Το τοπίο πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου: παρουσίαση και θεωρητικός συσχετισμός των σημαντικότερων νεότερων προσεγγίσεων της τοπιακής επεξεργασίας του τόπου

Abstract

The objective of the present thesis refers to the exposition and the theoretical correlation of the mostsignificant modern approaches concerning landscape. It considers aspects developed in Europe or, evenbroadly, in the Western world, during the period extending from the 14th century and the Italian Renaissanceto the late 19th century.The most evident argument that justifies the choice of the above historical period is related to theindication that, during this time span, a sequence of transitions took place, leading from the geometric“formalistic” landscape to design tendencies that imitate nature and eventually to the aspect that bringsforward the naturalness of place as principal criterion of landscape valorization.The thesis states that this historical transition concerns both the general theoretical conceptsrelated to landscape, as well as the specific activities of landscape design and construction. Even more, itclarifies the contemporary tendencies concerning landscape; tendencies which can be fully understood onlythrough the analytical assessment of the preceding history.The denotation of the central position that landscape occupies, within European and Western civilization,corresponds to the first research level of the thesis.The denotation of this centrality is perceived as a prerequisite for the explanation of the historicalimportance ascribed to landscape - to an artificially formatted landscape, as well as to landscape attributesimputed to the contemplation of nature. This research level indicates, in a more specific way for eachparticular historic period, the “conjugal” connection between the European societies’ concepts concerningcivilization or culture in general, and those concerning landscape in particular. It is explained that thecomplacence of European civilization, originating from its highly esteemed status, may be related to itscontrolling volition towards the elements of nature, as well as to the formalistic principles of landscapedesign. On the other hand, the naturalistic design tendencies and the interest for the natural landscapequalities appear to develop in parallel to the interest for decentralized cultural expression, for the expressionof non-European and non-Western cultures, or for the expression of European tradition.The second level of the thesis’ research, concerns the specific conditions under which landscape aspectsand formations are related to other manifestations of civilization or culture, in each particular historic period.In this way correlations are attempted, oriented towards the domains of landscape painting, architecture,urban design and infrastructure organization, or to a number of social aspects, theories, and ideologicalpresuppositions. The research is thus directed to important structures, material or conceptual ones,composing the field of civilization or culture in general. In a more specific way a reference to political conditions is attempted, connecting them to landscape aspects either being intensified by their politicalsignificance or intensifying political thought, through their emblematic forms.The third level of the present thesis’ research concerns the commentary of design examples, correspondingto each particular historic period. The analysis of these examples aims to present in detail the maincharacteristics of landscape formations of each period. In that way specific composition principles of eachhistoric landscape type may be allocated, accentuating in particular those cases where emphasis is given tothe design of ground and vegetation.Through the gradual elaboration of the preceding research examples, it has been made quite apparent thata strong relation exists between landscape design and the disciplines of architecture and urban design;disciplines that are extremely important to the formation of landscape territories where social life isorganized. It is further clarified that those three activities – landscape design, architecture and urban design– coexist, through reciprocal exchange of their codes of expression.In this way, the present thesis brings forward the concept of the “schematization” of naturalelements through landscape design and thus develops a fourth extremely important level of researchrelated to its fundamental originality, as an instrument for academic teaching. That is, as a teaching methodsupporting, both theoretically and practically, lessons of landscape design offered in Schools ofArchitecture. This teaching method concerning schematization of natural elements is founded on the thesis’principal historical and theoretical conclusion: that landscape design has either been directed, throughoutmodern European and Western history, by normative principles related to building and urban design - orhas even proposed compositional rules familiar to figurative arts, assessing spatial depth and interrelation ofcompositional elements.Through the development of the last research level, the final aim of the present thesis is made obvious,corresponding to teaching interests and requirements concerning tutorials of landscape theory and designstudios at Schools of Architecture. That is to say, at Schools where students’ education is mainly based onthe experience of building and urban design. At Schools of such academic curriculums, it is important to putforward through teaching processes the suggestion that landscape theories and design formations, whetherwithin or outside urban fabric, constitute a central element of European and Western culture, next toarchitecture and urban design. On the other hand, both building construction and city planning constituteactivities, dealing constantly either with their integration into landscape or with landscape formation.Furthermore, another important conclusion indicates the mutual benefit, which may be exchangedamong the above complementary disciplines – that is, landscape architecture, architecture and urbandesign – through theoretical and practical correlations. It would thus be easier for architecture to familiarizewith the treatment of natural elements and invent ways to expand its conventional design approaches. Asfor landscape design, it may welcome the knowledge accumulated by both architecture and urban design; aknowledge that concerns composition strategies, design methodologies, as well as construction practices,which may continue to be conveyed to landscape domain, carrying on an extensive history of mutualexchanges.

Το αντικείμενο της παρούσας διατριβής αναφέρεται στην περιγραφή και τον θεωρητικό συσχετισμό τωννεότερων θεωρήσεων του τοπίου, στον ευρωπαϊκό και στον ευρύτερο δυτικό χώρο, κατά την ιστορικήπερίοδο που αναπτύσσεται από τον 14ο αιώνα και την ιταλική Αναγέννηση, έως και τα τέλη του 19ουαιώνα.Το προφανέστερο επιχείρημα για την επιλογή αυτής της ιστορικής περιόδου εξέτασης, συνδέεταιμε τη διαπίστωση πως συντελείται, στο χρονικό αυτό εύρος, μια ακολουθία μεταβάσεων που οδηγεί απότον γεωμετρικό «φορμαλιστικό» σχεδιασμό του τοπίου στη φυσικότροπη προσέγγιση σχεδιασμού καιεντέλει στην άποψη εκείνη η οποία προωθεί, ως κεντρικό κριτήριο για την απόδοση τοπιακής αξίας, τη μηδιαμορφωμένη, φυσική ποιότητα του τόπου.Η ιστορική αυτή μετάβαση, επισημαίνει η διατριβή, αναφέρεται τόσο στις γενικότερες θεωρήσειςγια το τοπίο, όσο και στις ειδικότερες πρακτικές σχεδιασμού και κατασκευής του. Επιπλέον φαίνεται ναενισχύει την κατανόησή μας για τις σύγχρονες τάσεις που αφορούν το τοπίο, τάσεις οι οποίες μπορούν νακαταστούν πλήρως κατανοητές, μόνο μέσω της αναλυτικής αναγνώρισης της μακρόχρονης τοπιακήςιστορίας που προηγείται.Η κατάδειξη της κεντρικής θέσης που κατέχει το τοπίο, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και του δυτικούπολιτισμού, συνιστά το πρώτο επίπεδο ανάπτυξης της έρευνας.Η κατάδειξη αυτής της κεντρικότητας αντιμετωπίζεται ως προϋπόθεση, προκειμένου να επεξηγηθείη ιστορική σπουδαιότητα που αποδίδεται στις τοπιακές προσεγγίσεις – είτε αυτές αφορούν την έντεχνηαντιμετώπισή του είτε αφορούν την απόδοση τοπιακών χαρακτηριστικών στη θεώρηση της φύσης. Στοεπίπεδο αυτό ανάπτυξης της έρευνας υποδεικνύεται, με ακόμη ειδικότερο τρόπο, η «συζυγής» σχέσηανάμεσα στις αντιλήψεις των ευρωπαϊκών κοινωνιών οι οποίες αφορούν τον πολιτισμό γενικά και στιςαντίστοιχες αντιλήψεις που αφορούν ειδικά το τοπίο. Επεξηγείται πως η αυταρέσκεια του ευρωπαϊκούΠολιτισμού, σύμφυτη με τη διάθεση προβολής της υψηλής του συγκρότησης, μπορεί να συσχετιστεί με τηνελεγκτική διάθεση αντιμετώπισης των φυσικών στοιχείων, όπως και με τις φορμαλιστικές αρχές τουτοπιακού σχεδιασμού. Αντίθετα, οι φυσικότροπες σχεδιαστικές τάσεις αντιμετώπισης των τοπιακώνδιαμορφώσεων και το ενδιαφέρον για τη φυσική ποιότητα του τοπίου, αναπτύσσονται παράλληλα με τοενδιαφέρον για τις περιφερειακές πολιτισμικές εκδοχές, για την έκφραση της εκτός του ευρωπαϊκού καιδυτικού χώρου κουλτούρας ή για την έκφραση της ευρωπαϊκής παράδοσης.