Ο κόσμος της εργασίας: γυναίκες και άνδρες στην παραγωγή και επεξεργασία του καπνού: Αγρίνιο 19ος - 20ος αι.

Abstract

The aim of this survey is to show that the cultural identity, economy and society of the prefecture of Aitoloakarnania, during the 19th century, has been defined by its basic agricultural product, tobacco. In particular, I attempt to write down and preserve the way of producing and processing tobacco, not only during the pre-industrial time but also during automated time, given the fact that the tobacco cultivation and processing have definitely finished and belong to history. The study is organized in three parts: Part A: Tobacco production and family. Part B: Tobacco workers, men and women, in tobacco shops. Part C: Tobacco workers and producers deadlocks and struggles. Two facts. From a methodological point of view, the study is based on a hands-on-investigation, as well as the memory and experience utilization. It is also based on the utilization of written sources and bibliography. I wrote down the workers' and producers'- men and women- oral testimonies, many of whom were illiterate. Of course, there are oral testimonies of people in other services related to tobacco (tax inspectors, National Tobacco Organisation clerks, etc.). I recorded the interviews and wrote them down without any interference. I classified the material in thematical units and I utilized. The written sources which I collected after years of survey (newspaper archives, tobacco traders’ archives, the Municipality of Agrinio archives, etc.). The summarized conclusions of this thesis follow: • Agrinio is characterised as the city of tobacco, as after the liberation, it was a traditional agricultural tobacco production centre and towards the end of the 19th century, tobacco obtains great significance for the local economy. • The great development comes in the beginning of the 20th century and continues in between wars. The refugees, who settled in the area after the Asia Minor catastrophe, thrusted the tobacco business into the forefront, • A typical example of the blooming is the great construction, mainly of tobacco warehouses and building complexes of tobacco processing. At the same time, the tobacco workers’ movement is organised with claims and struggles. • The decline starts in 1936 and onwards and is completed in the Second World War, the Occupation and right after the war. • The gradual revival of Greek economy starts in the early 1950s and so does the tobacco production, which internal migration. The residents of the mountainous areas come to Agrinio and work as tobacco cultivators in the local tobacco fields. Nowadays, tobacco is considered as past history for Agrinio and generally the district of Aitoloakarnania. The robust, then, and the declining, later, tobacco production, almost disappeared in 2006 with the application of the Common Organisational Market regulation, in the framework of the Common Agricultural Policy of the European Union. The tobacco producers and workers are forced to withdraw from the Agricultural and Labour foreground.

Στόχος της παρούσας έρευνας είναι να αναδειχτεί ότι η πολιτισμική ταυτότητα, η οικονομία και η κοινωνία του Νομού Αιτωλοακαρνανίας κατά το 19° αιώνα έχει προσδιοριστεί εν πολλοίς από το βασικό αγροτικό προϊόν, τον καπνό. Συγκεκριμένα επιχειρώ να καταγράψω και να περιγράψω τον τρόπο της παραγωγής και επεξεργασίας του καπνού, τόσο στην προβιομηχανική, όσο και στην εκμηχανισμένη εποχή, δεδομένου ότι η καπνοκαλλιέργεια και η καπνεπεξεργασία έχουν λήξει οριστικά και αποτελούν ιστορία. Η μελέτη διαρθρώνεται τρία μέρη: Μέρος Α: Καπνοπαραγωγή και Οικογένεια. Μέρος Β: Καπνεργάτες και καπνεργάτριες στα καπνομάγαζα. Μέρος Γ: Αδιέξοδα και αγώνες καπνεργατών και καπνοπαραγωγών. Δύο γεγονότα. Από μεθοδολογική άποψη η μελέτη βασίζεται στην επιτόπια έρευνα, στην αξιοποίηση της μνήμης και της βιωμένης εμπειρίας και στην αξιοποίηση βεβαίως των γραπτών πηγών και της βιβλιογραφίας. Κατέγραψα προφορικές μαρτυρίες καπνοπαραγωγών και καπνεργατών, ανδρών και γυναικών, πολλοί από τους οποίους ήταν αναλφάβητοι. Δεν έλλειψαν βέβαια και οι προφορικές μαρτυρίες άλλων ανθρώπων που ήταν σε υπηρεσίες που σχετίζονταν με τον καπνό (εφοριακοί, υπάλληλοι Εθνικού Οργανισμού Καπνού, κλπ.). Απομαγνητοφώνησα τις συνεντεύξεις και κατέγραψα το λόγο χωρίς παρεμβάσεις. Ταξινόμησα το υλικό κατά θεματικές ενότητες και το αξιοποίησα μαζί με τις γραπτές πηγές, που επίσης συγκέντρωσα μετά από πολύχρονη έρευνα (αρχεία εφημερίδων, αρχεία καπνεμπόρων, αρχεία Δήμου Αγρινίου, κλπ.). Ακολουθούν τα συμπεράσματα της διατριβής, που συνοψίζονται στα εξής: • Το Αγρίνιο ορθώς χαρακτηρίζεται ως πόλη του καπνού, αφού τουλάχιστον μετά την απελευθέρωση ήταν ένα παραδοσιακό αγροτικό κέντρο παραγωγής καπνού και προς το τέλος του 19ου αι. ο καπνός αποκτά βαρύνουσα σημασία για την τοπική οικονομία. • Η μεγάλη ανάπτυξη όμως επέρχεται στις αρχές του 20ου αι. και συνεχίζει στο μεσοπόλεμο. Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έδωσαν ώθηση στον καπνό. • Ενδεικτικό παράδειγμα της ακμής η μεγάλη οικοδόμηση κυρίως σε καπναποθήκες και κτιριακά συγκροτήματα επεξεργασίας του καπνού. Παράλληλα οργανώνεται και το καπνεργατικό κίνημα με διεκδικήσεις και αγώνες. • Η φθίνουσα πορεία αρχίζει από το 1936 και μετά και ολοκληρώνεται με το Β' Παγκόσμιο πόλεμο, την Κατοχή και αμέσους μετά τον πόλεμο. • Η σταδιακή ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας αρχίζει από τις αρχές του 1950 και ανάλογη πορεία έχει και η καπνοπαραγωγή, η οποία στα μεταπολεμικά χρόνια ενισχύεται με την εσωτερική μετανάστευση. Κάτοικοι των ορεινών περιοχών κατεβαίνουν στο Αγρίνιο και εργάζονται ως καπνοκαλλιεργητές στα καπνοχώραφα της περιοχής. • Σήμερα ο καπνός αποτελεί παρελθόν για το Αγρίνιο και την ευρύτερη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Η ακμαία άλλοτε και φθίνουσα τα τελευταία χρόνια καπνοκαλλιέργεια έσβησε σχεδόν το 2006 με την εφαρμογή του κανονισμού της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. • Οι καπνοπαραγωγοί και οι καπνεργάτες αποσύρονται αναγκαστικά από το Αγροτικό και Εργατικό προσκήνιο.