Αναγνωστική ευχέρεια σε μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες: προβλεπτικοί δείκτες σε μια διαφανή ορθογραφία

Abstract

The goal of the present study was to describe six main for reading fluency cognitive and linguistic skills, and orthographic processing of 2nd grade at risk students and of 5th grade dyslexic students. Concurrently, the goal of the study was to investigate the relation of these skills with the different levels (words, pseudowords, text) and conditions (oral, silent) of students’ reading fluency in a transparent orthography. A total number of 256 students participated in the study; 196 were typically developing 2nd and 5th grade students, 32 were 2nd grade at risk students and 28 were 5th grade dyslexic students. Every skill was evaluated with two to six tasks. Based on t-test analysis it was revealed that at risk and dyslexic students differed significantly from typically developing students in the examined skills, with the difference remaining significant from the 2nd to the 5th grade. The larger differences were found in the following order: phonological awareness, morphological awareness, rapid naming, and processing speed. Regarding the relation between the examined skills and reading fluency, the hierarchical regression analyses and mediation analyses resulted in different findings for typically developing students and at risk and dyslexic students. For typically developing students, phonological awareness contributed significantly to words, pseudowords, text, and silent reading fluency, with its contribution decreasing from the 2nd to the 5th grade. In contrast, in 5th grade the magnitude of the contribution of morphological awareness increased, with morphological synthesis and derivational morphology having a significant role. In addition, phonological awareness mediated the relation of morphological awareness and reading fluency, with the mediation being less strong in the 5th grade in comparison to the 2nd grade. Rapid naming played a significant role in every level of students’ reading fluency, with its contribution rising in the 5th grade. The relevant analyses for at risk and dyslexic students indicated that phonological awareness affected significantly only pseudowords and text reading fluency, while morphological awareness affected reading fluency only through phonological awareness in both grades. Processing speed was reported as a crucial predictive indicator of reading fluency in this group of students. Finally, data analysis revealed the stable and powerful role of processing speed both in students with and without dyslexia. The present study acknowledged the important role of phonological awareness even in the final elementary grades, if this is assessed with phonologically demanding tasks. Furthermore, the study revealed the significant role of morphemes that function as “accelerating reading units” for speeding up the reading processes in a transparent orthography with rich morphology. The implications of the findings for reading fluency instruction and dyslexia screening are discussed.

