Εφαρμογή προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με αντικείμενο τη θαλάσσια χελώνα caretta caretta και στόχο τη δημιουργία θετικών προς αυτήν στάσεων

Abstract

Environmental Education (E.E.), in its current form, was initiated in the ‘70s. The definition and objectives of E.E. were formulated in the process of a series of international meetings. Over time E.E. came under criticism in regards to its content, methodology and effectiveness. However, it is broadly accepted that E.E. has a significant role to play in affecting knowledge, attitudes and behaviours in favour of the environment. The island of Zakynthos is the single most important loggerhead (Caretta caretta) rookery in the Mediterranean. For this reason, the Bay of Laganas has been under protection since 1984, and in 1999 it was declared a National Marine Park. The reaction against protection measures by a portion of the local community, especially landowners in the protected area, coupled with the inadequacy of the authorities to explain the purposefulness of the measures and also to introduce alternative development plans, led to the degradation of the habitat. Greece failed to fulfill its obligations as a member of the EU and hence faced a first condemning European Court decision in 2002 following an appeal by the European Commission. It is obvious that the Management Agency, established in 2000, has the difficult task of generating local support for the National Park. Creating positive attitudes and behaviours can be achieved through the construction and application of educational programmes. Zakynthos was selected for the purpose of this study due to its ecological significance, the international attention it has drawn, the expressed local reaction, and its future prospects arising from the establishment of the National Marine Park. A questionnaire was designed to record four variable adapted from the Behaviour Flow Model of Hungerford & Volk (1990) viz the level of knowledge (basic sea turtle biology and protection measures) and attitudes (specifically: understanding and concern for the issue, locus of control, and verbal commitment) among students of the two last primary school grades on Zakynthos regarding the sea turtle issue. The questionnaire consisted of 32 items, and was proven, after a pilot test, to be both valid and reliable. 332 fifth and sixth graders from 21 classes selected from three geographic regions of the island completed the measuring instrument. The results indicate a relatively low knowledge level on basic sea turtle biology and existing protection measures. On the contrary, mean scores of attitudes were relatively high. There was a significant correlation between the class and (a) knowledge, (b) understanding/concern for the issue, and (c) locus of control. There was no statistically significant correlation of father’s occupation and geographic region with knowledge and attitudes. There was however, a significant correlation of the knowledge section with the attitudes section of the questionnaire. A Cluster Analysis based on knowledge and attitudes scores, resulted in the classification of students in two groups with attitudes being the determining criterion. Based on the above results, an educational programme including 15 activities was constructed for endangered priority species, as is the case of the sea turtle. The educational material aimed at affecting knowledge and attitudes among students in the last two primary school classes regarding the protection of Caretta caretta. The construction of the educational material was based on the extended case study model for issue investigation and problem solving following the General Teaching Model (Hungerford et al. 1988). The objective was to positively affect the four above dependent variables. The material was pilot tested with 29 fifth and sixth graders and was evaluated by means of the above-mentioned questionnaire. The results indicate that the educational programme affected positively three of the four variables, of which knowledge in a highly significant way. Following pilot testing, the educational material was evaluated using the whole sample of 322 students. For this purpose a quasi-experimental design with a before and after summative evaluation approach and a control and an experimental group was used. The control group received no treatment (application of educational kit). The experimental group comprised 16 classes and 178 students and the control group comprised 14 classes and 154 students. The unit of statistical analysis was set at the class level. A statistical significant increase in the percentage of correct answers in both experimental and control groups was recorded. However, the increase was statistically much higher in the experimental group when compared with that of the control group. Despite the slight score increases in the variables of understanding/concern for the issue and the locus of control, and the slight decrease in the score of the verbal commitment variable, the implementation of the educational material did not seem to significantly affect the attitudes. However, prior to the application of the educational material there was no significant correlation at the class level between the four variables (subscales of the questionnaire) in both the control and experimental groups. Following the educational intervention, there was no correlation between the variables of the control group, but, in the experimental group there was a significant positive correlation between knowledge, understanding/concern for the issue, and locus of control. Hence, it can be inferred that the educational package bore a highly significant increase in the knowledge scores and reinforced the already high level of understanding and concern and locus of control strengthening the students argumentation regarding their stance toward the sea turtle issue on Zakynthos. Overall it can be argued that the educational material, designed in accordance with the General Teaching Model, succeeded to a satisfactory degree in meeting its objective, which was to influence a set of four variables considered as predictors of proenvironmental behaviour under the Behaviour Flow Model (Hungerford & Volk 1990). The material therefore can be used by the Management Agency of the NMZ as a complementary tool in achieving its institutional goals. The methodology used to design and evaluate the educational material, may be used as a model for the construction of similar programmes on endangered priority species in other protected areas of Greece.

