Μητρικό στρες και ημερήσια διακύμανση κορτιζόλης σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας

Abstract

Background: Recent research has examined the function of the Hypothalamic Pituitary Adrenal Axis (HPA) in children and adults with ADHD, as findings suggest a possible connection between the dysfunction in HPA Axis control, comorbid conditions and impact on daily functioning. Studies have shown that psychosocial stressors affect the activity of HPA axis, as parental stress, which is found to be elevated in mothers of children with ADHD compared to mothers of children of typical development.Aim: In this study, we examine whether the stress levels of mothers of children with ADHD and mothers of children of typical development are related to the cortisol daily patterns of their children. Further, we examine how parenting stress levels are affected by the mother’s ADHD symptomatology and its possible influence through the stress of their parental role in the cortisol release pattern of their children. Methods: A hundred and twenty (120) children aged 6–11 years, participated in the study and were assessed and classified in three groups (N=26: ADHD-I, N=47: ADHD-C/HI, N=45 healthy peers: Control) with their mothers. Μothers completed measures assessing their perceived parenting stress (Parenting Stress Index – Short Form, PSI–SF), social support and socio–economic status. There were also administered the psychometric tools required to the screening of ADHD and general psychopathology symptoms of the mothers.The children’s cortisol saliva samples were collected at six different time points on a single typical day. Results: Mothers of children with ADHD–HI/C reported higher levels of parenting stress than mothers of children with ADHD–I and controls. All PSI–SF subscales showed significant associations with children’s Cortisol Awakening Response (CAR) in both ADHD groups, with the exception of the Parental Distress subscale in the ADHD–I group. In both ADHD groups, high rates on the Parent–Child Dysfunctional Interaction and the Difficult Child subscales as well as on the PSI total score had significant interaction effects with the CAR. In addition, for ADHD children who had a mother with ADHD symptoms, significantly higher scores were recorded in all dimensions of their mother's PSI, compared to ADHD children without a mother with ADHD symptoms. Mothers with ADHD symptoms showed increased levels of stress, which correlated with their children's Cortisol Awakening Response (CAR). The CAR values ​​of children of mothers without ADHD symptoms and low scores in both all subscales and total scores on PSI–SF were significantly higher compared to CAR values ​​of children who also had a mother without ADHD symptoms but with high levels in the PSI scores. Conclusion: An interrelation is revealed between mothers’ high levels of parenting stress and HPA Axis functioning in children with ADHD. In this population, CAR has been identified as a sensitive peripheral measure of HPA Axis functioning in children. In addition, mothers with ADHD symptoms showed increased parenting stress levels which seems to play an important role in disregulations of HPA functioning. The results mapped a model of possible relations between parenting stress and HPA Axis functioning in children with ADHD, highlighting the importance of the early clinical interventions in modifying negative interaction patterns between the members of a family with children who present ADHD symptoms.

