Πρωτότυπα έργα Ελλήνων συνθετών για σύνολα πνευστών: η περίπτωση της Atalia του Διονυσίου Ροδοθεάτου: κριτική και ερμηνευτική έκδοση με βάση το χειρόγραφο του συνθέτη

Abstract

The main objective of this Doctoral Thesis is the critical edition of Dionysios Rodotheatos’s seven-part symphonic work for wind orchestra, "Athalia" ("Atalia"). Apart from the self-evident value of a new scientific critical edition, which aspires to give Greek music research a new presumption of one of the major Greek composers of the 19th century, the practical side of this thesis is equally important, i.e. the performance of the finished work, thus expanding the original repertoire of contemporary bands in our country. The issue of the existence and promotion of a quality band repertoire in Greece is extremely important. The research on the original repertoire of the Greek composers for wind orchestra could not start otherwise than from the historical place of creation of this repertoire. The wind bands of the Ionian Islands grace the band events of our country with their presence, while their establishment goes back to the middle of the 19th century, making their historical music records particularly valuable. However, as will be shown in the relevant chapter, this research did not yield the expected results. Nevertheless, the findings of this search led to an "informal" early evaluation of the existing musical material, from which the work "Atalia" by Rodotheatos was selected as the main subject of study and critical edition of this thesis. In this paper, a historical review of wind music creation in the Ionian Islands is attempted, with the Corfu Philharmonic Society as a central point of reference, for three specific reasons: a) Corfu P.S. is the oldest complete music education institution in our country, which had a band in its bosom since its foundation, b) Dionysios Rodotheatos, not only studied music in Corfu, with Nikolaos Halikiopoulos - Mantzaros, but later, after his return from Italy, he served at the Corfu P.S. from the position of Artistic Deputy Director of the Company, and c) the original score of the work was located in the historical music archive of the Philharmonic. The thesis includes also historical information regarding the valuable contribution of Nikolaos Mantzaros to the music education of the newly established Corfu P.S., which, under his guidance, was systematized for the first time and was the first music school of the new Greek state, even though the Ionian Islands were then still under British Protection. Many of the features of this "informal" music education process laid the foundations for music education in Greece in the second half of the 19th century. The thesis includes also detailed biographical details about Dionysios Rodotheatos, who like many other Heptanesian composers, studied in Italy, Naples. An analytical table of his works is also listed. Regarding "Atalia", the orchestration of the work for wind orchestra by the composer himself and the instruments used, give the opportunity for a brief historical review of major original works for wind ensembles, combined with the evolution of the form of wind ensembles, with reference to the band for which Rodotheatos composed "Atalia", i.e. the band of the "Corfu" Philharmonic Society of the second half of the 19th century. The score of the work is accompanied by a detailed critical commentary with the corrections and interventions in the composer's original score, while special mention is made of the transcription of the work from its original version for symphony orchestra to the version for wind orchestra. The thesis concludes with some conclusions regarding the necessity for scientific research, highlighting, dissemination and recording in digital media of important original works of Greek composers for wind orchestra and formulates proposals for issues that require further research. In the appendix of the thesis, the full score of the critical edition is presented, with a standard modern wind orchestra (concert band) instrumentation. This practice follows the methodology of modern reissues of other original works for wind orchestra.