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.), όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, ξεκίνησε στη δεκαετία του 1970. Στην πορεία του χρόνου η Π.Ε. έγινε αντικείμενο πολλών κριτικών σχετικά με τους στόχους, τη μεθοδολογία και την αποτελεσματικότητα της. Παρόλα αυτά, είναι κοινώς αποδεκτό ότι η Π.Ε. έχει να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση γνώσεων, στάσεων και συμπεριφορών για την προστασία του περιβάλλοντος. Στη Μεσόγειο η Ζάκυνθος αποτελεί τη σημαντικότερη περιοχή αναπαραγωγής του απειλούμενου με εξαφάνιση είδους θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta. Για το λόγο αυτό ο Κόλπος του Λαγανά προστατεύεται από το 1984, ενώ το 1999 κηρύσσεται Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο. Η αντίδραση μερίδας της τοπικής κοινωνίας και η αδυναμία της Πολιτείας να τονίσει τη σημασία των μέτρων και να προωθήσει βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις ανάπτυξης στην περιοχή, οδήγησαν σε παρανομίες και υποβάθμιση του βιότοπου. Είναι σαφές ότι για να πετύχει τους στόχους του το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (ΕΘΠΖ) θα πρέπει να προσελκύσει την υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας. Η διαμόρφωση θετικών στάσεων και συμπεριφορών και ιδιαίτερα ανάμεσα σε παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να επιτευχθεί και μέσω της εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η έρευνα λοιπόν αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός επιστημονικά αποδεδειγμένα αποτελεσματικού εκπαιδευτικού υλικού για μαθητές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης που θα μπορούσε συμπληρωματικά να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη των θεσμοθετημένων στόχων του ΕΘΠΖ. Σχεδιάστηκε ένα ερωτηματολόγιο για να καταγράψει τις γνώσεις (βιολογία θαλάσσιας χελώνας και ισχύοντα μέτρα προστασίας του ΕΘΠΖ) και τις στάσεις (κατανόηση και ενδιαφέρον για το ζήτημα της Caretta caretta, πεποίθηση ότι η προσωπική δράση μπορεί να βοηθήσει στην προστασία της χελώνας-κέντρο ελέγχου και προφορική δέσμευση για δράση) των μαθητών Δημοτικού στη Ζάκυνθο. Οι τέσσερις αυτές εξαρτημένες μεταβλητές είναι βασισμένες στο Μοντέλο Ροής Συμπεριφοράς (Behaviour Flow Chart) των Hungerford & Volk (1990). Το ερωτηματολόγιο αποτελείτο από 32 ερωτήσεις και απεδείχθη, μετά από πιλοτική εφαρμογή, ότι διέθετε εγκυρότητα και αξιοπιστία. Το ερωτηματολόγιο συμπλήρωσαν 332 μαθητές Ε' και ΣΤ' Τάξης Δημοτικού από 21 τάξεις που επιλέχθηκαν από τρεις γεωγραφικές περιοχές της Ζακύνθου. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν σχετικά χαμηλό επίπεδο γνώσεων και υψηλή βαθμολογία στάσεων. Από τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά (σχολείο, περιοχή κατοικίας, τάξη, επάγγελμα γονέων) υπήρξε συσχέτιση μόνο της τάξης με τις γνώσεις, την κατανόηση και το ενδιαφέρον, καθώς και το κέντρο ελέγχου. Υπήρξε συσχετίσεις μεταξύ των δύο τμημάτων του ερωτηματολογίου (γνώσεις και στάσεις). Οι μαθητές χωρίζονται σε δύο διακριτές ομάδες με βασικό κριτήριο διαφοροποίησης τη βαθμολόγηση των στάσεων. