Αισθητική αξιολόγηση του δασικού τοπίου με τη χρήση γνωσιακών μοντέλων και ο ρόλος της δασοκομίας στη διατήρηση και αναβάθμισή του

Abstract

The main objective of the present dissertation was forest landscape aesthetic evaluation through cognitive methods, on the basis of the information processing theory. A total of 30 pairs of in-stand forest landscapes, each pair comprising of a landscape regarding a typical silvicultural treatment and its complementary without such a manipulation, was evaluated by a sample of 550 individuals. Half of the sample's participants, which mainly consisted of students, had a functional relationship with the forest, whilst the other half did not present such an association. Men and women in the sample were also divided in half, both in total, as well as within each sub-group. The factors examined via questionnaire survey were landscape attractiveness as the dependent variable and coherence, diversity, orientation and exploratory trend as the independent variables. The landscapes were displayed using projectors in properly configured halls. Multiple ridge regression analysis denoted that the employed theoretical approach by means of the proposed factors, can efficiently predict aesthetic judgments, interpreting more than 80% of the attractiveness variability. The most important predictive preference factors were by far, exploration and coherence. Orientation and diversity although statistically significant, turned out to be medium to low in magnitude and of distinctly lower grade of respectively individual contribution on total attractiveness explained variance. Three way dependent measures analysis of variance revealed both similarities and differences with akin results on the investigated parameters. Generally, landscapes depicting forest stands under silvicultural treatment were rated significantly higher compared to these without such analogous treatment. As far as the diversity assessment is concerned, it was found that the investigated parameter estimates did not differ significantly with regard to silvicultural treatment or not. Participants without a functional forest relationship, assessed examined factors significantly higher than the ones who maintained a functional forest relationship. In addition, men evaluated the former variables significantly higher than women. In all cases, apart from the main effects, no interactions were noted. Specific justification for the relevant results is formulated. In general, the presented outcomes are confirmed by the corresponding existing research data. It is also advocated that multifunctional and close-to-nature silviculture, as approached in our country, in an essentially overall paradigm, leads to high forest landscape aesthetic evaluations. In conclusion, conditions of controlled naturalness appeared to be significantly, positively and strongly associated to higher aesthetic evaluations. In an applied scheme, it was briefly concluded that: Spatial definition of dominant forest landscape elements (e.g. open or loose canopy cover conditions), focal signification points (e.g. distinctive old trees, regeneration areas), visual accessibility urging the verification of conclusive, but not self-explanatory information (e.g. forest edges and glades), as well as favorable accessibility conditions and ease of movement on a time and spatial level (e.g. average understory density conditions), are proposed factors that can be taken into account in an applicable silvicultural treatment framework. Finally, it is attempted to identify common reference grounds between objective and subjective forest landscape quality evaluating methods.

