Η Σαπφώ στην αρχαία ελληνική και την βυζαντινή λογοτεχνία

Abstract

The Dissertation Sappho in the Ancient Greek and Byzantine Literature, written by Maria G. Giannikou under the supervision of Prof. of Classics I.N. Perysinakis, deals with the perception of the poems of Sappho in the Ancient Greek, Latin and Byzantine Literature. The thesis examines the meaning of Sappho’s poems and the meta-simasia (metonymy) that takes place in the works of later authors. The main aim of this dissertation is tο trace the perception of Sappho’s poems by the later literature and the finding, discovery and localization of the powers that contribute to the survival of her poetry. The interpretation of the poems of Sappho follows chronologically the several kinds of literature. Sappho’s verses are interpreted in any given work in comparison with the works of other authors, where the same theme is located. The objectives of the dissertation are to highlight the most significant ways of perception of Sappho by other scholars, and also to answer questions, such as why a large number of texts (as Galen, Pausanias, Claudian, Hermeias, M. Psellos, etc.) is not recorded in the editions of Sappho’s work, and why a large number of sources focused on the issue of her morality. The hints, echoes, allusions to Sappho, (for example of frr. 1, 44, 94), in the comedies of Aristophanes contribute to the building of the scenes and of the comic characters. Of great importance for the perception of Sappho’s poetry is Antiphanes’ and Diphilus’ Sappho, Menander’s Leucadia and Ovid’s ES. The themes of Sappho, that these poets prefer to project, influence the later literature criticism (Peripatetics etc.). The references of Plato in the Phaedrus and Aristotle in the Rhetoric, together with the literal criticism of Chamaeleon, Hermisianax, Clearchus, Dionysius Hall., Longinus, Demetrius, influenced the references of Hermogenes, Syrianus, Himerius, Anna Komnena, Commentators on the Rhetoric, etc. Our research showed that in addition to the followers of Plato and Aristotle, key factors for the continuous and uninterrupted transmission of the poetry of Sappho were the laudatory poetry (Himerios, M. Italicus, N. Choniates, Eust. Makrembolites), and the epistolary tradition (Julian imperor, M. Psellos, M. Choniates, Th. Hyrtakenos). The references to Sappho and the allusions to her verses in the works of M. Psellos and Anna Komnena, prove the great importance of literary tradition for the survival of her poetry. The poetry of Sappho until the 12th c. was still directly known in Byzantium, as was proved by Anna Komnene, who in her Alexias, based on Aristotle’s Rhetoric, projects Sappho as a woman and literary standard, answering the accusations of Martial. Komnena was the first woman in Europe who claims through Sappho, her own art of writing, as did the women poets of the West (16th c.), who were based on Sappho’s own writing, and not on Ovid’s Sappho to be established in the male-dominated literary status in Europe.

H διδακτορική διατριβή με τίτλο «Η Σαπφώ στην Αρχαία ελληνική και την Βυζαντινή Λογοτεχνία» της Μαρίας Γ. Γιαννίκου, με επιβλέποντα τον καθηγητή Ι.Ν. Περυσινάκη, πραγματεύεται την επιβίωση ποιημάτων της Σαπφώς στην αρχαία ελληνική, τη λατινική και την βυζαντινή λογοτεχνία. Βασικοί στόχοι της δ. διατριβής είναι η ανίχνευση και η ερμηνεία της πρόσληψης της Σαπφώς στη μεταγενέστερη λογοτεχνία (η σημασία των ποιημάτων της Σαπφώς και η μετασημασία, μετωνυμία που αποκτούν στο περιβάλλον υποδοχής), και ο εντοπισμός των δυνάμεων-αιτιών που συνετέλεσαν στην επιβίωση της ποίησής της ή στην αποσιώπηση ή παρερμηνεία των ποιημάτων της. Η ερμηνεία των μαρτυριών των σχετικών με τα ποιήματα της Σαπφώς, αλλά και των έργων που διασώζουν τις σχετικές μαρτυρίες, ακολουθεί χρονολογικά τα γραμματειακά είδη. Κάθε έργο στο οποίο εντοπίζεται επίδραση ή απήχηση της Σαπφώς αναλύεται εξαντλητικά, ειδικότερα τα σημεία που απηχούνται, ενώ ταυτόχρονα ερμηνεύεται το σχετικό κάθε φορά απόσπασμα της Σαπφώς. Επίσης ερευνάται διαχρονικά το ίδιο θέμα της Σαπφώς σε μεταγενέστερα έργα, διαφορετικού λογοτεχνικού είδους. Συχνά εντοπίζονται μαρτυρίες που δεν έχουν καταχωρισθεί στις εκδόσεις της Σαπφώς (Γαληνός, Παυσανίας, Ερμείας, Μ. Ψελλός, κ.ά.), ή δεν έχουν χρησιμοποιηθεί στην ερμηνεία της. Το πλήθος των απηχήσεων της Σαπφώς στην Αρχαία, Μέση και Νέα κωμωδία αναδεικνύει ήδη από τον Αριστοφάνη τη σχέση της κωμωδίας με τη λογοτεχνική κριτική της αρχαιότητας για την Σαπφώ. Σημαντικοί σταθμοί πρόσληψης της Σαπφώς είναι τα θέματα της Σαπφ?ς του Αντιφάνη και του Δίφιλου, της Λευκαδίας του Μενάνδρου και της ES του Οβίδιου, που αντανακλούν τις ερμηνευτικές τοποθετήσεις Ελλήνων και Λατίνων ποιητών και συγγραφέων απέναντι στο έργο της. Από την έρευνα προκύπτει, ότι οι αναφορές του Πλάτωνα (Φα?δρος) και του Αριστοτέλη (?ητορικ?) στην Σαπφώ επηρέασαν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μαρτυρία τους μεταγενέστερους (νεοπλατωνικοί, Περιπατητικοί κ.ά.). Βασικοί παράγοντες για τη συνεχή και αδιάλειπτη μετάδοση της σαπφικής ποίησης υπήρξαν η εγκωμιαστική ποίηση (Ιμέριος, Μ. Ιταλικός, N. Χωνιάτης, Eυστ. Mακρεμβολίτης), και η επιστολική παράδοση (Ιουλιανός, Μ. Ψελλός, Μ. Χωνιάτης, Θ. Υρτακηνός). Οι αναφορές του Μ. Ψελλού και της Ά. Κομνηνής, η οποία φαίνεται ότι γνωρίζει την Σαπφώ από πηγές που είναι σήμερα χαμένες, ακολουθούν υποδείξεις του ρήτ. Μενάνδρου, του Ερμογένη, του Ιουλιανού, του Κλαυδιανού, του Ευστάθιου και του Μ. Ιταλικού. Η ποίηση της Σαπφώς, όπως φαίνεται από την ?λεξιάδα της Άννας Κομνηνής, τους Σχολιαστές της ?ητορικ?ς και τον Μ. Ψελλό, ήταν ευθέως γνωστή τον 12ο αι. μ.Χ. Η Ά. Κομνηνή που βασίζεται στη ?ητορικ? του Αριστοτέλη, προβάλλει την Σαπφώ ως γυναικείο και λογοτεχνικό πρότυπο και μέσω της Σαπφώς διεκδικεί για τον εαυτό της την επιστήμη του γράφειν, όπως έκαναν αργότερα και οι ποιήτριες της Δύσης (16ος αι.).