Η ανίχνευση της δυσλεξίας στην ελληνική γλώσσα σε δίγλωσσους μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης

Abstract

Early screening of dyslexia has been the focus of several international and Greek studies, which have led to clear findings and directions for effective intervention. However, the same interest has not been observed in reference to screening of dyslexia in bilingual students, allowing for significant negative implications on their school achievement and progress. Research in dyslexia and in bilingualism has been developing on two parallel streams, and has failed to lead in developing screening procedures for early and valid screening of dyslexia in bilingual students.Our goal in the present study was to identify the cognitive characteristics that can contribute to early screening of specific reading disabilities. In specific the goals were: a) the description of phonological awareness, short term memory, visual perception and memory, and executive function skills in students with or without dyslexia, who learn Greek as a second language and b) the investigation of the role of the above variables in valid screening of dyslexia in foreign students with a mother language different from the Greek one.In total 70 students with Albanian as their mother language, participated in two groups in the study. The first group included 35 students with severe reading disabilities and the second group consisted from 35 good readers, matched to the students of the first group on gender, age, years of living in Greece, years of attending school in Greece and competence in Greek language. Several tests were used for data collection: Raven’s Coloured Progressive Matrices, Test of Phonological Awareness,, Pseudowords Repetition, Rey-Osterrieth Complex Figure Test, Children’s Color Trails Test 1 and 2 , Reading Test Test-Α, Evaluation Scale of Spelling, Glossomathia Test. Based on the statistical analyses of the data, it was revealed that phonological awareness and short term verbal memory played the most significant role in screening of dyslexia in bilingual students. Furthermore, the specific impact of each of these cognitive factors on the different dimensions of reading and spelling were identified. Moreover, the small screening value of visual perception and of part of the executive functions measured were verified, while at the same time, the possibility of screening for dyslexia based on a combination of cognitive characteristics was confirmed. The highlighted strong screening value of the two cognitive-language factors combined with the fact that these factors can be validly measured in Greek as a second language, may lead to a firm framework for early screening of dyslexia in bilingual students. This in turn, will allow for the identification of those bilingual students, who face intrinsic difficulties, in addition to the difficulties of learning and studying in a second language, and it will eventually support teachers in their challenging work.

Η έγκαιρη ανίχνευση της δυσλεξίας έχει αποτελέσει τον στόχο πολλών διεθνών και ελληνικών ερευνών, με σαφή ευρήματα και κατευθύνσεις αποτελεσματικής παρέμβασης. Όμως, δεν παρατηρείται το ίδιο ενδιαφέρον για την ανίχνευση της δυσλεξίας σε δίγλωσσους μαθητές, με αποτέλεσμα τη σημαντική αρνητική επιβάρυνση για τη σχολική τους επίδοση και πρόοδο. Η έρευνα στη δυσλεξία και τη διγλωσσία αναπτύσσεται σε δύο παράλληλα επίπεδα και δεν έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ανιχνευτικών διαδικασιών για την έγκυρη και έγκαιρη ανίχνευση της δυσλεξίας σε αλλοδαπούς μαθητές. Στόχος σε αυτή την έρευνα ήταν ο προσδιορισμός των γνωστικών χαρακτηριστικών που μπορούν να συμβάλλουν στην έγκαιρη ανίχνευση των ειδικών αναγνωστικών δυσκολιών. Ειδικότερα, στόχος στην έρευνα ήταν: α) η περιγραφή των δεξιοτήτων φωνολογικής επίγνωσης, βραχύχρονης μνήμης, οπτικής αντίληψης και μνήμης, και επιτελικών λειτουργιών σε μαθητές χωρίς ή με δυσλεξία, που διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα ως δεύτερη και β) η διερεύνηση του ρόλου των παραπάνω παραγόντων στην έγκυρη ανίχνευση της δυσλεξίας σε αλλοδαπούς μαθητές με μητρική γλώσσα διαφορετική της ελληνικής. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 70 μαθητές με μητρική γλώσσα την Αλβανική, χωρισμένοι δε δύο ομάδες. Η μία ομάδα αποτελούνταν από 35 μαθητές με σοβαρές αναγνωστικές δυσκολίες και η άλλη από 35 καλούς αναγνώστες, οι οποίοι αντιστοιχήθηκαν ένας-προς-έναν με τους μαθητές της πρώτης ομάδας, ως προς το φύλο, την ηλικία, τα χρόνια παραμονής στην Ελλάδα, τα χρόνια φοίτησης στο σχολείο και τη γλωσσική επάρκεια στα ελληνικά. Για τη συλλογή των δεδομένων, χρησιμοποιήθηκε συστοιχία δοκιμασιών αποτελούμενη από τις: Raven’s Coloured Progressive Matrices, Δοκιμασία αξιολόγησης της φωνολογικής επίγνωσης, Επανάληψη ψευδολέξεων, Rey-Osterrieth Complex Figure Test, Children’s Color Trails Test 1 and 2 , Τεστ Ανάγνωσης Τεστ-Α, Κλίμακα αξιολόγησης της ορθογραφίας, Τεστ γλωσσομάθειας.Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας, έγινε φανερός ο σημαντικός ρόλος της φωνολογικής επίγνωσης και της βραχύχρονης γλωσσικής μνήμης στην ανίχνευση της δυσλεξίας σε δίγλωσσους μαθητές, ενώ εξειδικεύθηκαν οι επιδράσεις αυτών των γνωστικών παραγόντων στις διαφορετικές διαστάσεις της αναγνωστικής επίδοσης και της ορθογραφίας. Επιπλέον, επιβεβαιώθηκε η μικρή ανιχνευτική αξία της οπτικής αντίληψης αλλά και μέρους των επιτελικών δεξιοτήτων, ενώ, αναδείχθηκε η δυνατότητα ανίχνευσης της δυσλεξίας με την αξιοποίηση ενός συνδυασμού γνωστικών χαρακτηριστικών.Η εξαιρετικά υψηλή ανιχνευτική ικανότητα των δύο γλωσσικών παραγόντων και η δυνατότητα αξιόπιστης αξιολόγησής τους στην ελληνική ως δεύτερη γλώσσα, είναι δυνατόν να αποτελέσει μια βάση για την έγκαιρη ανίχνευση της δυσλεξίας σε δίγλωσσους μαθητές. Αυτό θα επιτρέψει τον εντοπισμό εκείνων των δίγλωσσων μαθητών οι οποίοι εκτός από τις δυσκολίες εκμάθησης μιας δεύτερης γλώσσας αντιμετωπίζουν και ενδογενείς δυσκολίες και θα ενισχύσει τους εκπαιδευτικούς στο δύσκολο έργο τους.