Προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών μέσω της Θεραπείας Σχημάτων: σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση προγράμματος παρέμβασης

Abstract

Research evidence supports the effectiveness of Schema Therapy for a large range of psychopathology in adults. However, there is hardly any research documenting the effectiveness of this therapy in children, whether in individual or group settings. In addition, the reduction of children’s early maladaptive schemas, with the involvement of both children and their parents, has received very little attention. Therefore, the aim of this research was to design, implement and evaluate a prevention program, based on Schema Therapy (rationale, principles, and techniques), which addresses children’s core emotional needs, maladaptive schemas, modes, and relationships with significant others. The program also includes interventions based on narratives, drawing, and play therapy. It has two separate yet interrelated components, that is, group work with children and group work with their parents. Participants were 90 children (9-13 years old), their parents and educators, from the region of Attica and several other areas in Greece, recruited through convenience sampling. Sixteen weekly structured meetings with children’s groups and 10 biweekly structured meetings with parents’ groups were held (in person and online meetings). Six psychologists specialized in Schema Therapy delivered the intervention. The effectiveness of the program was evaluated with pre-and-post-intervention assessment (i.e., pre-experimental design). Measurement included children’s strengths and difficulties (self-, parent-, and teacher-reports), children’s self-concept/self-esteem and early maladaptive schemas (self-reports) as well as parents’ early maladaptive schemas (self-reports). Results showed a statistically significant decrease in the following early maladaptive schemas of children: Loneliness, Vulnerability to Harm or Illness, Mistrust/Abuse, Defectiveness/Shame, Failure, Submission, Unrelenting Standards/Hypercriticalness, Self-Sacrifice, Entitlement/Grandiosity, and Insufficient Self-Control/Self-Discipline. There was a statistically significant increase in Enmeshment/Underdeveloped Self, which is an expected finding for children. Moreover, a statistically significant decrease was found in Emotional Problems, Peer Problems and Total difficulties score as well as a statistically significant increase in Prosocial Behavior. The following early maladaptive schemas of parents were significantly reduced: Emotional Deprivation, Mistrust/Abuse, Dependence/Incompetence, Enmeshment/Underdeveloped Self, Subjugation, Insufficient Self-Control/Self-Discipline, Approval Seeking/Recognition Seeking, Punitiveness, and Total score. Results indicate the effectiveness of the program in reducing early maladaptive schemas in children and parents, in alleviating children’s psychopathological symptoms and in increasing their strengths. The effectiveness of the program and its further implementation as well as the importance and necessity of evidence-based preventive programs based on Schema Therapy for children and parents are discussed.

Η Θεραπεία Σχημάτων έχει διαπιστωθεί ότι είναι αποτελεσματική για ένα μεγάλο εύρος ψυχοπαθολογίας στον ενήλικο πληθυσμό. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητά της στη θεραπεία των παιδιών, είτε ατομικά είτε ομαδικά. Επιπλέον, δεν έχει ερευνηθεί μέχρι σήμερα η μείωση των πρώιμων δυσλειτουργικών σχημάτων στα παιδιά μέσω και της εμπλοκής των γονέων τους. Σκοπός αυτής της έρευνας είναι ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση ενός προληπτικού προγράμματος που βασίζεται στη Θεραπεία Σχημάτων (υπόβαθρο, αρχές και τεχνικές) και απευθύνεται στα παιδιά και τους γονείς τους. Το πρόγραμμα εστιάζει στις πυρηνικές συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών, στα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα, στους τρόπους λειτουργίας και στις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους. Αξιοποιεί, επίσης, τις τεχνικές της αφήγησης, του σχεδίου και της παιγνιοθεραπείας. Αποτελείται από δύο διακριτές αλλά σχετιζόμενες συνιστώσες, την ψυχοεκπαιδευτική ομάδα των παιδιών και την ψυχοεκπαιδευτική ομάδα των γονέων. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 90 παιδιά (9-13 ετών), οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τους, από την Αττική και διάφορες άλλες περιοχές της Ελλάδας, μέσω συμπτωματικής δειγματοληψίας. Πραγματοποιήθηκαν (διά ζώσης και διαδικτυακά) 16 εβδομαδιαίες δομημένες συναντήσεις με τις ομάδες των παιδιών και 10 δομημένες συναντήσεις ανά δεκαπενθήμερο με τις ομάδες των γονέων. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε από έξι ψυχολόγους με ειδίκευση στη Θεραπεία Σχημάτων. Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος ελέγχθηκε με πριν-και-μετά την παρέμβαση μετρήσεις (προ-πειραματικός σχεδιασμός). Αξιολογήθηκαν οι δυνατότητες και ψυχικές δυσκολίες των παιδιών (από τα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς), η αυτοαντίληψη/αυτοεκτίμηση και τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα των παιδιών (από τα ίδια), καθώς και τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα των γονέων (από τους ίδιους). Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντική μείωση στα εξής πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα των παιδιών: Μοναξιά, Ευαλωτότητα σε Βλάβη ή Ασθένεια, Δυσπιστία/Κακοποίηση, Ελαττωματικότητα/Ντροπή, Αποτυχία, Υποτακτικότητα, Ανελαστικά Πρότυπα/Υπερεπικριτικότητα, Αυτοθυσία, Αυτονόητο Δικαίωμα/Μεγαλομανία και Ανεπαρκής Αυτοέλεγχος/Αυτοπειθαρχία. Επίσης, αυξήθηκε το σχήμα της Υπερεμπλοκής/Μη Ανεπτυγμένου Εαυτού, εύρημα όμως αναμενόμενο στα παιδιά. Ως προς τις δυνατότητες και ψυχικές δυσκολίες των παιδιών, βρέθηκε στατιστικά σημαντική μείωση στα Συναισθηματικά Συμπτώματα, στα Προβλήματα στις Σχέσεις με Συνομηλίκους και στον Συνολικό Δείκτη δυσκολιών, ενώ αυξήθηκε σημαντικά η Φιλοκοινωνική Συμπεριφορά. Στους γονείς μειώθηκαν κατά στατιστικά σημαντικό τρόπο τα εξής πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα: Συναισθηματική Στέρηση, Δυσπιστία/Κακοποίηση, Εξάρτηση/Ανικανότητα, Υπερεμπλοκή/Μη Ανεπτυγμένος Εαυτός, Υποτακτικότητα, Ανεπαρκής Αυτοέλεγχος/Αυτοπειθαρχία, Αναζήτηση Επιδοκιμασίας/Αναγνώρισης, Τιμωρητικότητα, καθώς και η Συνολική Βαθμολογία πρώιμων δυσλειτουργικών σχημάτων. Τα ευρήματα αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του προγράμματος στη μείωση των πρώιμων δυσλειτουργικών σχημάτων των παιδιών και των γονέων, καθώς και στη μείωση των ψυχικών δυσκολιών των παιδιών και στην αύξηση των δυνατοτήτων τους. Συζητείται η αποτελεσματικότητα του προγράμματος, η δυνατότητα περαιτέρω εφαρμογής του και, γενικά, η σημασία και η αναγκαιότητα ερευνητικά τεκμηριωμένων προληπτικών παρεμβάσεων που βασίζονται στη Θεραπεία Σχημάτων και απευθύνονται στα παιδιά και τους γονείς τους.