Το δεύτερο επίπεδο ερευνητικής ανάπτυξης της διδακτορικής διατριβής αφορά τους ειδικούς όρουςσυσχετισμού των τοπιακών θεωρήσεων και διαμορφώσεων, σε κάθε ιστορική περίοδο, με άλλες επιμέρουςπολιτιστικές ή πολιτισμικές εκδοχές. Επιχειρείται έτσι ο συσχετισμός με τις περιοχές της ζωγραφικήςτοπιογραφίας, της αρχιτεκτονικής, του αστικού σχεδιασμού και της οργάνωσης των συστημάτων υποδομής, όπως και με μια σειρά από κοινωνικές απόψεις, θεωρήσεις, θεωρίες, ιδεολογήματα. Η έρευνα κατευθύνεταιμε τον τρόπο αυτό προς σημαντικές δομές, υλικές και νοητικές οι οποίες συνθέτουν το ευρύτερο πεδίο τουπολιτισμού. Με ειδικότερο τρόπο επιχειρείται η αναφορά σε πολιτικές συνθήκες που μπορεί νασυσχετιστούν με τις θεωρήσεις του τοπίου. Με θεωρήσεις τοπίου οι οποίες είτε ενισχύονται από τηνπολιτική σημασία που τους αποδίδεται είτε ενισχύουν, με τις εμβληματικές μορφές τους, την πολιτικήσκέψη.Το τρίτο επίπεδο ανάπτυξης της διατριβής αφορά τον σχολιασμό σχεδιαστικών παραδειγμάτων από τιςεπιμέρους ιστορικές περιόδους. Σκοπός της ανάλυσης των παραδειγμάτων αυτών είναι η ακριβέστερηπαρουσίαση των κύριων χαρακτηριστικών των τοπιακών διαμορφώσεων κάθε περιόδου, ώστε ναεντοπιστούν οι ιδιαίτερες σχεδιαστικές, συνθετικές αρχές, με τις οποίες συγκροτείται κάθε ιστορικόπαράδειγμα σχεδιασμού τοπίου, τονίζοντας ιδιαίτερα τις παρεμβάσεις εκείνες, στις οποίες η έμφασηστρέφεται προς το φυσικό ανάγλυφο του εδάφους και τη φύτευση.Η σταδιακή συγκρότηση του προηγούμενου επιπέδου της έρευνας, καθιστά εμφανή τη συσχέτιση τηςτοπιοτεχνίας με την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό, με πρακτικές δηλαδή σημαντικότατες για τηδιαμόρφωση των τοπίων οργάνωσης της ζωής των κοινωνιών. Αλλά γίνεται επιπλέον εμφανής ο τρόπος μετον οποίο οι τρεις αυτές πρακτικές –η τοπιοτεχνία, η αρχιτεκτονική και ο αστικός σχεδιασμός-συνυπάρχουν, ανταλλάσσοντας αμοιβαία τους εκφραστικούς τους κώδικες.