Ο μείζων στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η κριτική έκδοση του επταμερούς συμφωνικού έργου για ορχήστρα πνευστών του Διονυσίου Ροδοθεάτου, Αθαλία (Athalia ή Atalia). Εκτός της αυτονόητης αξίας μιας νέας επιστημονικής κριτικής έκδοσης, η οποία φιλοδοξεί να αποδώσει στην έρευνα για την ελληνική μουσική ένα νέο τεκμήριο ενός από τους μείζονες επτανήσιους συνθέτες του 19ου αιώνα, εξίσου σημαντική είναι και η πρακτική πλευρά αυτής της διατριβής, η οποία είναι η απόδοση του έργου έτοιμου προς εκτέλεση, διευρύνοντας έτσι το πρωτότυπο ρεπερτόριο των σύγχρονων μπαντών στη χώρα μας, επειδή ή ύπαρξη και ανάδειξη ποιοτικού ελληνικού ρεπερτορίου μπάντας στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντική. Η έρευνα για το πρωτότυπο ρεπερτόριο των Ελλήνων συνθετών για ορχήστρα πνευστών, δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει διαφορετικά, παρά από τον ιστορικό χώρο δημιουργίας αυτού του ρεπερτορίου. Οι φιλαρμονικές της Επτανήσου κοσμούν με την παρουσία τους τα μπαντιστικά δρώμενα της χώρας μας, ενώ η ίδρυση τους ανάγεται στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα και έπειτα, καθιστώντας ιδιαίτερα πολύτιμα τα ιστορικά τους αρχεία μουσικής. Όπως όμως θα καταδειχθεί στο σχετικό κεφάλαιο, η σχετική έρευνα δεν απέδωσε τους αναμενόμενους καρπούς. Παρόλα αυτά, τα ευρήματα αυτής της αναζήτησης οδήγησαν σε μία «άτυπη» πρώιμη αξιολόγηση του υπάρχοντος μουσικού υλικού, από την οποία επελέγη το έργο Atalia του Ροδοθεάτου, ως κύριο αντικείμενο μελέτης και κριτικής έκδοσης σε αυτή τη διατριβή. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή της μουσικής πνευστών με έμφαση στα Επτάνησα και κεντρικό σημείο αναφοράς την Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας. Αυτό, για τρείς συγκεκριμένους λόγους: α) η Φ.Ε. Κέρκυρας είναι το αρχαιότερο πλήρες μουσικοεκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας μας, το οποίο από ιδρύσεώς του διέθετε και μπάντα στους κόλπους του. β) ο Διονύσιος Ροδοθεάτος, όχι μόνο σπούδασε μουσική στην Κέρκυρα, με δάσκαλο τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο – Μάντζαρο, αλλά αργότερα, μετά την επιστροφή του από την Ιταλία, υπηρέτησε την Φ.Ε. Κέρκυρας από την θέση του Καλλιτεχνικού Υποδιευθυντή της Εταιρείας, και γ) η πρωτότυπη παρτιτούρα του έργου εντοπίστηκε στο ιστορικό μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής. Παρατίθενται επίσης ιστορικά στοιχεία για την πολύτιμη προσφορά του Νικόλαου Μάντζαρου στην μουσική εκπαίδευση της νεοσύστατης Φ.Ε. Κέρκυρας, η οποία συστηματοποιήθηκε για πρώτη φορά, υπό την καθοδήγησή του, και αποτέλεσε το πρώτο σχολείο μουσικής του νεότερου Ελληνικού κράτους, παρότι τα Επτάνησα τότε τελούσαν ακόμη υπό την Βρετανική Προστασία. Πολλά από τα χαρακτηριστικά αυτής της «άτυπης» μουσικής εκπαιδευτικής διαδικασίας υπήρξαν οι βάσεις για τη μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα του δευτέρου μισού του 19ου αιώνα. Στη συνέχεια, αναφέρονται αναλυτικά βιογραφικά στοιχεία για τον Διονύσιο Ροδοθεάτο, ο οποίος ακολούθησε κι αυτός όπως και πλήθος άλλων επτανησίων συνθετών σπουδές στην Ιταλία, και συγκεκριμένα στη Νάπολη. Παρατίθεται και αναλυτικός πίνακας των έργων του. Όσον αφορά την Atalia, η ενορχήστρωση του έργου για ορχήστρα πνευστών από τον ίδιο τον συνθέτη και τα χρησιμοποιούμενα όργανα (instrumentation), δίνουν την ευκαιρία για μια σύντομη ιστορική αναδρομή σε μείζονα πρωτότυπα έργα για σύνολα πνευστών, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της μορφής των μουσικών συνόλων πνευστών, με σημείο αναφοράς τη μπάντα για την οποία ο Ροδοθεάτος συνέθεσε την Atalia, δηλαδή αυτή της Φ. Ε. Κέρκυρας του δευτέρου μισού του 19ου αιώνα. Η παρτιτούρα του έργου, συνοδεύεται από αναλυτικό κριτικό υπόμνημα με τις διορθώσεις και παρεμβάσεις στην πρωτότυπη παρτιτούρα του συνθέτη, ενώ ειδική αναφορά γίνεται στην μεταγραφή του έργου από την πρωτότυπη εκδοχή του για συμφωνική ορχήστρα για ορχήστρα πνευστών από τον ίδιο τον συνθέτη. Η διατριβή ολοκληρώνεται με ορισμένα συμπεράσματα και προτάσεις όσον αφορά την αναγκαιότητα για την επιστημονική έρευνα και την ανάδειξη, τη διάδοση και την αποτύπωση σε ψηφιακά μέσα, σημαντικών πρωτότυπων έργων Ελλήνων συνθετών για ορχήστρα πνευστών και διατυπώνει προτάσεις για ζητήματα που απαιτούν περαιτέρω έρευνα. Στο παράρτημα της διατριβής, παρατίθεται η πλήρης παρτιτούρα του έργου, με τη σύνθεση μιας σύγχρονης ορχήστρας πνευστών (concert band). Αυτή η πρακτική ακολουθεί τη μεθοδολογία σύγχρονων επανεκδόσεων και άλλων πρωτότυπων έργων για ορχήστρα πνευστών.