Οι αντιλήψεις και τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών στην πορεία εξέλιξης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: 1985-2014

Abstract

The purpose of this doctoral thesis is the comparative investigation of secondary education teachers’ perceptions on Environmental Education (EE) implementation. For the research purpose, 7 secondary teachers (“old" teachers) who implemented EE before its institutionalization and 13 secondary teachers ("new" teachers) who implemented EE during the Decade of Education for Sustainable Development (DESD) were interviewed, in order to identify changes, developments or transformations through its progression. The semi-structured interview has been used as a research tool for data collection while data analysis process has been done on the basis of the Grounded Theory approach. According to the results of the study, "old" teachers were encouraged to engage in EE due to their love and interest for children and the subject matter of EE. These constituted intrinsic motivations with internal perceived locus of causality. Through EE Programs (EEPs) they have expressed their own emotional, educational, scientific and environmental concerns. "New" teachers’ motivations were perceived to exist within a wide range of self-regulation from intrinsic, which created feelings of fulfillment and satisfaction, to extrinsic as part of their personal value system or referring to goals considered important but also provided by institutional factors. The main purpose of all teachers was to cultivate students' environmental awareness, the acquisition of skills and positive attitudes governed by environmental and pedagogical values in the broader sense. According to the results, new targets were emerged during DESD, which were related to active citizenship and the countervailing character of EE. A wide range of dimensions of teachers' role and characteristics emerged during EE’s progression, underscoring challenges in environmental, pedagogical, and recently, during DESD, in a social level. The 'new' teachers intervening role as identified by cultivation of ideas, attitudes and principles such as solidarity, environmental awareness and active citizenship constituted an element of differentiation. The findings of the study revealed a number of factors that are related to the orientation of school and the broader educational system. In addition, they were related to the epistemological and philosophical considerations adopted by EE teachers, resulting in inconsistencies and constraints, preventing EEPs implementation. Recently, socio-economic barriers of geographical, social or economic character are emerging between urban centers and rural areas. Finally, the exploration of teachers' personal perceptions revealed the reciprocal connection and dynamic interaction between theory and practice within the emerging trends in the evolution of EE, which upgrades teacher’s role in the restructuring process of EE’s field in educational system.

Βασικός σκοπός της παρούσης διατριβής είναι η συγκριτική διερεύνηση των αντιλήψεων των εμπλεκόμενων με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με την υλοποίησή της. Για το σκοπό της έρευνας πραγματοποιήθηκαν 7 συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς (“παλιοί”) που υλοποίησαν προγράμματα ΠΕ άτυπα, πριν τη θεσμοθέτησή της και 13 συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς (“νέοι”) που υλοποίησαν αντίστοιχα προγράμματα κατά τη θεσμική περίοδο-Δεκαετία Εκπαίδευσης για την Αειφορία (ΔΕΑ), με στόχο τον εντοπισμό αλλαγών, μεταβολών, εξελίξεων ή μετασχηματισμών στην πορεία της. Για τη συλλογή των δεδομένων ως ερευνητικό εργαλείο χρησιμοποιήθηκε η ημιδομημένη συνέντευξη, ενώ η ανάλυσή τους έγινε με βάση το μεθοδολογικό σχεδιασμό της θεμελιωμένης θεωρίας. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης οι “παλιοί” εκπαιδευτικοί ωθούνται στην ενασχόληση με την ΠΕ από αγάπη και ενδιαφέρον για τα παιδιά και το αντικείμενό της, που συνιστούν κίνητρα εσωτερικά με εσωτερικό σημείο ελέγχου συμπεριφοράς. Η ΠΕ αποτέλεσε πεδίο έκφρασης των προσωπικών συναισθηματικών, εκπαιδευτικών, επιστημονικών και περιβαλλοντικών τους ανησυχιών. Τα κίνητρα των “νέων” εκπαιδευτικών καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από εσωτερικά που προκαλούν αισθήματα ολοκλήρωσης και ικανοποίησης αλλά και εξωτερικού τύπου ως μέρος του προσωπικού τους συστήματος αξιών ή αναφερόμενα σε στόχους που οι ίδιοι θεωρούν σημαντικούς καθώς και παρεχόμενα από θεσμικούς παράγοντες. Κεντρική στόχευση όλων των εκπαιδευτικών αποτελεί η καλλιέργεια του ενδιαφέροντος των μαθητών για το περιβάλλον με επίγνωση των προβλημάτων του, η ευαισθητοποίηση, η απόκτηση ικανοτήτων και θετικών στάσεων που διέπονται από αξίες περιβαλλοντικού και ευρύτερα παιδαγωγικού περιεχομένου. Κατά τη θεσμική περίοδο της ΠΕ/ΔΕΑ αναδύονται επιπλέον νέοι στόχοι που αφορούν στη διαμόρφωση του ενεργού πολίτη και στον αντισταθμιστικό χαρακτήρα της ΠΕ. Ένα εύρος διαστάσεων του ρόλου και των χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών αναδύονται στην πορεία της ΠΕ, καταγράφοντας προκλήσεις σε περιβαλλοντικό, παιδαγωγικό και κατά την πρόσφατη περίοδο σε κοινωνικό επίπεδο. Στοιχείο διαφοροποίησης αποτελεί ο παρεμβατικός ρόλος των “νέων” εκπαιδευτικών που προσδιορίζεται από την καλλιέργεια ιδεών, στάσεων και αρχών όπως η αλληλεγγύη και η ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον παράλληλα με την καλλιέργεια χαρακτηριστικών ως προς την ιδιότητα του πολίτη που συμμετέχει ενεργά και αναλαμβάνει δράση. Τα ευρήματα της έρευνας αποκαλύπτουν μια σειρά παραγόντων που σχετίζονται με τον προσανατολισμό του σχολείου και του εκπαιδευτικού συστήματος ευρύτερα όπως και με τις επιστημολογικές και φιλοσοφικές θεωρήσεις των εκπαιδευτικών που πλαισιώνουν την ΠΕ, δημιουργώντας ασυνέπειες και περιορισμούς, εμποδίζοντας την υλοποίηση των προγραμμάτων. Επιπλέον, στην πρόσφατη πορεία της αναδύονται κοινωνικό-οικονομικά εμπόδια με αποχρώσεις γεωγραφικές, κοινωνικές ή οικονομικές μεταξύ αστικών κέντρων και αγροτικής υπαίθρου. Τέλος, μέσα από τη διερεύνηση των προσωπικών αντιλήψεων των εκπαιδευτικών αναδεικνύεται η αμφίδρομη σύνδεση και δυναμική αλληλεπίδραση της θεωρίας με την πράξη ταυτόχρονα με τις διαφαινόμενες τάσεις στην πορεία εξέλιξης του θεσμού, γεγονός που αναβαθμίζει το ρόλο του εκπαιδευτικού στη διαδικασία ανασυγκρότησης του εκπαιδευτικού χώρου της ΠΕ.