Δίνεται έτσι η ευκαιρία στη διατριβή να αναπτύξει την έννοια της «σχηματοποίησης» των φυσικώνστοιχείων κατά τον τοπιακό σχεδιασμό και να προβάλει ένα τέταρτο σημαντικότατο επίπεδο ανάπτυξης τηςπαρούσας έρευνας, συσχετισμένο με την κεφαλαιώδη διδακτική της πρωτοτυπία, ως μέσου ακαδημαϊκήςδιδασκαλίας. Ως διδακτικής μεθόδου δηλαδή, προορισμένης να υποστηρίξει, στη θεωρία και την πράξη,μαθήματα σχεδιασμού του τοπίου, σε σπουδαστές Σχολών Αρχιτεκτονικής. Η διδακτική αυτή μέθοδος τηςσχηματοποίησης των φυσικών στοιχείων στηρίζεται στο ιστορικό και θεωρητικό συμπέρασμα της διατριβής,σύμφωνα με το οποίο ο τοπιακός σχεδιασμός, κατά τη νεότερη ευρωπαϊκή και δυτική ιστορία του,κατευθύνθηκε από κανονιστικές θεωρήσεις οι οποίες επηρεάστηκαν από την κτηριακή αρχιτεκτονική και τοναστικό σχεδιασμό ή πρότεινε συνθετικούς κανόνες που αφορούν εικαστικότερες προσεγγίσεις κατάδειξηςτου χωρικού βάθους και συσχέτισης των συνθετικών μερών.Με την ανάπτυξη αυτού του τέταρτου επιπέδου προσέγγισης της έρευνας, γίνεται εμφανής η τελικήσκοπιμότητα τη διατριβής η οποία συνδέεται με τα ενδιαφέροντα και τις απαιτήσεις διδασκαλίας θεωρητικώνκαι σχεδιαστικών θεμάτων που αφορούν το τοπίο, σε Σχολές Αρχιτεκτονικής. Σε Σχολές δηλαδή στις οποίεςη παιδεία των σπουδαστών καθορίζεται κύρια από την εμπειρία του κτηριακού και του αστικού σχεδιασμού.Σε Σχολές ανάλογων ακαδημαϊκών προγραμμάτων, είναι κατ΄ αρχάς σημαντική η υπόδειξη, μέσω τηςδιδακτικής διαδικασίας, πως η θεώρηση του τοπίου και ο σχεδιασμός της διαμόρφωσής του, εντός και εκτόςπόλεων, αποτελεί κεντρικό στοιχείο του ευρωπαϊκού και του δυτικού πολιτισμού, συσχετισμένο με τοναρχιτεκτονικό ή τον αστικό σχεδιασμό, ενώ, με τη σειρά τους, η κατασκευή των κτηρίων και των οικιστικώνοργανώσεων συνιστούν πρακτικές τοπιακής ένταξης και τοπιακής συγκρότησης.Αλλά επιπλέον, ακόμη σημαντικότερη είναι η υπόδειξη της αμοιβαίας ωφέλειας που οιπροηγούμενες συμπληρωματικές πρακτικές, η αρχιτεκτονική τοπίου, η αρχιτεκτονική, ο αστικός σχεδιασμόςμπορούν να αποκομίσουν με τον θεωρητικό και τον σχεδιαστικό συσχετισμό τους. Με τον συσχετισμό αυτόη αρχιτεκτονική μπορεί να εθισθεί στην αμεσότερη επεξεργασία των φυσικών στοιχείων και να επινοήσει όρους επέκτασης των συνθετικών της προσεγγίσεων. Όσο για την αρχιτεκτονική τοπίου, αυτή μπορεί ναυποδεχθεί την παιδεία την οποία η αρχιτεκτονική και ο αστικός σχεδιασμός έχουν συγκροτήσει, παιδείασυνθετικής στρατηγικής, σχεδιαστικών μεθόδων και κατασκευαστικών πρακτικών, οι οποίες μπορούν νασυνεχίσουν να μεταφέρονται στην περιοχή της τοπιοτεχνίας, ακολουθώντας μια εκτεταμένη ιστορίααμοιβαίων ανταλλαγών.