Resiliency, perceptions of parental and teacher acceptance/ rejection and depression in students with and without Special Education Needs (SEN)

Abstract

The aim of the present study was to explore the complex interactions between dimensions of Resiliency, perceived relationship quality with both parents and teachers (through perceptions of Acceptance/Rejection) and Depressive symptomatology in children and preadolescents with and without Special Educational Needs (SEN). The participants of the study were 943 students of elementary (5th and 6th grade) and junior high schools (1st and 2nd grade) in Crete, with 224 of them facing SEN, as well as their teachers. They were administered: (a) Resiliency Scales for Children & Adolescents – A Profile of Personal Strengths (RSCA) (Prince-Embury, 2006), (b) Parental Acceptance-Rejection Questionnaire - Short Form (Child PARQ mother&father) (Rohner, 2004), (c) Teacher Acceptance-Rejection Questionnaire (TARQ) (Rohner, 2005), (d) Children’s Depression Inventory (CDI) (Kovacs, 2004) and e) Teacher’s Assessment Questionnaire (TEACH) for students' school functioning and externalising/internalising difficulties screening. Statistical analyses were conducted by using the Statistical Package for Social Sciences (SPSS, V. 22.0) and AMOS (V. 22.0) and were applied in two conditions: the group without SEN and the SEN group (including students with diagnosed disorders, attending inclusion classes and students with undiagnosed/screened difficulties). Multiple Regression Exploratory Analyses provided twelve models for predicting Depression. Confirmatory Factor Analysis (CFA) and Path Analyses verified the factor structure of the observed variables in those proposed models and three models for students with and other three without SEN were finally examined, with paternal and maternal Acceptance/Rejection (PARQ) as exogenous variables and endogenous variables each of the Resiliency subscales (RSCA-MAS, REL, REA), Teacher Acceptance/Rejection (TARQ) and Depression (CDI). Results highlighted the impact of the perceived relationship quality with the father, that in most cases appeared as more important than the mother's in students' Depressive affect (either with the mediation of Resiliency dimensions or without) and especially for students with SEN. Οptimism, as Resiliency dimension, appeared very important, since it was associated to Depression for both groups of students. More specifically, for students without SEN there were found four (4) pathways associated with Depression: a) direct from perceptions of paternal rejection, b) from perceptions of maternal rejection with the mediation of high Emotional Reactivity (i.e. deficiencies in Recovery from emotional arousal and in Impairment of function), c and d) from perceived parental rejection (with the paternal effect being greater) associated with Optimism. For students with SEN the pathways leading to Depression were many more than for those without SEN (11 pathways), as well as the pathways from perceived paternal rejection (9 pathways), comparing to those of maternal, which were also statistically stronger and accountant (mainly) through Resiliency for Depressive symptoms. The maternal role was evident only in adolescents' Interpersonal Competence model. The role of the teacher was also very important for this group of students. It is worth mentioning that for students' with SEN reported Depression was associated with all three "significant others" studied (both parents and teachers). Finally, practical implications and future research areas were proposed. Implications, as calls for social scientists who inform prevention and intervention programs for Depression and Special Education, refer for instance to investment in students' with (and without) SEN Resiliency and their supportive network, valuing and encouraging fatherhood, increasing significant others' awareness of their behaviour/practices.

