacy for inclusive practices with an actual inclusive instructional approach, that of peer tutoring. Participants were 225 Greek mainstream teachers and 69 special education counterparts who responded to a questionnaire consisting of the Core Perspectives Scale from the MTAI scale, the TEIP scale, and other scales measuring their attitudes towards peer tutoring. Results indicated that mainstream teachers held neutral attitudes towards inclusion while their special education counterparts held significantly more positive ones. Mainstream teachers were found to be less positive in their self-efficacy for inclusive practices than the special education counterparts with the exception of the managing behaviour dimension. Mainstream teachers emphasised mainly the social gains achieved by students participating in a peer tutoring programme. Moreover, mainstream teachers considered peer tutoring as an effective means for including students with diverse needs in their classrooms. Importantly, this study found that teachers’ attitudes towards inclusion and their self-efficacy for inclusive practices largely predict their willingness to implement a peer tutoring programme in their classrooms. An action research project was implemented in seven mainstream classrooms of two primary education schools. Seven teachers and 22 students were involved in a peer tutoring education programme. Eleven students with SEND were paired with eleven peers without SEND in reciprocal and fixed-role peer tutoring arrangements. Peer tutoring was implemented in most of the classes in literacy, while only one class implemented the programme in mathematics. Data were collected both form teachers and students. Both teachers and students enjoyed their involvement in the peer tutoring programme. Specifically, most of the participating teachers regarded peer tutoring as an instructional approach which can foster the inclusion of students with SEND in mainstream classrooms. They further considered peer tutoring easy in its implementation. Students without SEND claimed that they liked their collaboration with their peers with SEND and they had an opportunity to get to know each other. Similarly, students with SEND claimed that they become better friends with their peers and that learning was found easier to them. The study concludes with highlighting the need to offer teachers professional development courses that positively influence their attitudes and enhance their sense of self-efficacy in implementing peer-tutoring. Further research is needed to identify the needs of mainstream teachers in their effort to meet inclusion’s demands and to assess the factors that affect teachers’ attitudes towards inclusion and inclusive practices.

Ο σκοπός αυτής της ερευνητικής μελέτης είναι τριπλός. Συγκεκριμένα, η έρευνα αποσκοπεί στην καταγραφή κι ερμηνεία των στάσεων των εκπαιδευτικών απέναντι στην ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ) στις γενικές τάξεις και τις αντιλήψεις τους για την αυτό- αποτελεσματικότητα τους στην εφαρμογή της ένταξης. Επιπλέον στόχος αποτελεί η εξέταση των στάσεων των εκπαιδευτικών απέναντι στη διδασκαλία ομηλίκων μεταξύ μαθητών με και χωρίς ΕΕΑ στα γενικά σχολεία. Τέλος, ένας τρίτος στόχος αποτελεί η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς της διδασκαλίας ομηλίκων ως μιας ενταξιακής προσέγγισης στις γενικές τάξεις δημοτικών σχολείων. Η έρευνα ακολούθησε ένα διαδοχικό μεικτό ερευνητικό σχεδιασμό που περιλάμβανε δύο διακριτές φάσεις. Κατά την πρώτη φάση συλλέχτηκαν ποσοτικά δεδομένα μέσω της χορήγησης ενός ερωτηματολογίου σε 225 γενικούς και 69 ειδικούς εκπαιδευτικούς που υπηρετούσαν σε γενικά δημοτικά σχολεία. Κατά τη δεύτερη φάση εκπονήθηκε μία έρευνα δράσης σε 7 τάξεις δημοτικών σχολείων και συλλέχτηκαν ποιοτικά δεδομένα μέσω της διενέργειας συνεντεύξεων με δασκάλους και μαθητές, συμμετοχικές παρατηρήσεις και την τήρηση ερευνητικού ημερολογίου. Η ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων κατέδειξε ότι οι γενικοί εκπαιδευτικοί είχαν ουδέτερη στάση απέναντι στην ένταξη ενώ οι ειδικοί παιδαγωγοί εμφανίστηκαν σημαντικά πιο θετικοί. Επιπλέον, οι γενικοί εκπαιδευτικοί βρέθηκαν λιγότερο θετικοί στις αντιλήψεις αυτό-αποτελεσματικότητάς τους σε σύγκριση με τους ειδικούς εκπαιδευτικούς, με εξαίρεση τη διάσταση διαχείρισης συμπεριφοράς όπου βρέθηκε να ισχύει το αντίθετο. Οι γενικοί εκπαιδευτικοί τόνισαν κυρίως τα κοινωνικά οφέλη που επιτυγχάνουν οι μαθητές μέσω της διδασκαλίας ομηλίκων και θεώρησαν τη διδασκαλία ομηλίκων ως αποτελεσματικό μέσο για την ένταξη μαθητών με διαφορετικές ανάγκες στις τάξεις τους. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων που προέκυψαν από την υλοποίηση της έρευνας δράσης κατέδειξε ότι τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές έμειναν ικανοποιημένοι από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα της διδασκαλίας ομηλίκων. Συγκεκριμένα, οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς θεώρησαν τη διδασκαλία ομηλίκων ως μία εκπαιδευτική προσέγγιση που μπορεί να υποστηρίξει την ένταξη μαθητών με ΕΕΑ στις γενικές τάξεις. Θεώρησαν επίσης ότι ήταν εύκολη στην εφαρμογή της. Οι μαθητές χωρίς ΕΕΑ ισχυρίστηκαν ότι τους άρεσε η συνεργασία τους με τους συνομηλίκους τους με ΕΕΑ και είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα ο ένας τον άλλον. Ομοίως, οι μαθητές με ΕΕΑ ισχυρίστηκαν ότι ανέπτυξαν καλύτερες φιλίες με τους συνομηλίκους τους και ότι η μάθηση τους φάνηκε πιο εύκολη. Η μελέτη ολοκληρώνεται με την επισήμανση της ανάγκης να προσφέρονται στους εκπαιδευτικούς δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης με σκοπό τη βελτίωση των στάσεων τους απέναντι στην ένταξη μαθητών με ΕΕΑ και την ενίσχυση των αντιλήψεων αυτό-αποτελεσματικότητάς τους απέναντι στην εφαρμογή καινοτόμων ενταξιακών πρακτικών.