Ευαισθητοποίηση για την έγκαιρη αντιμετώπιση του εγκεφαλικού επεισοδίου: σχεδιασμός, ανάπτυξη και εφαρμογή εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία της Ελλάδος

Abstract

Stroke is the leading cause of disability and the second leading cause of death worldwide. Time plays a crucial role in the development of stroke. Τhe faster the patient is provided with medical care, the greater the chances are for a positive outcome of the stroke. For this reason, it is very important that the patient or the bystanders recognize immediately the symptoms of a stroke. Given that children spend most of their day with their guardians and older people, who are more prone to suffering a stroke, they should be prepared to recognize the stroke symptoms and seek emergency help if they are faced with such an incidence. Educating children and their extended family about stroke and to act appropriately may help saving a human life. The primary aim of this doctoral dissertation was to design an appropriately tailored educational program for aged school children in order to identify the main symptoms of a stroke and to be prepared on how to act in such a case.Individual objectives that the dissertation aimed to achieve are: 1) The evaluation of the baseline knowledge of children and their extended family in Greece about the symptoms of stroke and appropriate action, 2) The formation of an interdisciplinary team, whose members would contribute to the creation of a comprehensive scientific educational package for both children and adults, 3) The education and knowledge gain of school aged-children and their extended families on stroke issue, 4) The conversion of the educational package from face-to-face to virtual education, so that it can be implemented in remote places and in cases of health crisis such as the pandemic, 5) The validation of the educational program as an appropriate method of informing and increasing the knowledge of young children and adults, 6) The implementation of the educational program in schools and other educational institutions in Greece as part of their lesson plan, 7) The implementation of the educational program in schools and other educational institutions worldwide.The educational program that emerged from the primary and individual aims is "FAST (Face, Arm, Speech, Time) Heroes 112". Five studies were conducted for this purpose. Τhe level of knowledge of school aged was first examined in regard to the stroke symptoms as well as their preparedness to act appropriately in the event of a stroke before their participation in FAST Heroes 112. Young children often do not know how to handle health emergencies such as a stroke; however they could act as a bystander to save the lives of their grandparents, who are more likely to suffer a stroke. It was shown that children do not know enough about the stroke symptoms and therefore the development of a school intervention that educates children about stroke was proposed.Children’s poor knowledge level on stroke led to the second study of this doctoral thesis and the design and pilot implementation of the FAST Heroes 112 educational program, which aims to educate children about stroke through experiential activities, short animation videos, music, dance, role-playing and other interactive games. The results were encouraging showing that children's knowledge was increased significantly and was maintained for up to one month after the completion of the program.Once children's knowledge acquisition was verified, a study was conducted to assess the informal education of children’s extended family. Children transferred stroke related information from school to their homes. The results were positive for the extended family and highlighted the importance of having multiple channels of communication for the message that is to be delivered, such as printed material, online videos and games, and receiving weekly emails (Schmidt and Eisend, 2015).Due to the wide spread of the pandemic after the completion of the first year of the program, there was a need to digitize the program’s material in order to continue informing children and their families about the stroke symptoms and the necessary steps to be taken in this case. A significant improvement in children’s knowledge with and without Neurodevelopmental Disorders (NND) as well as in their parents’ knowledge about stroke after participating in the program was observed.In the last study of this work, data from the global implementation of the program were collected, through the evaluation of parents and teachers who implemented it. Findings confirmed the delivery of stroke knowledge from children to their families through the program and its maintenance six months later. Parents and teachers globally consider the program feasible and worthwhile and believe that it can save human lives.In conclusion, the FAST Heroes 112 educational program showed promising results. It extends the existing educational programs by adding the novelty of educating young school aged children on stroke issues who informally train their parents and older caregivers. Learning the correct way of managing crises from an early age may translate into knowledge crystallization and well-learnt patterns of responses that will be useful throughout a child’s life. That is, the acquired knowledge stays in long-term memory aiding its recall during an emergency. Ιf children and their extended family are trained to recognize the symptoms of a stroke and to act appropriately, the mortality or permanent disability rates due to stroke will significantly be reduced both nationally and worldwide.

