Το αίτημα στις ελληνικές ιδιωτικές παπυρικές επιστολές από την εποχή του Αυγούστου έως το τέλος της αρχαιότητας

Abstract

The present doctoral thesis deals with private non literary letters preserved on papyri or on similar writing materials and dated to the Roman (31 B.C. - 330 A.D.), the Byzantine (330 A.D. - 641 A.D.) and the early Arabic period (641 A.D. - 799 A.D.). The proposed approach of the letters in question is text-centered: The text of the letters is examined as a whole and its structure and organization serve the communicative purpose of the writer and interact with the situational, cultural as well as the cognitive context. In the frame of this analysis, the methodological tools of papyrology and classical philology were combined with those of text-linguistics and pragmatics. Moreover, for methodological reasons, the letters under study, were divided into two categories, considering whether they have the three-part structure “initial formula-main body-farewell formula” or not. The starting point of the research was the observation that the majority of these texts include some kind of directive speech act. Consequently, they can be divided into three large categories: a. request-letters that is letters in which the submission of the request constitutes the main communicative goal of the writer; b. letters in which requesting constitutes only a secondary communicative goal; c. letters not including any kind of request at all. The purpose of the research was to find and analyze repeated elements related to the directive speech acts included in the texts under study. It was found that these requests a. fall into large categories depending on their subject and the person related to the perlocutionary effect (i.e. the person who will benefit from the possible fulfilment of the request); b. are linguistically realized via specific linguistic means and organized on the basis of specific microstructures; c. can be framed by their thematically relevant co-text which either prepares the recipient for their submission or supplements them. Thus, they constitute the core of textual units structured on the basis of the rhetorical structure “preparation-directive speech act-supplementation”. This rhetorical scheme has many variations related to its completeness and the function of its parts; d. are divided into explicitly formulated requests and indirect ones; e. can coexist with other (thematically relevant or not) requests. Furthermore, in some cases, a request can increase the effectiveness of another one; The submission of the request can of course coexist with other communicative goals. The thematically irrelevant and not including directive speech acts context can render the submission of the requests more effective. Finally, in the request letters one can observe linguistic strategies which give to the text either a strict or a polite style to the text. These linguistic strategies can be categorized on the basis of the way they increase the possibility of the fulfilment of the request submitted by the sender.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως αντικείμενο ανάλυσης ιδιωτικές μη λογοτεχνικές επιστολές που σώζονται σε παπύρους ή συγγενή υλικά γραφής και που τοποθετούνται χρονικά στη ρωμαϊκή (31 π.Χ. - 330 μ.Χ.), τη βυζαντινή (330 μ.Χ. - 641 μ.Χ.) και την πρώιμη αραβική περίοδο (641 μ.Χ. - 799 μ.Χ.). Η προτεινόμενη προσέγγιση των εν λόγω επιστολών είναι κειμενοκεντρική: Το κείμενό τους αντιμετωπίζεται ως μια οργανωμένη ολότητα, η οποία δομείται και διαρθρώνεται κατά τρόπο που εξυπηρετεί την επικοινωνιακή πρόθεση του γράφοντος και που αλληλεπιδρά με το περιστασιακό, το πολιτισμικό και το γνωσιακό περικείμενο. Στο πλαίσιο της ανάλυσης αυτής, τα μεθοδολογικά εργαλεία της παπυρολογίας και της κλασικής φιλολογίας συνδυάσθηκαν με αυτά της κειμενογλωσσολογίας και της πραγματολογίας. Για μεθοδολογικούς λόγους, οι υπό εξέταση επιστολές διαιρέθηκαν σε δύο δομικές κατηγορίες, αναλόγως προς το αν το επιστολικό κείμενο είναι οργανωμένο βάσει της τριμερούς δομής «προοίμιο-κύριο σώμα-φόρμουλα αποχαιρετισμού». Αφετηρία της έρευνας υπήρξε η διαπίστωση ότι στο μεγαλύτερο μέρος των επιστολών αυτών εμπεριέχεται κάποιο είδος κατευθυντικής γλωσσικής πράξης. Ως εκ τούτου, τα υπό εξέταση κείμενα είναι δυνατόν να διαιρεθούν σε τρεις ευρείες κατηγορίες: α. σε επιστολές-αιτήματα, δηλαδή επιστολές στις οποίες η διατύπωση του αιτήματος αποτελεί βασική επικοινωνιακή πρόθεση του γράφοντος, β. σε επιστολές όπου η υποβολή του αιτήματος αποτελεί μόνο δευτερεύοντα επικοινωνιακό στόχο, γ. επιστολές από όπου το αίτημα απουσιάζει εντελώς. Στόχο της έρευνας αποτέλεσαν ο εντοπισμός και η ανάλυση επαναλαμβανόμενων στοιχείων που αφορούν στις κατευθυντικές γλωσσικές πράξεις οι οποίες εμπεριέχονται στα υπό εξέταση κείμενα. Διαπιστώθηκε ότι τα αιτήματα αυτά α. μπορούν να κατηγοριοποιηθούν αναλόγως προς το θέμα τους και το πρόσωπο στο οποίο αφορά το απολεκτικό τους αποτέλεσμα (δηλαδή το πρόσωπο που θα ωφεληθεί από την ενδεχόμενη ικανοποίηση του αιτήματος), β. πραγματώνονται γλωσσικά με συγκεκριμένα γλωσσικά μέσα και οργανώνονται βάσει συγκεκριμένων μικρο-δομών, γ. είναι δυνατόν να πλαισιώνονται από θεματικά συναφή στοιχεία του συγκειμένου τους που είτε προετοιμάζουν τον παραλήπτη για τη διατύπωσή τους είτε τα συμπληρώνουν. Αποτελούν, λοιπόν, πυρήνες κειμενικών ενοτήτων, οι οποίες δομούνται βάσει του ρητορικού σχήματος «προετοιμασία-κατευθυντική γλωσσική πράξη-συμπλήρωση». Το ρητορικό αυτό σχήμα παρουσιάζει διάφορες παραλλαγές ως προς την πληρότητά του και τη λειτουργία των οργανωτικών του μερών, δ. διαιρούνται σε ρητώς διατυπωμένα ή έμμεσα, ε. μπορεί να συνυπάρχουν με άλλες κατευθυντικές γλωσσικές πράξεις, θεματικά συναφείς ή μη. Επίσης, ένα αίτημα είναι δυνατόν να καθιστά αποτελεσματικότερη τη διατύπωση κάποιου άλλου αιτήματος. Η υποβολή αιτήματος μπορεί φυσικά να συνυπάρχει με άλλους επικοινωνιακούς στόχους. Το μη θεματικά συναφές και μη εμπεριέχον κατευθυντικές γλωσσικές πράξεις συγκείμενο των αιτημάτων είναι δυνατόν να καθιστά αποτελεσματικότερη τη διατύπωσή τους. Τέλος, στις επιστολές-αιτήματα εντοπίζουμε γλωσσικές στρατηγικές που προσδίδουν στο κείμενο επιτακτικό ή ευγενικό τόνο. Οι γλωσσικές αυτές στρατηγικές είναι δυνατόν να ταξινομηθούν βάσει του τρόπου με τον οποίο ενισχύουν την πιθανότητα να ικανοποιηθεί το αίτημα που διατυπώνεται από τον αποστολέα.