Τα σχολικά βιβλία των θρησκευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (1974-2006): διαχρονική έρευνα υπό το πρίσμα της εκπαίδευσης για την ειρήνη και τα δικαιώματα του ανθρώπου

Abstract

Taking into account that the subject of Religious Education aims at boosting people’s morale, Education for Peace, the context of the period 1974-2006 in Greece, the subject of Religious Education, the school textbook as a means of instruction and as an object of research work as well as the International Research of school textbooks constitute the theoretical and historical base of the research work. The purpose of this research work is to investigate the content of the school textbooks of Religious Education in secondary Education of the political changeover period (1974-2006) in the light of the Education for Peace. Twenty one Gymnasium and Lyceum school textbooks of Religious Education of the political changeover period were used as research material. The method used is the Qualitative Content Analysis through which the following facts were investigated: how peace and human rights are promoted, which forms of violence (direct and structural violence) are presented and how, and finally, which is the image of the Orthodox national “self” in comparison to the omodox, heterodox and of another religion national “other”. The analysis reveals that the school textbooks of Religious Education which were under research, despite their differentiations by period regarding style and length, are characterized by a spirit compatible with peace. A significant number of human rights is recorded in these, while, aggression and violence are presented as the result of socio-economic factors. However, they have features of ethnocentricity and aim at boosting and shaping the orthodox national identity by establishing the superiority of the orthodox national “self” through the promotion of positive self-stereotypes and negative hetero-stereotypes for the orthodox national self and the different religiously-nationally other respectively.

Με βασική παραδοχή ότι το μάθημα των Θρησκευτικών είναι «φρονηματιστικό», το θεωρητικό και ιστορικό πλαίσιο της έρευνας αποτελούν η Παιδαγωγική της Ειρήνης, το πλαίσιο της περιόδου 1974-2006 στην Ελλάδα, το μάθημα των Θρησκευτικών, το σχολικό βιβλίο ως μέσο διδασκαλίας και ως αντικείμενο έρευνας και η Διεθνής Έρευνα Σχολικών Βιβλίων. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να διερευνήσει το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων των Θρησκευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της μεταπολιτευτικής περιόδου (1974-2006) υπό το πρίσμα της Εκπαίδευσης για την Ειρήνη. Υλικό της έρευνας αποτέλεσαν εικοσιένα (21) σχολικά βιβλία Θρησκευτικών Γυμνασίου και Λυκείου της μεταπολιτευτικής περιόδου. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε είναι η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου με την οποία διερευνήθηκαν πώς προβάλλεται η Ειρήνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ποιες μορφές βίας (άμεσης και δομικής) παρουσιάζονται και πώς, και ποια είναι η εικόνα του Ορθόδοξου εθνικού «εαυτού» σε αντιπαραβολή με τον ομόδοξο, ετερόδοξο και αλλόθρησκο εθνικό «άλλο». Από τις αναλύσεις προκύπτει ότι τα υπό έρευνα σχολικά βιβλία των Θρησκευτικών παρά τις διαφοροποιήσεις τους κατά περίοδο, ως προς το ύφος και την έκταση, διακρίνονται από πνεύμα συμβατό με την ειρήνη, καταγράφεται σε αυτά σημαντικός αριθμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ η επιθετικότητα και η βία προβάλλονται ως απόρροια κοινωνικοοικονομικών παραγόντων. Ωστόσο, εμφανίζουν στοιχεία εθνοκεντρισμού και στοχεύουν στην ενίσχυση και διαμόρφωση της ορθόδοξης εθνικής ταυτότητας δημιουργώντας την ανωτερότητα του ορθόδοξου εθνικού «εαυτού» μέσα από την προβολή θετικών αυτο-στερεοτύπων και αρνητικών ετερο-στερεοτύπων αντίστοιχα για τον ορθόδοξο εθνικό «εαυτό» και τον διαφορετικό θρησκευτικοεθνικά «άλλο».