Κύριος στόχος της παρούσας διατριβής ήταν η αισθητική αξιολόγηση του δασικού τοπίου μέσω γνωσιακών μεθόδων, βάσει της θεωρητικής προσέγγισης επεξεργασίας των περιβαλλοντικών πληροφοριών. Πλήθος 30 ζευγών ενδοδασικών τοπίων με κάθε ζεύγος να περιλαμβάνει ένα τοπίο με τυπικά εφαρμοσμένο δασοκομικό χειρισμό και το συμπληρωματικό του χωρίς τον χειρισμό αυτό, αξιολογήθηκε από δείγμα 550 ατόμων. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες, που ήταν κυρίως φοιτητές, είχαν λειτουργική σχέση με το δάσος, ενώ οι υπόλοιποι μισοί, δεν είχαν τη σχέση αυτή. Άνδρες και γυναίκες ήταν επίσης ακριβώς διαμοιρασμένοι, συνολικά, και σε κάθε υποομάδα ατόμων του δείγματος. Οι παράγοντες που εξετάσθηκαν μέσω συμπλήρωσης ερωτηματολογίων ήταν η ελκυστικότητα ως εξαρτημένη μεταβλητή και η συνοχή, ποικιλότητα, βαθμός προσανατολισμού και προκαλούμενη εξερευνητική τάση ως ανεξάρτητες. Τα τοπία παρουσιάσθηκαν μέσω προβολέα σε κατάλληλες για το σκοπό αυτό αίθουσες. Η ανάλυση των δεδομένων βάσει πολλαπλής αμφικλινούς παλινδρόμησης κατέδειξε ότι η χρησιμοποιούμενη θεωρητική προσέγγιση μέσω των προτεινόμενων παραγόντων, μπορεί πράγματι να προβλέψει σε εξαιρετικά ικανοποιητικό βαθμό τις αισθητικές αξιολογήσεις, ερμηνεύοντας ποσοστό άνω του 80% της μεταβλητότητας της ελκυστικότητας. Σημαντικότεροι προβλεπτικοί παράγοντες αισθητικών αξιολογήσεων ήταν μακράν των υπολοίπων, η εξερευνητική διάθεση και η συνοχή. Οι παράμετροι του προσανατολισμού και ποικιλότητας διαπιστώθηκαν ναι μεν στατιστικά σημαντικοί, πλην όμως μέσου έως χαμηλού μεγέθους και σαφώς χαμηλότερης μοναδικής κατά περίπτωση συνεισφοράς επί της εξήγησης της συνολικής διακύμανσης της ελκυστικότητας του τοπίου. Η κατά τρεις παράγοντες ανάλυση της διακύμανσης, αποκάλυψε τόσο ομοιότητες όσο και διαφορές, με παρόμοια αποτελέσματα στις εξεταζόμενες παραμέτρους. Γενικώς, τοπία απεικονίζοντα συστάδες στις οποίες είχε διενεργηθεί δασοκομικός χειρισμός, αξιολογήθηκαν σημαντικά υψηλότερα σε σχέση με τα τοπία συστάδων χωρίς τον ανάλογο δασοκομικό χειρισμό. Στην αξιολόγηση της ποικιλότητας, διαπιστώθηκε ότι οι εκτιμήσεις δε διέφεραν σημαντικά αναφορικά με τη διενέργεια ή μη δασοκομικού χειρισμού. Άτομα χωρίς λειτουργική σχέση με το δάσος, εκτίμησαν σημαντικά υψηλότερα τους παράγοντες αισθητικής κρίσης σε σχέση με τα άτομα που είχαν λειτουργική σχέση με το δάσος. Οι άνδρες επίσης, αξιολόγησαν σημαντικά υψηλότερα τις διερευνούμενες μεταβλητές σε σχέση με τις γυναίκες. Σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός των κυρίων επιδράσεων, αλληλεπιδράσεις παραγόντων δεν εντοπίσθηκαν. Διατυπώνεται συγκεκριμένη αιτιολόγηση επί των σχετικών αποτελεσμάτων τα οποία γενικώς επιβεβαιώνονται από τα αντίστοιχα υφιστάμενα ερευνητικά δεδομένα. Συνηγορούν επίσης στο ότι η πολυλειτουργική και δια της φυσικής οδού διενεργούμενη δασοκομία, έτσι όπως προσεγγίζεται στη χώρα μας, σε καθολικό ουσιαστικά βαθμό δρομολογεί τοπιακό αποτέλεσμα υψηλών αισθητικών αξιολογήσεων. Συμπερασματικά, συνθήκες ελεγχόμενης φυσικότητας φάνηκε ότι σχετίζονται σημαντικά, θετικά και ισχυρά με υψηλότερες αισθητικές αξιολογήσεις. Σε εφαρμοσμένο επίπεδο, συνοπτικά διαπιστώθηκε ότι: Χωρικός καθορισμός των κυριάρχων στοιχείων του δασικού τοπίου (π.χ. τοπία συστάδων με συνθήκες φωτεινής ή χαλαρής συγκόμωσης), σημεία εστίασης της προσοχής (π.χ. χαρακτηριστικής μορφής γηραιά δένδρα, κέντρα αναγέννησης), οπτική προσβασιμότητα προς παρότρυνση εξακρίβωσης συμπερασματικής αλλά μη αυτονόητης πληροφορίας (π.χ. δασογενή κράσπεδα, διάκενα), καθώς και ευνοϊκές συνθήκες προσπελασιμότητας και κίνησης σε χωροχρονικό επίπεδο (π.χ. μέση πυκνότητα υπορόφου), αποτελούν παράγοντες που μπορούν να ληφθούν υπόψη στον εκάστοτε εφαρμόσιμο δασοκομικό χειρισμό. Καταληκτικώς, επιχειρείται ο εντοπισμός κοινών σημείων αναφοράς μεταξύ αντικειμενικών και υποκειμενικών μεθόδων εκτίμησης της ποιότητας του δασικού τοπίου.