Ο ρόλος της θεραπευτικής σχέσης στην ανάπτυξη του λόγου παιδιών με αυτισμό στο πλαίσιο συνεδριών μουσικοθεραπείας

Abstract

Children with autism or with an Autism Spectrum Disorder (ASD), often present disorders in verbal communication and in their social interaction with other people (usually characterized by deficits in social-emotional reciprocity), as well as in the development and maintenance of social relationships; at the same time, they also exhibit repetitive and stereotyped behaviors and narrow interests. Based on an in-depth study and analysis of the already existing relevant literature, it was found that therapeutic alliance has emerged as an important relational factor of the client-therapist therapeutic relationship in psychotherapy, the role and importance of which, however, has not been studied within a music therapy context. Therefore, one of the main research goals was to explore the development of therapeutic alliance between children with ASD and their music therapist -also the researcher in this research study- within the context of interactive Humanistic Music-centered Music Therapy based on clinical musical improvisation, as well as to assess the contribution of therapeutic alliance in the speech development of children with ASD. In order to meet the research objectives, a participatory intervention research study was implemented involving the participation of 5 children with ASD and absence of speech: three females and two males aged 3 and 4 years. The intervention conducted involved 15 sessions of Humanistic Music-centered Music Therapy based on clinical musical improvisation, taking place individually with each child once a week over a 5-month period. The sum of the sessions was video-recorded and the intervention was assessed upon its completion by five independent music therapists-raters – assessment involved each separate set of sessions carried out with each child. More specifically, the music therapists-raters evaluated the intervention with regard to three different intervention stages/points in time (1st, 8th and 15th session) by means of the following scales: 1) Music Therapy Session Assessment Scale (MT-SAS), 2) Therapy Process Observational Coding System for Child Psychotherapy-Alliance Scale (TPOCS-A), and 3) Music Therapy Communication and Social Interaction Scale (Adaptation) (A-MTCSI). The purpose was to identify potential differences observed in the children’s relationship with the music therapist and their communication skills over the course of the intervention and up until its completion. Data were collected from sources including diary entries and assessment forms and the findings were analyzed on the basis of the three scales mentioned above. A mixed approach was implemented for the purposes of the data analysis process, in line with the Convergent-Parallel Mixed Methods Design framework, making use of both quantitative and qualitative methods. The diary entries analysis put forward 5 areas of special interest as to the research subject: 1) emergence of musicality, 2) emotional security: development of the therapeutic bond, 3) musical-emotional attunement: development of cooperation, 4) non-verbal communication, 5) verbal communication. The qualitative and quantitative data were merged and functioned in a complementary manner to showcase potential converge or diverge between the two categories of findings; moreover, the implementation of both qualitative and quantitative data aimed at rendering the final research results as credible and ascertainable as possible, but also at establishing the effectiveness of the intervention implemented with regard to the research subject explored. According to the research findings, speech development was observed in 4 out of 5 children participating in the intervention, with a statistically significant difference (p<.05).

