Η ενσυναισθητική ανταπόκριση των μαθητών του δημοτικού σχολείου στην ποίηση

Abstract

The present thesis studies the empathetic response in reading poetry, a particular literary genre, which predominantly motivates the emotions of the reader. Based on the review of the conceptual content of empathy in relation to the literary theory, a basic assumption of this thesis is the investigation of the empathetic response of pupils of primary school to poetry, through reading poems in their school textbooks. For this purpose, initially, at the first (theoretical) part of the present thesis, the literature review aims at the clarification and definition of the concept and its individual dimensions through various theoretical approaches historically, while in the second (research) part individual aspects of the central topic are investigated, through the application of phenomenological case study (pupils of the sixth grade of primary school, 11-12 years old).Although the results of this research do not seek generalizations, the findings are clear and confirm the ways in which the reader approaches, understands and evaluates a poem. In this context, empathetic response is recorded as a complex process of the reader’s inner experiencing of the poem, capable of contributing to the deeper understanding of the self and the other. As the reader becomes involved emotionally, s/he gains experience and consciousness of the emotional state of the self and the other, which s/he transforms and extends, in order to understand it, interpret it and assign meaning and value to it. Through the relationship of the reader with his/her own self and the world of the poem, there is demonstrated the importance of empathetic responsiveness, which gives the opportunity to the reader to understand, interpret and critically reflect, to “see”, eventually, his/her own self and the others and communicate with them under a new perspective.With the detection, representation and description of the multiple dimensions of the response of this kind, the way opens up for further investigation of the matter. The inherent qualities of empathetic response render necessary its application and adoption as a teaching principle for the purpose of literary education, as well as the methodological renewal and the enrichment of the teaching approaches of poetry and literature in general.

Στην παρούσα διατριβή αντικείμενο μελέτης αποτελεί η ενσυναισθητική ανταπόκριση αναφορικά με την ποίηση, ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος, που κινητοποιεί κατεξοχήν τα συναισθήματα του αναγνώστη. Με βάση την εξέταση του εννοιολογικού περιεχομένου της ενσυναίσθησης και την επαναξιολόγηση της σημασίας της σε σχέση με τη λογοτεχνική θεωρία, βασική υπόθεση εργασίας της παρούσας έρευνας αποτελεί η διερεύνηση της ενσυναισθητικής ανταπόκρισης των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου στην ποίηση, μέσω ποιητικών κειμένων των σχολικών εγχειριδίων. Για το σκοπό αυτό, αρχικά, στο α΄ μέρος (θεωρητικό) της παρούσας μελέτης, η βιβλιογραφική ανασκόπηση στοχεύει στην αποσαφήνιση και την οριοθέτηση της έννοιας και των επιμέρους διαστάσεών της μέσα από ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις ιστορικά, ενώ στο β΄ μέρος (εμπειρικό) διερευνώνται επιμέρους ζητήματα του κεντρικού θέματος, με τη χρήση της φαινομενολογικής μελέτης περίπτωσης (εδώ, μαθητές της Στ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου). Αν και τα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας δεν επιζητούν γενικεύσεις, τα ευρήματα είναι σαφή και επιβεβαιώνουν τους τρόπους με τους οποίους ο αναγνώστης προσεγγίζει αναγνωστικά, κατανοεί και αξιολογεί αισθητικά ένα ποίημα. Στο πλαίσιο αυτό, η ενσυναισθητική ανταπόκριση καταγράφεται ως μία πολύπλοκη διαδικασία εμβίωσης (ζω εντός) του αναγνώστη στην ποιητική εμπειρία, ικανή να συμβάλει στη βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και του άλλου. Καθώς ο αναγνώστης εμπλέκεται συναισθηματικά, αποκτά εμπειρία και επίγνωση της συγκινησιακής κατάστασης του εαυτού και του άλλου, την οποία μετασχηματίζει και επεκτείνει, με σκοπό να την κατανοήσει, να την ερμηνεύσει και να της αποδώσει νόημα και αξία. Μέσα από τη σχέση του αναγνώστη με τον εαυτό του και με τον «κόσμο» του ποιήματος, καταδεικνύεται η σημασία της ενσυναισθητικής ανταπόκρισής του, η οποία του δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσει, να ερμηνεύσει και να αναστοχαστεί κριτικά, να «δει», εν τέλει, τον εαυτό του και τους άλλους και να επικοινωνήσει μαζί τους υπό μία νέα οπτική. Με την ανίχνευση, αποτύπωση και περιγραφή των πολλαπλών διαστάσεων της ανταπόκρισης αυτού του είδους, ανοίγονται δρόμοι για την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Τα εγγενή ποιοτικά χαρακτηριστικά της ενσυναισθητικής ανταπόκρισης επιβάλλουν την ανάγκη αξιοποίησής της και υιοθέτησής της ως διδακτικής αρχής για τους σκοπούς της λογοτεχνικής αγωγής, αλλά και για τη μεθοδολογική ανανέωση και τον εμπλουτισμό της διδακτικής προσέγγισης της ποίησης και, γενικότερα, της λογοτεχνίας.