Το Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ) αποτελεί την πρώτη αιτία αναπηρίας και τη δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Ο χρόνος παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ΑΕΕ, καθώς όσο πιο γρήγορα αναζητηθεί και παρασχεθεί βοήθεια στον ασθενή, τόσο πιο πολλές είναι οι πιθανότητες για θετική έκβαση του επεισοδίου. Είναι σημαντική η αναγνώριση των συμπτωμάτων του ΑΕΕ από τον ίδιο τον ασθενή ή από τα παρόντα άτομα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα μικρά παιδιά περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας με τους κηδεμόνες τους και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που είναι πιο επιρρεπή σε ΑΕΕ, ενδέχεται να είναι αυτά που θα χρειαστεί να αναγνωρίσουν το ΑΕΕ και να πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια. Καθίσταται επομένως σαφές, ότι εκπαιδεύοντας τα παιδιά στην έγκαιρη αναγνώριση του ΑΕΕ αλλά εμμέσως και την ευρύτερη οικογένειά τους, ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι στη γνώση των συμπτωμάτων, γεγονός χρήσιμο στην έγκαιρη αντιμετώπιση ενός ΑΕΕ, μπορεί τελικά να σωθεί μια ανθρώπινη ζωή. Ο πρωταρχικός στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο σχεδιασμός ενός κατάλληλα προσαρμοσμένου εκπαιδευτικού προγράμματος για παιδιά σχολικής ηλικίας ώστε να αναγνωρίζουν τα βασικά συμπτώματα του εγκεφαλικού επεισοδίου και να ενημερωθούν για τον τρόπο δράσης σε μια τέτοια περίπτωση.Επιμέρους στόχοι τους οποίους αποσκοπούσε να πετύχει η διατριβή είναι: 1) Η εκτίμηση της βασικής γνώσης των παιδιών και της ευρύτερης οικογένειάς τους στην Ελλάδα για τα συμπτώματα του ΑΕΕ και της κατάλληλης δράσης, 2) Η συγκρότηση μιας διεπιστημονικής ομάδας, τα μέλη της οποίας θα συνεισέφεραν στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου επιστημονικού εκπαιδευτικού πακέτου τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες, 3) Η εκπαίδευση και η αύξηση της γνώσης των παιδιών και της ευρύτερης οικογένειάς τους στην αναγνώριση των συμπτωμάτων ενός ΑΕΕ και της κατάλληλης δράσης στην περίπτωση αυτή με την έμμεση συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, 4) Η μετατροπή του εκπαιδευτικού πακέτου από δια ζώσης σε διαδικτυακό, ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε απομακρυσμένα/δυσπρόσιτα μέρη και σε περιστάσεις υγειονομικής κρίσης όπως αυτής της πανδημίας, 5) Η επικύρωση του εκπαιδευτικού προγράμματος ως κατάλληλη μέθοδος για ενημέρωση και αύξηση της γνώσης παιδιών και ενηλίκων, 6) Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία και εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας ως μέρος του προγράμματος σπουδών τους, 7) Η υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία και εκπαιδευτικούς φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο.Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προέκυψε από τον πρωταρχικό και τους επιμέρους στόχους είναι το «ΧΟΠΑ (Χέρι, Ομιλία, Πρόσωπο, Αμέσως) Ήρωες 112». Για τον σκοπό αυτό διεξήχθησαν πέντε επιμέρους μελέτες. Αρχικά ερευνήθηκε το επίπεδο γνώσης των παιδιών σχολικής ηλικίας σχετικά με τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ καθώς και την ετοιμότητά τους να δράσουν καταλλήλως στην περίπτωση ενός ΑΕΕ πριν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα ΧΟΠΑ Ήρωες 112. Τα μικρά παιδιά συχνά δε γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίσουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως το ΑΕΕ, και θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ένα μέσο για να σώσουν τις ζωές των παππούδων και των γιαγιάδων τους, που είναι πιο πιθανό να υποστούν ένα AEE. Μέσα από έρευνα δείξαμε ότι τα παιδιά δε γνωρίζουν αρκετά για τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ και επομένως προτάθηκε η δημιουργία σχολικών εκπαιδευτικών παρεμβάσεων που θα προσφέρουν γνώσεις για το ΑΕΕ στα παιδιά.