Τα παιδιά με αυτισμό, ή με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), συχνά παρουσιάζουν διαταραχές στη λεκτική επικοινωνία, στην κοινωνική επαφή με τους άλλους ανθρώπους με ελλιπή κοινωνικο-συναισθηματική αμοιβαιότητα, στην έναρξη και στη διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, με συνοδεία επαναλαμβανόμενων στερεοτυπικών συμπεριφορών και περιορισμένων ενδιαφερόντων. Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η διερεύνηση της συμβολής της θεραπευτικής σχέσης παιδιών με αυτισμό με τον μουσικοθεραπευτή στην ανάπτυξη του λόγου τους και των επικοινωνιακών τους δεξιοτήτων σε ατομικές συνεδρίες ενεργητικής-διαδραστικής μουσικοθεραπείας. Πρωτίστως, πραγματοποιήθηκε μία εις βάθος μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας για τον προσδιορισμό και τη λειτουργία της θεραπευτικής σχέσης σε πλαίσια της ψυχοθεραπείας και της μουσικοθεραπείας, με στόχο τον εντοπισμό των σχεσιακών παραγόντων, οι οποίοι συντελούν στη διαμόρφωση της θεραπευτικής σχέσης. Όπως διαπιστώθηκε, η θεραπευτική συμμαχία (therapeutic alliance) αποτελεί έναν σχεσιακό παράγοντα, κοινό σε κάθε θεραπευτική σχέση πελάτη-θεραπευτή στην ψυχοθεραπεία, ο οποίος δεν έχει μελετηθεί αρκετά στη μουσικοθεραπεία, ειδικά με παιδιά με αυτισμό, καθώς δεν εντοπίστηκαν σχετικές έρευνες. Επομένως, κύριο σκοπό της παρούσας έρευνας αποτέλεσε η διερεύνηση της ανάπτυξης της θεραπευτικής συμμαχίας παιδιών με αυτισμό με τον μουσικοθεραπευτή -και ερευνητή της παρούσας έρευνας- στην ενεργητική-διαδραστική μουσικοθεραπεία, Ουμανιστικής-Μουσικοκεντρικής κατεύθυνσης, με τη χρήση του κλινικού μουσικού αυτοσχεδιασμού καθώς και η διερεύνηση της συμβολής της θεραπευτικής συμμαχίας των παιδιών με αυτισμό με τον μουσικοθεραπευτή στην ανάπτυξη του λόγου και της επικοινωνίας τους. Σύμφωνα με τους ερευνητικούς σκοπούς της έρευνας, επιχειρήθηκε μία συμμετοχική έρευνα παρέμβασης με 5 παιδιά με αυτισμό και απουσία λόγου, 3 κορίτσια και 2 αγόρια, ηλικίας 3 και 4 χρόνων. Η παρέμβαση περιελάμβανε 15 συνεδρίες ενεργητικής-διαδραστικής μουσικοθεραπείας, Ουμανιστικής-Μουσικοκεντρικής κατεύθυνσης, με τη χρήση του κλινικού μουσικού αυτοσχεδιασμού, με το κάθε παιδί, η οποία πραγματοποιείτο σε εβδομαδιαία βάση και για διάστημα 5 μηνών. Όλες οι συνεδρίες βιντεοσκοπήθηκαν και η παρέμβαση αξιολογήθηκε για κάθε παιδί έπειτα από την ολοκλήρωσή της από 5 ανεξάρτητους αξιολογητές-μουσικοθεραπευτές. Ειδικότερα, οι αξιολογητές-μουσικοθεραπευτές αξιολόγησαν την παρέμβαση σε 3 διαφορετικές χρονικές στιγμές της παρέμβασης, στην 1η, στην 8η και στη 15η συνεδρία, μέσω των κλιμάκων: 1) Music Therapy Session Assessment Scale (MT-SAS), 2) Therapy Process Observational Coding System for Child Psychotherapy – Alliance Scale (TPOCS-A), και 3) Music Therapy Communication and Social Interaction Scale (Adaptation) (A-MTCSI). Στόχος ήταν να εντοπιστούν οι τυχόν διαφοροποιήσεις των παιδιών στη σχέση τους με τον μουσικοθεραπευτή και τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες από την αρχή της παρέμβασης έως την ολοκλήρωσής της. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω καταγραφής ημερολογίων (σημειώσεων πεδίου) και φορμών αξιολόγησης με τη χρήση των 3 προαναφερθέντων κλιμάκων. Για την ανάλυση των δεδομένων εφαρμόστηκε μία μεικτή προσέγγιση χρησιμοποιώντας ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους στο πλαίσιο του Σχεδίου Παράλληλης Σύγκλισης. Από την ανάλυση των ημερολογίων ανέκυψαν 5 Θέματα: 1) ανάδυση της μουσικότητας, 2) συναισθηματική ασφάλεια: ανάπτυξη του δεσμού, 3) μουσικο-συναισθηματική εναρμόνιση: ανάπτυξη της συνεργασίας, 4) μη λεκτική επικοινωνία και 5) λεκτική επικοινωνία. Τα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα συγχωνεύτηκαν και λειτούργησαν συμπληρωματικά ώστε να εντοπιστούν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις τους καθώς και για την όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστη και εξακριβωμένη απόδοση των τελικών αποτελεσμάτων καθώς και για τη διαπίστωση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης που εφαρμόστηκε σχετικά με το θέμα που διερευνήθηκε. Όπως εντοπίστηκε, εκ του αποτελέσματος, υπήρξε ανάπτυξη του λόγου σε 4 από τα 5 παιδιά, με διαφορά στατιστικώς σημαντική (p<.05).