Οι επιπτώσεις στην εργασία και τα εργασιακά δικαιώματα των πασχόντων από την ημικρανία ως χρόνια πάθηση - αναπηρία

Abstract

Migraine is one of the most prevalent neurological disorders, causing a significant burden, with a global prevalence that exceeds one billion people. It represents a multifactorial condition with social implications and severe effects on functionality, quality of life, and employment integration. Migraine’s social and occupational dimension has been scarcely studied in Greece. This doctoral dissertation adopts a holistic approach to migraine as a biomedical, social, and occupational public health issue in the Greek context. Specifically, its objectives concern the documentation of probable migraine among university students without a prior medical diagnosis; and the investigation of migraine’s impact on functionality, quality of life, and occupational productivity among employees. Particular emphasis is placed on individual, environmental, and occupational factors, as well as on issues concerning rights and reasonable adjustments in the workplace. Two quantitative studies were conducted using self-administered questionnaires among university students (without a medical diagnosis of migraine) and employees with a self-reported medical diagnosis. Statistical analyses included univariate and multivariate approaches to identify predictive indicators of functional impairment and productivity loss. Overall, the findings highlight the multifaceted impact of migraine at the clinical, cognitive, psychosocial, and occupational level. Absenteeism was relatively limited, whereas presenteeism emerged as the main source of productivity loss. The most significant difficulties were related to tasks with high cognitive demands-such as maintaining concentration, initiating new tasks, processing information quickly, and using computers-as well as increased sensitivity to sensory stimuli, including light, noise, odors, and poor ventilation. Women, individuals with chronic migraine or migraine with aura, and those experiencing more frequent and severe attacks demonstrated greater functional impairment. Quality of life was identified as a key determinant of occupational productivity among people with migraine, further underscoring presenteeism as a major cause of reduced work performance. The study introduces the application of specialized tools for assessing occupational functioning in a Greek sample and proposes a comprehensive framework that integrates clinical, cognitive, and environmental factors. Migraine is not merely a headache but a chronic functional disability, with its greatest impact observed during the most productive years of life. The invisible loss of performance through presenteeism leads to a systematic underestimation of the real impact, highlighting the need for targeted health and employment policies. Finally, the findings and proposed interventions may constitute an important step toward recognizing the seriousness of the issue and improving the current situation for individuals with migraine in the workplace.

Η ημικρανία αποτελεί μία από τις συχνότερες νευρολογικές διαταραχές, προκαλώντας σημαντική επιβάρυνση, με παγκόσμιο επιπολασμό που υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο άτομα. Συνιστά πολυπαραγοντικό φαινόμενο, με κοινωνικές προεκτάσεις και σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής και την εργασιακή ένταξη. Στην Ελλάδα, η κοινωνική και εργασιακή διάσταση της ημικρανίας έχει μελετηθεί περιορισμένα. Η διατριβή προσεγγίζει ολιστικά την ημικρανία ως βιοϊατρικό, κοινωνικό και εργασιακό ζήτημα δημόσιας υγείας στο ελληνικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα, στόχος της είναι, αφενός η αποτύπωση του επιπολασμού της πιθανής ημικρανίας σε φοιτητές χωρίς προηγούμενη διάγνωση και, αφετέρου η διερεύνηση της επίδρασής της στη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής και την εργασιακή παραγωγικότητα των εργαζομένων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε ατομικούς, περιβαλλοντικούς και εργασιακούς παράγοντες, καθώς και σε διαστάσεις που αφορούν τα δικαιώματα και τις προσαρμογές στο εργασιακό περιβάλλον. Πραγματοποιήθηκαν δύο ποσοτικές μελέτες με αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια σε φοιτητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (χωρίς ιατρική διάγνωση ημικρανίας) και σε εργαζομένους με αυτοαναφορική ιατρική διάγνωση. Οι στατιστικές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν περιλάμβαναν μονοπαραγοντικές και πολυπαραγοντικές προσεγγίσεις, με στόχο τον εντοπισμό προγνωστικών δεικτών λειτουργικής επιβάρυνσης και απώλειας παραγωγικότητας. Συνολικά, εντοπίστηκε ο πολλαπλός αντίκτυπος της ημικρανίας σε κλινικό, γνωστικό, ψυχοκοινωνικό και εργασιακό επίπεδο. Το φαινόμενο του absenteeism (απουσία από την εργασία) αποδείχθηκε σχετικά περιορισμένο, ενώ το presenteeism (παρουσία στην εργασία με μειωμένη απόδοση) αναδείχθηκε ως η κυριότερη πηγή απώλειας παραγωγικότητας. Συγκεκριμένα, οι σημαντικότερες δυσκολίες αφορούσαν καθήκοντα με υψηλές γνωστικές απαιτήσεις, όπως η συγκέντρωση, η έναρξη νέων εργασιών, η ταχεία επεξεργασία πληροφορίας, η χρήση Η/Υ, καθώς επίσης και η αυξημένη ευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως το φως, ο θόρυβος, οι οσμές και ο κακός αερισμός. Οι γυναίκες, τα άτομα με χρόνια ημικρανία ή με αύρα, καθώς και όσοι εμφάνιζαν συχνότερα και εντονότερα επεισόδια, παρουσίασαν μεγαλύτερη λειτουργική επιβάρυνση. Η ποιότητα ζωής αναδείχθηκε σε κεντρικό παράγοντα της εργασιακής παραγωγικότητας σε άτομα με ημικρανία και ανέδειξε το presenteeism σε βασική αιτία απώλειας εργασιακής απόδοσης. Η μελέτη εισάγει την εφαρμογή εξειδικευμένων εργαλείων εργασιακής λειτουργικότητας σε ελληνικό δείγμα και προτείνει ένα σφαιρικό πλαίσιο κατανόησης που συνδυάζει κλινικούς, γνωστικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ημικρανία δεν αποτελεί «απλή κεφαλαλγία», αλλά χρόνια λειτουργική αναπηρία με τον μέγιστο αντίκτυπο να εντοπίζεται στις παραγωγικές ηλικίες. Η «αόρατη» απώλεια απόδοσης μέσω presenteeism οδηγεί σε συστηματική υποεκτίμηση του πραγματικού κόστους, αναδεικνύοντας την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές υγείας και εργασιακής ένταξης. Τέλος, η αξιοποίηση των ευρημάτων των επιμέρους ερευνών και των προτεινόμενων παρεμβάσεων δύναται να αποτελέσει ένα βήμα προς την ανάδειξη της σοβαρότητας του ζητήματος και τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης για τα άτομα με ημικρανία στο εργασιακό τους περιβάλλον.