Μουσειακοί χώροι για παιδιά: οργάνωση και χρήση του εκθεσιακού περιβάλλοντος

Abstract

This study aims to explore the phenomenon of the development of child-centered museums and to offer a deeper understanding of their organization and use, the ways in which children interact with the exhibition environment and the kind of experience they gain from their visit, by implementing the ecological-embodied epistemological paradigm. The empirical research consisted of two phases. During the preliminary phase museums that employ child-centered exhibition techniques in Greece were mapped, by using a questionnaire for those museums that have special spaces or child-centered arrangements within their main exhibition areas (a total of 199 museums responded), as well as by conducting site visits, interviews and bibliographical/web research for the child-centered museums that operate as autonomous entities. The main phase of the research was carried out in two Greek museums that were chosen as typical case-studies of child-centered museum environments: the Hellenic Children’s Museum, as an example of an autonomous child-centered organization, and the children’s wing of the Natural History Museum of Crete, as an example of a space specially designed for children within a general public museum. The research involved a total of 60 children 4-12 years old and 60 parents (30 children and their parents in each museum), plus 14 professionals of these two institutes.An innovative methodological approach was applied, based on the ecological theories of James Gibson’s affordances, Roger Barker’s behavior settings and Urie Bronfenbrenner’s nested systems, which enabled the examination of the phenomenon from the micro-systemic to the macro-systemic level. In regard to the case-studies, a variety of methods for the collection and analysis of the empirical data was utilized, such as observation, interviews and photography by the children themselves. These methods facilitated the elicitation of the museum’s perspective in relation to the rationale of its development, organization and function (promoted use of the exhibition environment), as well as the children’s perspective regarding the qualities of the exhibition environment that are personally meaningful to them (actual and preferred use). Findings showed that, despite the positive climate, there is little diffusion of child-centered techniques in the country’s museums and there is a need for better understanding of the characteristics of child-centered design. In this context, the thesis provides a useful body of information. The psycho-pedagogical qualities that emerged as important for children from all the methodological tools employed in the case-studies were organized around seven axes: embodied approach, symbolic and pragmatic qualities of objects, scaffolding to strengthen the interpretative skills, play, epistemic approach and social interaction. These axes correspond with several dimensions of the sense of place that children were found to derive from child-centered museums. Finally, the tripartite taxonomy of affordances, developed specifically for the museum environment, points to the structural and functional elements that are important to be enhanced, so that the effectivities of the visitor are supported by the exhibition environment.