Εισαγωγή: Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η επιστημονική διερεύνηση των λειτουργιών του άξονα Υποθάλαμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίιων (ΗΡΑ Axis) στα παιδιά και τους ενήλικους με Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), καθώς τα ευρήματα υποστηρίζουν την συσχέτιση της δυσλειτουργίας του άξονα HPA με παράγοντες συνοσηρότητας και βαρύτητας. Η δραστηριότητα του άξονα HPA έχει παρατηρηθεί ότι επηρεάζεται από ψυχοκοινωνικoύς στρεσογόνους παράγοντες, όπως το γονεϊκό στρες, που φαίνεται να παρατηρείται σε υψηλότερα επίπεδα σε μητέρες παιδιών με ΔΕΠΥ σε συγκριση με μητέρες παιδιών τυπικής αναπτυξης. Σκοπός: Στην παρούσα έρευνα μελετήθηκε η πιθανή συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα γονεϊκου στρες που βιώνουν μητέρες παιδιών με ΔΕΠΥ και μητέρες υγιών παιδιών, με το ημερήσιο μοτίβο έκλυσης κορτιζόλης στα παιδιά τους. Επιπλέον, διερευνήθηκε η ύπαρξη συμπτωματολογίας ΔΕΠΥ στις μητέρες και η πιθανή επιρροή της μέσω του στρες του γονεϊκού ρόλου τους στο μοτίβο έκλυσης κορτιζόλης των παιδών τους. Μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν 120 παιδιά ηλικίας 6-11 ετών με τις μητέρες τους, τα οποία αξιολογήθηκαν και ταξινομήθηκαν σε τρεις ομάδες (Ν= 26 ως ΔΕΠΥ-Απρόσεκτου Υπότυπου/ ADHD-I, Ν= 49 ως ΔΕΠΥ-Συνδυασμένου Υπότυπου/ADHD-C και ΔΕΠΥ Υπερκινητικού-Παρορμητικού Υπότυπου/ADHD-ΗΙ και Ν=45 ως υγιείς ομάδας Eλέγχου). Συμπληρώθηκαν επίσης τα απαραίτητα ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης του Γονεικού Στρες των μητέρων (Parenting Stress Index – Short Form, PSI–SF), ανίχνευσης συμπτωματολογίας ΔΕΠΥ και γενικής ψυχοπαθολογίας τους, ενώ ελήφθησαν καταγραφές για την κοινωνική υποστήριξη και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση αυτών. Ελήφθησαν επίσης και έξι (6) δείγματα κορτιζόλης σιέλου των παιδιών κάθε ομάδας σε τακτά διαφορετικά χρονικά σημεία στη διάρκεια μιας τυπικής ημέρας. Αποτελέσματα: Οι μητέρες των παιδιών ADHD-C/HI κατέγραψαν υψηλότερα επίπεδα γονεϊκού στρες από τις μητέρες των παιδιών με ADHD–I. Όλες οι υποκλίμακες του PSI–SF κατέδειξαν σημαντικές συσχετίσεις με την Ανταπόκριση Κορτιζόλης Αφύπνιση (CAR) των παιδιών στις δύο ομάδες ADHD-C/HI και ADHD–I, με εξαίρεση την υποκλίμακα Γονεϊκή Δυσφορία (Parental Distress) του PSI–SF στην ομάδα ADHD–I. Και στις δύο ομάδες ADHD-C/HI και ADHD–I, κατεδείχθησαν υψηλές τιμές στις υποκλίμακες Δυσλειτουργική Αλληλεπίδραση Μητέρας – Παιδιού (Parent–Child Dysfunctional Interaction) και Δύσκολου Παιδιού (Difficult Child) καθώς επίσης και στη συνολική βαθμολογία του PSI, που είχαν σημαντικά αποτελέσματα αλληλεπίδρασης με την CAR. Επίσης, για τα παιδιά με ΔΕΠΥ που είχαν μητέρα με συμπτωματολογία ΔΕΠΥ καταγράφηκαν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες σε όλες τις διαστάσεις του PSI των μητέρων τους, σε σύγκριση με τα παιδιά με ΔΕΠΥ με μητέρα χωρίς συμπτωματολογία ΔΕΠΥ. Στις μητέρες με συμπτώματα ΔΕΠΥ καταγράφηκαν αυξημένα επίπεδα στρες και συσχετίσεις με την Ανταπόκριση Κορτιζόλης Αφύπνισης (CAR) των παιδιών τους. Οι τιμές CAR των παιδιών με μητέρα χωρίς συμπτώματα ΔΕΠΥ και χαμηλές βαθμολογίες τόσο σε όλες τις διαστάσεις του PSI όσο και στη συνολική βαθμολογία, ήταν σημαντικά υψηλότερες σε σύγκριση με τις τιμές CAR των παιδιών που επίσης είχαν μητέρα χωρίς συμπτώματα ΔΕΠΥ αλλά με υψηλά επίπεδα στις αντίστοιχες βαθμολογίες του PSI. Συμπεράσματα: Διαπιστώθηκε συσχέτιση ανάμεσα στα υψηλά επίπεδα γονεϊκού στρες της μητέρας και στη λειτουργία του Άξονα ΗΡΑ στα παιδιά με ΔΕΠΥ, όπου η CAR επισημάνθηκε ως ένα ευαίσθητο περιφερειακό μέτρο λειτουργίας του Άξονα των παιδιών αυτών. Η ύπαρξη συμπτωματολογίας ΔΕΠΥ στη μητέρα του παιδιού φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση των επιπέδων γονεϊκού στρες και να αυξάνει την πιθανότητα επιβάρυνσης της λειτουργίας του Άξονα ΗΡΑ. Μέσω των ευρημάτων της μελέτης αποπειράθηκε ένα μοντέλο απεικόνισης της σχέσης του γονεϊκού στρες των μητέρων και της λειτουργίας του Άξονα HPA των παιδιών τους με ΔΕΠΥ, παρουσιάζοντας τη σημαντικότητα της πρώιμης κλινικής παρέμβασης στον κύκλο των αρνητικών αλληλεπιδράσεων που βιώνουν οι οικογένειες των παιδιών με ΔΕΠΥ.