H ψυχική ανθεκτικότητα παιδιών σχολικής ηλικίας και η διαφοροποίησή τους ως προς τον παράγοντα μαθησιακές δυσκολίες

Abstract

The present doctoral dissertation investigated the concept of resilience and the impact of individual factors on 5h and 6h grade primary school students. Resilience has been defined as a dynamic process in which a person has a positive adaptation despite any difficult situations he or she encounters and promotes with the help of protective factors while being hindered by risk factors. Individual factors, such as self-esteem, self-efficacy, coping, maladaptative behavior and anxiety were examined in a sample of 1208 students with normal performance and 149 students with Learning Disabilities (LD) in Achaia's schools (Region of Western Greece) with resource classrooms. The results showed a minimal effect of the demographic characteristics of sex, class and the residence area on the sample of the students with normal performance and no effect on the sample of students with LD. Students with average performance showed greater resilience, self-esteem and self-efficacy when compared to students with LD, while students with LD showed relatively higher average values in coping, maladaptative behavior, trait and state anxiety than students with regular performance. Resilience had the highest correlation with individual protective factors and was negatively correlated with anxiety, especially trait, and did not seem to be related to the factor of maladaptive behavior for students with normal performance. For LD students, stronger correlations between resilience and individual protective factors were shown, and risk factors did not appear to be related to resilience. Self-efficacy was the most important variable in interpreting the variance in resilience across all exploratory models, and capable in some models of covering all other effects, especially for LD students. Finally, self-efficacy was the most important mediating factor in the relationships of resilience with the other independent variables. With regards to the sample of LD students, self-efficacy appeared to mediate fully in the relationships of resilience with self-esteem and problem-solving ability, while no other protective factor had a mediating role in the relation between self-efficacy and resilience in this sample. In conclusion, schools can build specific competencies for their students by creating universal and focused interventions and educational activities. The aim will be to cultivate and enhance individual protective factors, particularly self-efficacy, in order to promote resilience in the entire student community.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερεύνησε την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας και την επίδραση των ατομικών παραγόντων σε μαθητές Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης δημοτικών σχολείων. Η ψυχική ανθεκτικότητα ορίστηκε ως δυναμική διαδικασία κατά την οποία το άτομο εμφανίζει θετική προσαρμογή παρά τις όποιες δύσκολες καταστάσεις αντιμετωπίζει και προάγεται με τη βοήθεια των προστατευτικών παραγόντων, ενώ εμποδίζεται από παράγοντες επικινδυνότητας. Οι ατομικοί παράγοντες της αυτοεκτίμησης, της αυτοαποτελεσματικότητας, της ικανότητας διαχείρισης προβλημάτων, των δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών και του άγχους εξετάστηκαν σε δείγμα 1208 μαθητών με κανονικές επιδόσεις και 149 μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες (ΜΔ) σε σχολεία της Αχαΐας με Τμήματα Ένταξης. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν ελάχιστη επίδραση των δημογραφικών χαρακτηριστικών (Φύλο, Τάξη φοίτησης και Περιοχή διαμονής) για το δείγμα των μαθητών με κανονικές επιδόσεις και καμιά επίδραση για το δείγμα των μαθητών με ΜΔ. Οι μαθητές με κανονικές επιδόσεις εμφάνισαν μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα, αυτοεκτίμηση και αυτοαποτελεσματικότητα σε σχέση με τους μαθητές με ΜΔ, ενώ οι μαθητές με ΜΔ έδειξαν σχετικά μεγαλύτερες μέσες τιμές στην ικανότητα διαχείρισης προβλημάτων, στην αντιμετώπιση δυσκολιών, στο ιδιοσυγκρασιακό άγχος και στις περιστασιακές αγχωτικές καταστάσεις σε σχέση με τους μαθητές με κανονικές επιδόσεις. Η ψυχική ανθεκτικότητα είχε τον υψηλότερο δείκτη συνάφειας με τους ατομικούς προστατευτικούς παράγοντες και συσχετίστηκε αρνητικά με το άγχος, κυρίως το ιδιοσυγκρασιακό, ενώ δε φάνηκε να σχετίζεται με τον παράγοντα των δυνατοτήτων και δυσκολιών στους μαθητές με κανονικές επιδόσεις. Για τους μαθητές με ΜΔ παρουσιαστήκαν ισχυρότερες συνάφειες μεταξύ της ψυχικής ανθεκτικότητας και των ατομικών προστατευτικών παραγόντων, ενώ οι παράγοντες επικινδυνότητας δε φάνηκε να σχετίζονται με την ψυχική ανθεκτικότητα. Η αυτοαποτελεσματικότητα ήταν η σημαντικότερη μεταβλητή στη ερμηνεία της διακύμανσης της ψυχικής ανθεκτικότητας σε όλα τα διερευνητικά μοντέλα και ικανή σε ορισμένα από αυτά να καλύψει τις υπόλοιπες επιδράσεις, ειδικά στους μαθητές με ΜΔ. Τέλος, η αυτοαποτελεσματικότητα ήταν ο σπουδαιότερος διαμεσολαβητικός παράγοντας στις σχέσεις της ψυχικής ανθεκτικότητας με τις υπόλοιπες ανεξάρτητες μεταβλητές της έρευνας. Στο δείγμα των μαθητών με ΜΔ εμφανίστηκε να διαμεσολαβεί πλήρως στις σχέσεις της ψυχικής ανθεκτικότητας με την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα διαχείρισης προβλημάτων, ενώ κανένας άλλος προστατευτικός παράγοντας δεν εμφάνισε διαμεσολαβητικό ρόλο στη σχέση αυτοαποτελεσματικότητας και ψυχικής ανθεκτικότητας στο συγκεκριμένο δείγμα. Συμπερασματικά, τα σχολεία μπορούν να βοηθήσουν στην οικοδόμηση των συγκεκριμένων ικανοτήτων στους μαθητές τους με τη δημιουργία καθολικών και εστιασμένων παρεμβάσεων και με εκπαιδευτικές δραστηριότητες που θα στοχεύουν στην καλλιέργεια και ενίσχυση των ατομικών προστατευτικών παραγόντων, και ιδιαίτερα της αυτοαποτελεσματικότητας, για την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας.