Προσεγγίζοντας τη γλωσσική διδασκαλία στο γυμνάσιο ως διδακτική - μαθησιακή πρακτική τοποθετημένη στις αρχές της κριτικής παιδαγωγικής

Abstract

This dissertation frames the planning of an annual research-action conducted in 2016-17 in a central urban Juniors High School in the course of Modern Greek Language, its implementation and monitoring as well as its evaluation in a critical reflective context. This action- research was participatory and collaborative (3 teachers / philologists and 67 students) and aimed on the one hand to decode and critically challenge the teacher-centered perceptions and practices adopted in the course of Modern Greek Language and on the other hand to monitor the transformation attempt based on the ethical and humanitarian principles of Critical Pedagogy in order to find out the terms, the difficulties but also the perspectives.Action-research focused on the Curricula of 2003, the textbooks of the Modern Greek Language for the High School, the recording of the parameters of the school context, the personal educational theories and identities of the teachers and students at the beginning and the end of the research.The participatory research - action that was carried out is divided into three phases. The first was an introductory / identification phase aimed at collecting data to investigate the school context. In this phase, the personal theories of the teachers involved were recorded as well as the views and attitudes of the students on critical social issues. The second phase, the phase of interventions, utilized the data of the first phase and aimed through 5 cycles in the creation of learning environments where critical issues and interactive practices highlighted the principles and objectives of Critical Pedagogy. The third phase was a review phase and aimed at evaluating the intervention through reflective critical approaches and drawing conclusions to promote an alternative didactic-learning perspective for the empowerment and emancipation of the members involved based on Critical Pedagogy and action-research.Data analysis was based on thematic analysis (Braun & Clarke, 2006, 2012; Clarke & Braun, 2013; Clarke, Braun & Hayfield, 2015) and Critical Discourse Analysis (Fairclough, 2003). The results of the present research are discussed in the context of: i. the development of collaborative action of three teachers of the same school during the planning, conducting and reflective evaluation, ii. the transformation of initial theories, attitudes and their professional development through critical awareness iii. of the transformation of students΄ perceptions on contemporary social and cultural issues in the context of the emancipatory practices of Critical Pedagogy.The dissertation consists of two main parts, the Theoretical that refers to Critical Pedagogy, the research-action and their coupling and the Research part that describes the three phases of the research, the alternative Curriculum created based on the principles of the CP, the results from the analysis of the collected data, the overall reflective report of the research, the conclusions / proposals for a democratic, liberating and emancipatory education.

Στη διατριβή αυτή αναπλαισιώνεται ο σχεδιασμός μιας ετήσιας έρευνας-δράσης που διενεργήθηκε το 2016-17 σε κεντρικό αστικό Γυμνάσιο στο μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η υλοποίηση και η παρακολούθησή της καθώς και η αποτίμησή της σε κριτικό αναστοχαστικό πλαίσιο. Η έρευνα-δράση ήταν συμμετοχική και συνεργατική (3 εκπαιδευτικοί/φιλόλογοι και 67 μαθητές και μαθήτριες) και είχε στόχο αφενός την αποκωδικοποίηση και την κριτική αμφισβήτηση των αντιλήψεων και των υιοθετούμενων "δασκαλοκεντρικών" πρακτικών στο μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και αφετέρου την παρακολούθηση της απόπειρας μετασχηματισμού τους στη βάση των ηθικών και ανθρωπιστικών αρχών της Κριτικής Παιδαγωγικής προκειμένου να εξακριβωθούν οι όροι, οι δυσκολίες αλλά και οι προοπτικές. Η ε-δ εστίασε στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ του 2003, στα σχολικά βιβλία της Νεοελληνικής Γλώσσας για το Γυμνάσιο, στην καταγραφή των παραμέτρων του σχολικού συγκείμενου, στις προσωπικές εκπαιδευτικές θεωρίες και ταυτότητες των εκπαιδευτικών και των μαθητών/τριών στην αρχή και το τέλος της ε-δ. Η συμμετοχική έρευνα – δράση η οποία διενεργήθηκε επιμερίζεται σε τρεις φάσεις. Η πρώτη ήταν εισαγωγική/ αναγνωριστική φάση που στόχευε στη συλλογή δεδομένων για την διερεύνηση του σχολικού πλαισίου. Στη φάση αυτή καταγράφηκαν οι προσωπικές θεωρίες των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών καθώς και οι απόψεις και οι στάσεις των μαθητών/μαθητριών σε κριτικά θέματα. Η δεύτερη φάση, η φάση των παρεμβάσεων, αξιοποίησε τα δεδομένα της πρώτης φάσης και στόχευσε μέσα από 5 επιμέρους κύκλους στη δημιουργία περιβαλλόντων μάθησης όπου κριτικά θέματα και διαλογικές πρακτικές αναδείκνυαν τις αρχές και τους στόχους της Κριτικής Παιδαγωγικής. Η τρίτη φάση ήταν φάση απολογισμού και στόχευε στην αξιολόγηση της παρέμβασης μέσα από αναστοχαστικές κριτικές προσεγγίσεις και στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την προώθηση μιας εναλλακτικής διδακτικής-μαθησιακής οπτικής για την ενδυνάμωση και χειραφέτηση των υποκειμένων στηριγμένης στην Κριτική Παιδαγωγική και την έρευνα-δράση. Η ανάλυση των δεδομένων στηρίχτηκε στη θεματική ανάλυση (Braun & Clarke, 2006, 2012· Clarke & Braun, 2013· Clarke, Braun & Hayfield, 2015) και την Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough, 2003). Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συζητούνται στο πλαίσιο: α. της ανάπτυξης συνεργατικής δράσης τριών εκπαιδευτικών του ίδιου σχολείου κατά τον σχεδιασμό, τη διεξαγωγή και την αναστοχαστική αποτίμηση, β. του μετασχηματισμού των αρχικών θεωριών, των στάσεων και της επαγγελματικής ανάπτυξής τους μέσω της κριτικής συνειδητοποίησης γ. του μετασχηματισμού των απόψεων των μαθητών/τριών πάνω σε σύγχρονα κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα στο πλαίσιο των χειραφετητικών πρακτικών της Κριτικής Παιδαγωγικής. Η διατριβή αποτελείται από δύο βασικά μέρη, το Θεωρητικό που αναφέρεται στην Κριτική Παιδαγωγική, την έρευνα-δράση και τη σύζευξή τους και το Ερευνητικό που περιγράφει τις τρεις φάσεις της έρευνας, το εναλλακτικό Αναλυτικό Πρόγραμμα που δημιουργήθηκε με βάση τις αρχές της ΚΠ, τα αποτελέσματα από την ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν, τον συνολικό αναστοχαστικό απολογισμό της έρευνας, τα συμπεράσματα/προτάσεις για μια δημοκρατική, απελευθερωτική και χειραφετητική εκπαίδευση.