Oι φυσικές επιστήμες στην εκπαίδευση: η πρόσληψη των ιδεών του Ernst Haeckel

Abstract

Η έρευνα έχει ως στόχο να διερευνήσει τις αντιδράσεις και τις αντιπαραθέσεις που προκάλεσε η δημοσιοποίηση των απόψεων του Haeckel σε συγκεκριμένες ομάδες διανοουμένων καθώς και την επίδραση που είχαν οι αντιπαραθέσεις αυτές στο ευρύ κοινό από τη δεκαετία του 1870 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Επιπλέον διερευνήσαμε και τον τρόπο με τον οποίο οι εξελικτικές απόψεις του Haeckel παρουσιάστηκαν στην Πρωτοβάθμια και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.Με την ολοκλήρωση της έρευνας διαπιστώθηκε ότι:Το υπόβαθρο της διαμάχης μεταξύ των αντιπάλων και των οπαδών των θεωριών του Haeckel στην Ελλάδα είναι ο φιλοσοφικός υλισμός. Οι απόψεις του Haeckel καταπολεμούνται ως υλιστικές. Στον όρο όμως «υλισμός» προσδίδονται διάφορες και εν πολλοίς διαφορετικές σημασίες.Εναντίον των απόψεων του Haeckel επιχειρηματολογούν κυρίως θεολόγοι ενώ υπέρ των απόψεών του επιχειρηματολογούν κυρίως καθηγητές και απόφοιτοι της Ιατρικής σχολής. Τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών είναι ουσιαστικά αναπαραγωγή των επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν από Ευρωπαίους επιστήμονες και διανοητές της ίδιας περιόδου.Η διαμάχη γύρω από τις απόψεις του Haeckel αφορά τον καθορισμό των ορίων επιστήμης και θρησκείας και δεν αποτελεί έκφραση αντιπαράθεσης μεταξύ Η έρευνα έχει ως στόχο να διερευνήσει τις αντιδράσεις και τις αντιπαραθέσεις που προκάλεσε η δημοσιοποίηση των απόψεων του Haeckel σε συγκεκριμένες ομάδες διανοουμένων καθώς και την επίδραση που είχαν οι αντιπαραθέσεις αυτές στο ευρύ κοινό από τη δεκαετία του 1870 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Επιπλέον διερευνήσαμε και τον τρόπο με τον οποίο οι εξελικτικές απόψεις του Haeckel παρουσιάστηκαν στην Πρωτοβάθμια και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.Με την ολοκλήρωση της έρευνας διαπιστώθηκε ότι:Το υπόβαθρο της διαμάχης μεταξύ των αντιπάλων και των οπαδών των θεωριών του Haeckel στην Ελλάδα είναι ο φιλοσοφικός υλισμός. Οι απόψεις του Haeckel καταπολεμούνται ως υλιστικές. Στον όρο όμως «υλισμός» προσδίδονται διάφορες και εν πολλοίς διαφορετικές σημασίες.Εναντίον των απόψεων του Haeckel επιχειρηματολογούν κυρίως θεολόγοι ενώ υπέρ των απόψεών του επιχειρηματολογούν κυρίως καθηγητές και απόφοιτοι της Ιατρικής σχολής. Τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών είναι ουσιαστικά αναπαραγωγή των επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν από Ευρωπαίους επιστήμονες και διανοητές της ίδιας περιόδου.Η διαμάχη γύρω από τις απόψεις του Haeckel αφορά τον καθορισμό των ορίων επιστήμης και θρησκείας και δεν αποτελεί έκφραση αντιπαράθεσης μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών. Η αντιπαράθεση έγινε ουσιαστικά μεταξύ συντηρητικών θεολόγων και συντηρητικών στοιχείων της επιστημονικής κοινότητας.Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα οι απόψεις του Haeckel προκαλούν προβληματισμό στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών και επηρεάζουν πολλούς από αυτούς. Από τους καθηγητές τους φαίνεται ότι επηρεάστηκαν περισσότερο ο Ρ. Νικολαΐδης και ο Σπ. Μηλιαράκης.Ο βιογενετικός νόμος που διατύπωσε ο Haeckel χρησιμοποιείται κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα από τους συγγραφείς σχολικών εγχειριδίων του Γυμνασίου και του Λυκείου, ενίοτε με αρκετές επιφυλάξεις σχετικά με την ισχύ του, ως ένδειξη και όχι ως απόδειξη για την ορθότητα της θεωρίας της εξέλιξης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μετά, παύει η οποιαδήποτε αναφορά των σχολικών εγχειριδίων στο βιογενετικό νόμο.