Τα λόγια στοιχεία στη νεανική επικοινωνία: κοινωνιοπραγματολογική διερεύνηση της ποικιλίας [±ΛΟΓΙΟ] στον γραπτό λόγο νεαρών ομιλητών της νέας ελληνικής

Abstract

The present Ph.D. Thesis explores a scarcely studied aspect of youth speech, the function in it of the standard variety [±LEARNED], as it has synchronically evolved into the functional coexistence within the same language system of two linguistic forms with different origin and differentiated usages. The aim of the thesis is to achieve a detailed description and analysis of [+LEARNED] types, structures and phenomena on various levels of language use, based on empirical data. The experimental design consists of two groups of participants (1.585 high school senior pupils, 420 students), forming respectively two corpora. In order to collect our data, we used two open-type questionnaires. Given the absence in relevant literature of a descpriptively accurate and interpretatively sufficient synchronical framework of analysis for [+LEARNED] elements in SMG, it was necessary for data processing to “construct” a comprehensive theoretical model with reference to the variety [±LEARNED] as a continuum. Subsequently, based on an empirically-driven choice, a set of linguistic variables was subjected to manifold processing, both quantitative and qualitative. Data analysis is presented in three large parts (linguistic, pragmatic, sociolinguistic). In the first part, in which structural factors that proved crucial to the use of the [±LEARNED] variety in the corpus are studied, a general conclusion that arose is that, despite the statistically marginal quantitative presence of the value [+LEARNED], [+LEARNED] variables occurred on all levels of analysis (phonological, morphological, syntactic, lexical), displaying [+LEARNED] etymology, low frequency of use, marginal distribution and high level of stereotypicality. In the second part, in which we examined the relationship between [+LEARNED] style and the pragmatic parameter of communicative framework, degree of formality embedded in each questionnaire text-type proved statistically important, reinforcing an approach of the emergent variety as a “pragmalect” (cf. sociolect) with particular stylistic features ([+formal], [-familiar]). However, closer look on the data indicated creative mixing of different registers, both [+LEARNED] and [-LEARNED], with flexibility and without boundaries. In the third part, in which we investigated the correlation between [+LEARNED] elements and the various components of the speaker’s personal and family identity, it was confirmed that the long-standing connection of the [+LEARNED] variety with the speaker’s sociolinguistic profile no longer holds. The only sociolinguistic variable that seems to have a differentiating impact on [+LEARNED] usages is life stage, mainly reflecting higher educational level of the student group. In a separate chapter, we comment on the language errors that occurred in [+LEARNED] utterances. The main conclusion drawn from error analysis is that young speakers that participated in our experimental design are not sufficiently acquainted with [+LEARNED] wordings.

Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή διερευνά μία ελάχιστα μελετημένη πτυχή του νεανικού λόγου, τη λειτουργία σε αυτόν της πρότυπης ποικιλίας [±ΛΟΓΙΟ], όπως έχει συγχρονικά μετεξελιχθεί στη λειτουργική συνύπαρξη εντός του συστήματος της Ν.Ε. δύο γλωσσικών μορφών με διαφορετική προέλευση και διαφοροποιημένες χρήσεις. Στόχος της διατριβής είναι να επιτευχθεί μία κατά το δυνατόν πλήρης περιγραφή των λόγιων τύπων, δομών και φαινομένων στα διάφορα επίπεδα ανάλυσης βάσει εμπειρικών δεδομένων. Στην έρευνα έλαβαν μέρος δύο ομάδες υποκειμένων (1.585 μαθητές/-τριες της Γ΄ τάξης του Λυκείου και 420 φοιτητές/-τριες Α.Ε.Ι. & Τ.Ε.Ι.) που διαμόρφωσαν αντιστοίχως δύο corpora (μαθητικό, φοιτητικό). Για τη συγκέντρωση του γλωσσικού υλικού χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματολόγια ανοικτού τύπου. Δεδομένης της βιβλιογραφικής απουσίας ενός περιγραφικά και ερμηνευτικά επαρκούς συγχρονικού πλαισίου ανάλυσης των λόγιων στοιχείων στη Ν.Ε., αναγκαία κρίθηκε η πρωτότυπη «κατασκευή» ενός ολοκληρωμένου θεωρητικού προτύπου, με επίκεντρο την προσέγγιση της ποικιλίας [±ΛΟΓΙΟ] ως συνεχούς. Μετά από μία εμπειρικά κατευθυνόμενη επιλογή, οι υπό εξέταση [+ΛΟΓΙΕΣ] γλωσσικές μεταβλητές υπέστησαν πολύπλευρη επεξεργασία, ποσοτική και ποιοτική, που χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ενότητες (γλωσσική, πραγματολογική, κοινωνιογλωσσολογική). Στην πρώτη ενότητα, στην οποία μελετώνται οι δομικοί παράγοντες που αναδείχθηκαν καθοριστικοί για τη χρήση λόγιων τύπων στο μαθητικό και το φοιτητικό corpus, γενικό συμπέρασμα που προέκυψε είναι ότι, παρά τη στατιστικά περιθωριακή ποσοτική τους αντιπροσώπευση, μεταβλητές με [+ΛΟΓΙΑ] συνιστώσα απαντούν σε όλα τα επίπεδα ανάλυσης (φωνητικό/φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό, λεξιλογικό), εμφανίζοντας, πέραν της λόγιας ετυμολογίας, χαμηλή συχνότητα χρήσης, εξωσυστηματικό χαρακτήρα και υψηλό βαθμό παγίωσης. Στη δεύτερη ενότητα, στην οποία επιχειρείται συσχέτιση του λόγιου λεκτικού με τις πραγματολογικές παραμέτρους του επικοινωνιακού πλαισίου, σημαντικός για τη χρήση της ποικιλίας [±ΛΟΓΙΟ] απεδείχθη ο βαθμός επισημότητας που συναρτάται με κάθε κειμενικό είδος των ερωτηματολογίων, γεγονός που ενισχύει την αντιμετώπιση της περιγραφόμενης ποικιλίας ως πραγματολέκτου με συγκεκριμένα υφολογικά χαρακτηριστικά ([+επίσημο], [-οικείο]). Σημειωτέον, πάντως, ότι στην πραγματικότητα της επικοινωνίας παρουσιάστηκε δημιουργική ανάμειξη διαφορετικών επιπέδων ύφους, [+ΛΟΓΙΩΝ] και [-ΛΟΓΙΩΝ], με ευελιξία και χωρίς στεγανά. Στην τρίτη ενότητα, στην οποία εξετάζεται το ενδεχόμενο συμμεταβολής της τιμής [+ΛΟΓΙΟ] με τις μεταβλητές που συγκροτούν την ατομική/οικογενειακή ταυτότητα του ομιλητή, επιβεβαιώθηκε ότι η παλαιότερη σύνδεση της [+ΛΟΓΙΑΣ] ποικιλίας με το κοινωνιογλωσσικό προφίλ του χρήστη έχει πλέον εξασθενήσει. Μοναδική κοινωνιογλωσσική μεταβλητή που άσκησε διαφοροποιητική επίδραση στη χρήση λόγιων στοιχείων είναι το στάδιο ζωής, όπως αντανακλάται κυρίως στο ανώτερο μορφωτικό επίπεδο που συνεπάγεται για τους/τις φοιτητές/-τριες η είσοδός τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σε ξεχωριστό κεφάλαιο σχολιάζονται και ερμηνεύονται οι αποκλίσεις που σημειώθηκαν κατά τη χρήση των λόγιων τύπων από τους συμμετέχοντες. Από την ανάλυση των λαθών διεφάνη η ελλιπής εξοικείωσή τους με το λόγιο λεκτικό.