Το προφίλ των ασθενών με αλγοπλαστικό πόνο στον ώμο: διερεύνηση κλινικών βιοψυχοκοινωνικών παραγόντων

Abstract

Chronic shoulder pain is a complex and often persistent condition, which is not always explained by the severity of the underlying pathology. Despite advances in diagnosis and treatment, a significant proportion of patients continue to experience pain even after receiving evidence-based therapeutic interventions. One possible reason for these rather disappointing clinical outcomes is that current care may fail to adequately consider the predominant pain phenotype, as well as the underlying mechanisms and key factors that sustain the pain experience. In clinical practice, the majority of patients with shoulder pain receive a structural or mechanical diagnosis, which often overlooks the chronic nature of pain as a distinct clinical entity. This highlights the need to move beyond the biomedical model towards a precision medicine approach in understanding shoulder pain. This doctoral thesis focuses on the phenotypic classification of shoulder pain, with particular emphasis on the nociplastic type and its associated biopsychophysiological characteristics. Nociplastic pain is defined as pain that arises from altered nociception despite no clear evidence of actual or threatened tissue damage causing the activation of peripheral nociceptors or evidence for disease or lesion of the somatosensory system causing the pain. Through a series of four studies, this thesis represents the first attempt to investigate the profile of patients with nociplastic shoulder pain. Specifically, Study A involved a systematic review evaluating the psychometric properties of quantitative sensory testing (QST) tools used for the shoulder. Study B assessed the reliability and validity of the IASP criteria for identifying patients with nociplastic pain. Study C explored the acceptability and feasibility of an innovative mHealth application designed to assist health professionals in classifying pain types. Finally, Study D was an observational study involving 110 participants, of whom 70 presented with chronic shoulder pain. These participants were assessed on pain-related parameters, psychological and behavioural factors, functional capacity, quality of life, sleep quality, self-efficacy, and heart rate variability (HRV).The analysis revealed distinct pain subgroups (nociceptive, neuropathic, and nociplastic), with the nociplastic group demonstrating significant differences. Patients with nociplastic pain exhibited wider pain distribution, higher levels of catastrophising, emotional distress, low self-efficacy, kinesiophobia, poor sleep quality, and worse health perception. These characteristics reflect a phenotypically distinct subgroup, marked by a high biopsychosocial burden and poorer prognosis. The thesis concludes by emphasising the need for a phenotype-based approach to chronic shoulder pain and advocates for multifactorial interventions tailored to the patient profile. Understanding and identifying the nociplastic subgroup may enhance rehabilitation outcomes and improve patients’ quality of life.

Ο χρόνιος πόνος στον ώμο αποτελεί μία σύνθετη και συχνά επίμονη κατάσταση, η οποία δεν εξηγείται πάντα από τη σοβαρότητα της υποκείμενης παθολογίας. Παρά την πρόοδο στη διάγνωση και τη θεραπεία, ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών συνεχίζει να βιώνει πόνο ακόμη και μετά από ενδεδειγμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Ένας πιθανός λόγος για τα μάλλον απογοητευτικά θεραπευτικά αποτελέσματα που παρατηρούνται σε ασθενείς με πόνο στον ώμο είναι ότι η παρεχόμενη φροντίδα ενδέχεται να μην λαμβάνει επαρκώς υπόψη τον επικρατούντα φαινότυπο πόνου, ούτε τους αιτιολογικούς μηχανισμούς και καθοριστικούς παράγοντες που τον διατηρούν. Στην πράξη, η πλειονότητα των ασθενών με πόνο στον ώμο λαμβάνει μια δομική ή μηχανική διάγνωση, η οποία συχνά αγνοεί τη χρόνια διάσταση του πόνου ως ξεχωριστή νοσολογική οντότητα. Το γεγονός αυτό ενισχύει την ανάγκη για κατανόηση του πόνου στον ώμο πέρα από το βιοϊατρικό μοντέλο, προς την κατεύθυνση της ιατρικής ακριβείας (precision medicine).Η παρούσα διατριβή εστιάζει στη φαινοτυπική ταξινόμηση του πόνου στον ώμο, με ιδιαίτερη έμφαση στον αλγοπλαστικό τύπο πόνου και τους βιοψυχοφυσιολογικούς παράγοντες που τον χαρακτηρίζουν. Ο αλγοπλαστικός πόνος ορίζεται ως «πόνος που προκύπτει από αλλοιωμένη αντίληψη των επιβλαβών ερεθισμάτων (nociception), χωρίς σαφή ένδειξη πραγματικής ή επικείμενης βλάβης ιστών που να προκαλεί ενεργοποίηση των περιφερικών υποδοχέων ή ένδειξη κάποιας νόσου ή βλάβης του σωματοαισθητικού συστήματος». Μέσα από μία σειρά τεσσάρων μελετών, έγινε η πρώτη προσπάθεια διερεύνησης του προφίλ των ασθενών με αλγοπλαστικό πόνο στον ώμο. Πιο αναλυτικά, η Μελέτη Α περιλάμβανε συστηματική ανασκόπηση για την αξιολόγηση των ψυχομετρικών ιδιοτήτων των ποσοτικών αισθητηριακών δοκιμασιών (QST) στον ώμο, ενώ η Μελέτη Β πραγματοποιήθηκε έλεγχος της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των κριτηρίων της IASP για την αναγνώριση ασθενών με αλγοπλαστικό πόνο. Η Μελέτη Γ εξέτασε την αποδοχή και την εφαρμοστηκότητα μιας καινοτόμου mHealth εφαρμογής για την ταξινόμηση τύπων πόνου από επαγγελματίες υγείας. Τέλος, στην Μελέτη Δ, πραγματοποιήθηκε παρατηρητική μελέτη με συμμετοχή 110 ατόμων, εκ των οποίων οι 70 παρουσίαζαν χρόνιο πόνο στον ώμο. Οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν ως προς παραμέτρους που σχετίζονται με τον πόνο, ψυχολογικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες, τη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής, τον ύπνο, την αυτοαποτελεσματικότητα, καθώς και τη μεταβλητότητα καρδιακού ρυθμού (HRV).Από την ανάλυση προέκυψαν διακριτές υποομάδες πόνου (αλγαισθητική, νευροπαθητική, αλγοπλαστική), με την τελευταία να εμφανίζει σημαντικές διαφορές. Οι ασθενείς με αλγοπλαστικό πόνο εμφάνιζαν μεγαλύτερη κατανομή του πόνου, αυξημένη καταστροφολογία, συναισθηματική δυσφορία, χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα, κινησιοφοβία, κακή ποιότητα ύπνου και χειρότερη αντίληψη της υγείας. Τα χαρακτηριστικά αυτά αντικατοπτρίζουν μια φαινοτυπικά ξεχωριστή ομάδα με βιοψυχοκοινωνικό φορτίο και φτωχότερη πρόγνωση. Η διατριβή καταλήγει στην ανάγκη φαινοτυπικής προσέγγισης του χρόνιου πόνου στον ώμο και προτείνει πολυπαραγοντικές παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στο προφίλ του ασθενούς. Η κατανόηση και η αναγνώριση της αλγοπλαστικής υποομάδας δύναται να βελτιώσει την έκβαση της αποκατάστασης και την ποιότητα ζωής των ασθενών.