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνήσει τις πολυσύνθετες αλληλεπιδράσεις μεταξύ της εκλαμβανόμενης ποιότητας της σχέσης (με τους δύο γονείς και τους εκπαιδευτικούς), μέσω των Αντιλήψεων Αποδοχής/Απόρριψης, των διαστάσεων της Ψυχικής Ανθεκτικότητας και της Καταθλιπτικής συμπτωματολογίας σε παιδιά και προεφήβους, με και χωρίς Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (Ε.Ε.Α). Στην έρευνα συμμετείχαν 943 μαθητές που φοιτούσαν σε Δημοτικά (Ε' και Στ' τάξη) και Γυμνάσια (Α' και Β' τάξη) της Κρήτης, με 224 από αυτούς να παρουσιάζουν Ε.Ε.Α καθώς επίσης και οι εκπαιδευτικοί των μαθητών αυτών. Στους συμμετέχοντες χορηγήθηκαν: (a) οι Κλίμακες Ανθεκτικότητας για Παιδιά και Εφήβους (RSCA) (Prince-Embury, 2006), (b) το Ερωτηματολόγιο Γονικής Αποδοχής/Απόρριψης (Child PARQ πατέρα & μητέρας) (Rohner, 2004), (c) το Ερωτηματολόγιο Αποδοχής/Απόρριψης από Εκπαιδευτικούς (TARQ) (Rohner, 2005), (d) το Ερωτηματολόγιο Παιδικής Κατάθλιψης (CDI) (Kovacs, 2004) και e) το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών (TEACH) για τη λειτουργικότητα των μαθητών και την ανίχνευση εξωτερικευμένων και εξωτερικευμένων δυσκολιών. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων διεξήχθη με τη χρήση του Στατιστικού Πακέτου για τις Κοινωνικές Επιστήμες (SPSS, V. 22.0) και το AMOS (V. 22.0) και εφαρμόστηκε υπό δύο συνθήκες: στην ομάδα χωρίς Ε.Ε.Α και στην ομάδα με Ε.Ε.Α (συμπεριλαμβάνοντας μαθητές με διαγνωσμένες δυσκολίες που παρακολουθούσαν Τμήματα Ένταξης και μαθητές με αδιάγνωστες, αλλά ανιχνεύσιμες δυσκολίες). Η Διερευνητική Ανάλυση (Multiple Regression Exploratory Analyses), παρείχε δώδεκα μοντέλα πρόβλεψης της Κατάθλιψης. Η Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση (Comfirmatory Factor Analysis-CFA) και η Ανάλυση Διαδρομών (Path Analysis) επαλήθευσαν τη δομή των μεταβλητών στα προτεινόμενα μοντέλα και τελικά, εξετάστηκαν τρία μοντέλα διαδρομών για μαθητές με Ε.Ε.Α και άλλα τρία χωρίς Ε.Ε.Α, με την Αποδοχή/Απόρριψη του πατέρα και της μητέρας (PARQ) ως εξωγενείς μεταβλητές και με τις τρείς υποκλίμακες της Ανθεκτικότητας (MAS-Αίσθηση Ελέγχου, REL-Αίσθηση Σύνδεσης με τους άλλους, REA- Συναισθηματική Απόκριση), την Αποδοχή/Απόρριψη από τον εκπαιδευτικό (TARQ) και την Κατάθλιψη (CDI) ως ενδογενείς. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν την επιρροή της εκλαμβανόμενης ποιότητας της σχέσης με τον πατέρα, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν πιο σημαντική από αυτήν της μητέρας για την Καταθλιπτική διάθεση των μαθητών (είτε με είτε χωρίς τη διαμεσολάβηση των διαστάσεων της Ανθεκτικότητας) και κυρίως για τους μαθητές με Ε.Ε.Α. Επίσης, η Αισιοδοξία, ως διάσταση της Ανθεκτικότητας, προέκυψε ως πολύ σημαντική, καθώς σχετίζεται με την Κατάθλιψη και για τις δύο ομάδες μαθητών. Πιο συγκεκριμένα, για τους μαθητές χωρίς Ε.Ε.Α βρέθηκαν τέσσερις (4) διαδρομές συσχετιζόμενες με την Κατάθλιψη: a) απευθείας από την εκλαμβανόμενη πατρική απόρριψη, b) από την εκλαμβανόμενη μητρική απόρριψη, με τη διαμεσολάβηση της υψηλής Συναισθηματικής Απόκρισης (δηλ. τις δυσκολίες στην Ανάκαμψη από συναισθηματική διέγερση και τη Δυσλειτουργία) c και d) από την εκλαμβανόμενη γονική απόρριψη (με την πατρική επιρροή να είναι μεγαλύτερη) να συνδέεται με την Αισιοδοξία. Για τους μαθητές με Ε.E.Α οι διαδρομές οι οποίες σχετίζονταν με την Κατάθλιψη ήταν περισσότερες (11 διαδρομές) από αυτές για τους μαθητές χωρίς Ε.Ε.Α, καθώς επίσης και οι διαδρομές από την εκλαμβανόμενη πατρική απόρριψη (9 διαδρομές), συγκρίνοντας τες με αυτές από τη μητρική απόρριψη, οι οποίες ήταν και στατιστικά ισχυρότερες, εξηγώντας (κυρίως) μέσω των διαστάσεων της Ανθεκτικότητας την Καταθλιπτική συμπτωματολογία. Ο μητρικός ρόλος βρέθηκε να είναι παρόν μόνο στο μοντέλο που αφορά στην Διαπροσωπική Επάρκεια (Αίσθηση Σύνδεσης με τους άλλους). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού βρέθηκε επίσης, να είναι σημαντικός για αυτή την ομάδα μαθητών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αναφερθείσα Κατάθλιψη από τους μαθητές με Ε.Ε.Α συσχετιζόταν και με τους τρεις "σημαντικούς άλλους" που μελετήθηκαν (γονείς και εκπαιδευτικούς). Τέλος, προτάθηκαν πρακτικές εφαρμογές των αποτελεσμάτων και τομείς μελλοντικής έρευνας. Τα αποτελέσματα της έρευνας αποτελούν μία πρόκληση για τους κοινωνικούς επιστήμονες που εφαρμόζουν προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης για την Κατάθλιψη και την Ειδική Αγωγή, όπως για παράδειγμα με το να επενδύσουν στην Ατομική Ψυχική Ανθεκτικότητα των μαθητών με (και χωρίς) Ε.Ε.Α και το υποστηρικτικό τους δίκτυο, να προσφέρουν μεγαλύτερη αξία και να ενισχύσουν την πατρότητα, καθώς και την επίγνωση των σημαντικών άλλων για τη συμπεριφορά/πρακτικές τους.