Στόχος στην παρούσα έρευνα ήταν η περιγραφή έξι γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων που συνδέονται με την αναγνωστική ευχέρεια, της ορθογραφικής επεξεργασίας και της αναγνωστικής ευχέρειας μαθητών/τριών τυπικής ανάπτυξης Β’ και Ε’ τάξης δημοτικού, μαθητών/τριών Αυξημένου Κινδύνου Εμφάνισης Δυσλεξίας (ΑΚΕΔ) Β’ τάξης και μαθητών/τριών με δυσλεξία Ε’ τάξης. Επιπλέον, στην έρευνα εξετάστηκε η σχέση αυτών των γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων και της ορθογραφικής επεξεργασίας με τα διαφορετικά επίπεδα (λέξεις, ψευδολέξεις, κείμενο) και συνθήκες (ηχηρή, σιωπηρή) εξέτασης της αναγνωστικής ευχέρειας στις ίδιες ομάδες μαθητών/τριών που μαθαίνουν ανάγνωση σε μια διαφανή ορθογραφία. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 256 μαθητές/τριες, εκ των οποίων οι 196 ήταν μαθητές/τριες τυπικής ανάπτυξης Β’ και Ε’ τάξης, οι 32 μαθητές/τριες ΑΚΕΔ Β’ τάξης και οι 28 μαθητές/τριες με δυσλεξία Ε’ τάξης. Κάθε δεξιότητα εξετάστηκε με δυο έως έξι έργα προκειμένου να διερευνηθεί σε βάθος και σφαιρικά. Ο έλεγχος t-test έδειξε ότι οι μαθητές/τριες ΑΚΕΔ και με δυσλεξία διέφεραν στατιστικώς σημαντικά από τους τυπικής ανάπτυξης ομηλίκους τους σε όλες τις δεξιότητες, με τις διαφορές να είναι σημαντικές τόσο στη Β’, όσο και στην Ε’ τάξη. Το πρότυπο, ως προς το μέγεθος διαφοράς, διατηρήθηκε σταθερό, με τις μεγαλύτερες διαφορές να εμφανίζονται κατά σειρά στη φωνολογική επίγνωση, τη μορφολογική επίγνωση, την ταχεία κατονομασία και την ταχύτητα επεξεργασίας. Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ των δεξιοτήτων που εξετάστηκαν και της αναγνωστικής ευχέρειας, οι αναλύσεις ιεραρχικής γραμμικής παλινδρόμησης και οι αναλύσεις διαμεσολαβητικής παλινδρόμησης έδειξαν ότι στους μαθητές/τριες τυπικής ανάπτυξης η φωνολογική επίγνωση συνέβαλε σημαντικά στην αναγνωστική ευχέρεια λέξεων, ψευδολέξεων, κειμένου και τη σιωπηρή αναγνωστική ευχέρεια, με τη βαρύτητα όμως αυτής της συνδρομής να μειώνεται από τη Β’ στην Ε’ τάξη. Στην Ε’ τάξη η συμβολή της μορφολογικής επίγνωσης ενισχύθηκε, με τη μορφολογία σύνθεσης και την παραγωγική μορφολογία να παρουσιάζουν σημαντικό ρόλο. Επίσης, η φωνολογική επίγνωση διαμεσολαβούσε τη σχέση της μορφολογικής επίγνωσης με την αναγνωστική ευχέρεια, με τη διαμεσολαβητική επίδραση να αποδυναμώνεται στην Ε’ τάξη. Ο ρόλος της ταχείας κατονομασίας αναδείχθηκε σημαντικός σε όλα τα επίπεδα εξέτασης της αναγνωστικής ευχέρειας, με τη βαρύτητά του να ενισχύεται επίσης στην Ε’ τάξη. Οι αντίστοιχες αναλύσεις για τους μαθητές/τριες ΑΚΕΔ και με δυσλεξία έδειξαν ότι η φωνολογική επίγνωση ασκούσε σημαντική συμβολή μόνο στην αναγνωστική ευχέρεια ψευδολέξεων και κειμένου, ενώ η μορφολογική επίγνωση συνέβαλε σημαντικά στην αναγνωστική ευχέρεια μόνο μέσω της διαμεσολάβησης της φωνολογικής επίγνωσης και στις δυο τάξεις. Η ταχύτητα επεξεργασίας αναδείχθηκε σε ισχυρό προβλεπτικό δείκτη της αναγνωστικής ευχέρειας σε αυτήν την ομάδα μαθητών/τριών. Τέλος, η έρευνα ανέδειξε τον σταθερό και ισχυρό ρόλο της ορθογραφικής επεξεργασίας στην αναγνωστική ευχέρεια σε όλες τις ομάδες μαθητών/τριών. Το σύνολο των αποτελεσμάτων της έρευνας αναδεικνύει τον καίριο ρόλο της φωνολογικής επίγνωσης στην αναγνωστική ευχέρεια, ακόμη και στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού σε μια διαφανή ορθογραφία, όταν αυτή εξετάζεται με έργα αυξημένων απαιτήσεων φωνολογικής επεξεργασίας. Επίσης, αναδεικνύει τον σημαντικό ρόλο των μορφημάτων, τα οποία φαίνεται να λειτουργούν ως «μονάδες επιτάχυνσης» της ανάγνωσης. Τα ευρήματα της έρευνας προσφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία για σχεδιασμό διδακτικών προτάσεων, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν σε μαθητές/τριες με και χωρίς δυσλεξία για την καλλιέργεια της αναγνωστικής ευχέρειας, καθώς και στοιχεία για την ανίχνευση της δυσλεξίας από τις πρώτες έως τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού σε μια διαφανή ορθογραφία.