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα δημιουργήθηκε ένα εκπαιδευτικό υλικό αποτελούμενο από 15 δραστηριότητες που στόχευαν στην αύξηση των γνώσεων και στην ενίσχυση-ενδυνάμωση των στάσεων ανάμεσα σε μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου στη Ζάκυνθο σχετικά με την Caretta caretta. Η δημιουργία του υλικού στηρίχτηκε στο πρότυπο της μελέτης περιπτώσεων (case study) του μοντέλου διερεύνησης και επίλυσης προβλημάτων (Hungerford et al. 1988). Η κατασκευή του υλικού ακολούθησε το Γενικό Διδακτικό Μοντέλο (Hungerford et al. 1988). Τα αποτελέσματα πιλοτικής εφαρμογής δείχνουν ότι επηρέασε θετικάεφαρμογή το εκπαιδευτικό υλικό αξιολογήθηκε σε όλο το δείγμα. Για τον σκοπό τις τρεις από τις τέσσερις μεταβλητές, κυρίως δε τις γνώσεις. Μετά την πιλοτική αυτό υιοθετήθηκε η ημι-πειραματική προσέγγιση με συνολική αξιολόγηση (summative evaluation) και τη χρήση δύο ξεχωριστών ομάδων (πειραματικής με 16 τάξεις και 178 μαθητές και ελέγχου με 14 τάξεις και 154 μαθητές) που μετρήθηκαν δύο φορές (μία μέτρηση πριν και μία 63 ημέρες μετά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού). Η ομάδα ελέγχου δεν δέχτηκε καμία εκπαιδευτική παρέμβαση. Η μονάδα στατιστικής ανάλυσης ήταν η τάξη. Παρατηρήθηκαν μεγάλη αύξηση των γνώσεων στην πειραματική ομάδα, μεγαλύτερη από αυτή που καταγράφηκε στην ομάδα ελέγχου αλλά όχι σημαντικές αλλαγές στις στάσεις. Όμως, μετά την εφαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού στην πειραματική ομάδα παρατηρήθηκε σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ των γνώσεων, της κατανόησης/ενδιαφέροντος για το ζήτημα και του κέντρου ελέγχου. Η συσχέτιση αυτή δεν υπήρχε “πριν” στην πειραματική και στην ομάδα ελέγχου και “μετά” ούτε στην ομάδα ελέγχου. Επομένως, η εφαρμογή του προγράμματος αύξησε σημαντικά το επίπεδο των γνώσεων και επέφερε ενίσχυση/ισχυροποίηση (reinforcement) της σχέσης των στάσεων, πλην της εκφρασμένης διάθεσης για δράση, με τις γνώσεις. Δηλαδή αύξησε την ικανότητα των μαθητών να τεκμηριώνουν καλύτερα τις απόψεις τους για τη θαλάσσια χελώνα και το ΕΘΠΖ. Τελικά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το εκπαιδευτικό υλικό που διαμορφώθηκε, με βάση το Γενικό Διδακτικό Μοντέλο, πέτυχε σε ένα ικανοποιητικό βαθμό το στόχο του, που ήταν η επίδραση τεσσάρων μεταβλητών που θεωρούνται πρόδρομες της φιλοπεριβαλλοντικής συμπεριφοράς σύμφωνα με τους Hungerford & Volk (1990). Η μεθοδολογία δημιουργίας του εκπαιδευτικού υλικού και ο τρόπος αξιολόγησής του μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο για τη δημιουργία και αξιολόγηση ανάλογων εκπαιδευτικών προγραμμάτων με αντικείμενο άλλα απειλούμενα είδη σε Προστατευόμενες Περιοχές της Ελλάδας