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να εξετάσει το φαινόμενο της ανάπτυξης παιδοκεντρικών μουσειακών χώρων και να προσφέρει βαθύτερη κατανόηση ως προς τις μορφές οργάνωσης και χρήσης τους, τους τρόπους με τους οποίους τα παιδιά αλληλεπιδρούν με το εκθεσιακό περιβάλλον, καθώς και το είδος της εμπειρίας που αυτά αποκομίζουν από την επίσκεψή τους, αξιοποιώντας το οικολογικό-ενσώματο επιστημολογικό παράδειγμα.Προς τον σκοπό αυτό οργανώθηκε εμπειρική έρευνα, η οποία περιλάμβανε δύο φάσεις. Κατά την προκαταρκτική φάση χαρτογραφήθηκαν τα μουσεία που αξιοποιούν παιδοκεντρικές εκθεσιακές τεχνικές στην Ελλάδα, με χρήση ερωτηματολογίου στους φορείς που έχουν ειδικούς χώρους ή παιδοκεντρικές ρυθμίσεις εντός του γενικού εκθεσιακού χώρου (συμμετείχαν 199 μουσεία), καθώς και με επιτόπιες επισκέψεις, συνεντεύξεις και βιβλιογραφική/διαδικτυακή έρευνα σε παιδοκεντρικά μουσεία που λειτουργούν ως αυτόνομοι φορείς. Η κύρια φάση της έρευνας διεξήχθη σε δύο ελληνικά μουσεία, που επιλέχθηκαν ως χαρακτηριστικές μελέτες περίπτωσης παιδοκεντρικών μουσειακών περιβαλλόντων: στο Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, ως παράδειγμα αυτόνομου παιδοκεντρικού οργανισμού, και στον «Ερευνότοπο», την παιδική πτέρυγα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, ως παράδειγμα παιδοκεντρικά σχεδιασμένου χώρου μέσα σε μουσείο γενικού κοινού. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 60 παιδιά 4-12 ετών και 60 γονείς (30 παιδιά και οι γονείς τους σε κάθε μουσείο) καθώς και 14 επαγγελματίες των δύο αυτών φορέων. Αξιοποιώντας τις οικολογικές θεωρίες των προσφερόμενων δυνατοτήτων του James Gibson, των συμπεριφορικών πλαισίων του Roger Barker και των εμφωλευμένων συστημάτων του Urie Bronfenbrenner, εφαρμόστηκε μια καινοτόμος μεθοδολογική προσέγγιση, η οποία επέτρεψε την εξέταση του φαινομένου των παιδοκεντρικών μουσείων από το μικρο-συστημικό μέχρι το μακρο-συστημικό επίπεδο. Ειδικά σε ό, τι αφορά τις μελέτες περίπτωσης, αξιοποιήθηκαν ποικίλες μέθοδοι για τη συλλογή και την ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων, όπως η παρατήρηση, η συνέντευξη και η φωτογράφιση από τα ίδια τα παιδιά, οι οποίες αποτύπωσαν τόσο την οπτική του φορέα σχετικά με το σκεπτικό ανάπτυξης, οργάνωσης και λειτουργίας του (προωθούμενη χρήση εκθεσιακού περιβάλλοντος), όσο και την οπτική των παιδιών ως προς τις ποιότητες του εκθεσιακού περιβάλλοντος που έχουν προσωπική σημασία για τα ίδια (πραγματική και προτιμώμενη χρήση).Τα ευρήματα έδειξαν ότι υπάρχει μικρή διάχυση των παιδοκεντρικών τεχνικών στα μουσεία της χώρας, αν και επικρατεί θετικό κλίμα, ενώ υπάρχει ανάγκη για καλύτερη κατανόηση των χαρακτηριστικών του παιδοκεντρικού σχεδιασμού. Στο πλαίσιο αυτό, η διατριβή έρχεται να προσφέρει ένα χρήσιμο σώμα πληροφοριών. Οι ψυχοπαιδαγωγικές ποιότητες, που αναδύθηκαν ως σημαντικές για τα παιδιά από το σύνολο των μεθοδολογικών εργαλείων στα παιδοκεντρικά περιβάλλοντα που εξετάστηκαν, οργανώθηκαν γύρω από επτά άξονες: ενσώματη προσέγγιση, συμβολικές και πραγματολογικές ποιότητες των αντικειμένων, σκαλωσιές για την ενίσχυση των ερμηνευτικών ικανοτήτων, παιχνίδι, επιστημική προσέγγιση και κοινωνική συναναστροφή. Οι άξονες αυτοί έχουν αναλογίες και με τις διαστάσεις της αίσθησης του τόπου, που τα παιδοκεντρικά μουσεία βρέθηκε να δημιουργούν στα παιδιά. Τέλος, η τριμερής ταξινομία προσφερόμενων δυνατοτήτων, που αναπτύχθηκε ειδικά για το μουσειακό περιβάλλον, υπενθυμίζει όλα τα δομικά και λειτουργικά στοιχεία που είναι σημαντικό να ενισχύονται, έτσι ώστε οι συμπεριφορικές δυνατότητες του επισκέπτη να υποστηρίζονται από ένα εκθεσιακό περιβάλλον, που διέπεται από πολυλειτουργικότητα και ποικιλομορφία.