Η χαμηλή γνώση των παιδιών για το ΑΕΕ οδήγησε στην επόμενη έρευνα και στον σχεδιασμό και την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος ΧΟΠΑ Ήρωες 112, το οποίο αποσκοπεί στην εκπαίδευση παιδιών σχολικής ηλικίας για το ΑΕΕ μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων, κινουμένων σχεδίων, μουσικής, χορού, παιχνιδιών ρόλων και άλλων διαδραστικών ασκήσεων. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά και έδειξαν ότι η γνώση των παιδιών αυξήθηκε σημαντικά, γεγονός που διατηρήθηκε μέχρι και ένα μήνα μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος.Εφόσον επαληθεύτηκε η κατάκτηση γνώσεων από τα παιδιά, διενεργήθηκε μία έρευνα για να εκτιμηθεί η έμμεση εκπαίδευση των μελών της ευρύτερης οικογένειας των παιδιών μέσα από τις πληροφορίες που μεταφέρουν τα παιδιά από το σχολείο στο σπίτι σχετικά με τα συμπτώματα του ΑΕΕ και την κατάλληλη πορεία δράσης σε μια τέτοια περίπτωση. Τα αποτελέσματα ήταν επίσης θετικά για τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας των παιδιών και κατέδειξαν τη σημασία ύπαρξης πολλαπλών καναλιών επικοινωνίας του μηνύματος που είναι θεμιτό να μεταδοθεί, όπως έντυπο υλικό, πρόσβαση σε διαδικτυακά βίντεο και παιχνίδια, και λήψη εβδομαδιαίων ηλεκτρονικών μηνυμάτων (Schmidt and Eisend, 2015).Λόγω της εξάπλωσης της πανδημίας μετά την ολοκλήρωση του πρώτου έτους εφαρμογής του προγράμματος, προέκυψε η ανάγκη ψηφιοποίησης του υλικού ώστε να συνεχιστεί η ενημέρωση των παιδιών και των οικογενειών τους σχετικά με τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ και τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν σε αυτή την περίπτωση. Διεξάγοντας μια πειραματική έρευνα διαδικτυακής εφαρμογής του προγράμματος, παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση στη μάθηση των παιδιών με και χωρίς ΝευροΑναπτυξιακές Διαταραχές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αλλά και των γονέων τους, σχετικά με το ΑΕΕ.Στην τελευταία έρευνα της παρούσας διατριβής συλλέχθηκαν στοιχεία από την εφαρμογή του προγράμματος σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμώντας την απόκτηση των γνώσεων γονέων/κηδεμόνων που συμμετείχαν μέσω των παιδιών τους σε διάφορες χώρες. Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαίωσαν τη μεταλαμπάδευση της γνώσης σχετικά με το ΑΕΕ από τα παιδιά στις οικογένειές τους και τη διατήρηση αυτής έξι μήνες μετά. Γονείς και εκπαιδευτικοί παγκοσμίως εκτίμησαν ότι η εφαρμογή του προγράμματος είναι πετυχημένη και αξιόλογη και πως το μήνυμα και οι γνώσεις μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος μπορεί να σώσουν ανθρώπινες ζωές.Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΧΟΠΑ Ήρωες 112 ανέδειξε υποσχόμενα αποτελέσματα. Επεκτείνει τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα προσθέτοντας το καινοτόμο χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης μικρών παιδιών (ξεκινώντας από την ηλικία των 5 ετών) και της άτυπης μάθησης των ηλικιακά μεγαλυτέρων κηδεμόνων τους σε θέματα ΑΕΕ. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το σωστό τρόπο διαχείρισης ανάλογων κρίσεων από μικρή ηλικία, γεγονός που μεταφράζεται στην αποκρυστάλλωση της γνώσης και σε εμπεδωμένα μοτίβα δράσης, τα οποία θα είναι χρήσιμα για όλη τη ζωή τους. Η αποκτηθείσα γνώση παραμένει στη μακροπρόθεσμη μνήμη, βοηθώντας την ανάκλησή της σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Εάν εκπαιδευτούν τα παιδιά σχολικής ηλικίας και η ευρύτερη οικογένειά τους στην αναγνώριση των συμπτωμάτων ενός ΑΕΕ και στην κατάλληλη πορεία δράσης, τα ποσοστά θνησιμότητας ή μόνιμης αναπηρίας λόγω ΑΕΕ θα μειωθούν σημαντικά τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.