Συνοικοδόμηση ταυτοτήτων από ανηλίκους παραβατικούς: συνομιλιακός χειρισμός, γλωσσικά μέσα και κοινωνικές συνέπειες

Abstract

The present study examines the way in which identity intersects with the linguisticpractices in environments that hold juveniles, specifically within the institutionalsettings of rehabilitation centers for delinquent adolescents. The study also exploresthe social consequences, as they relate to the formation of their identities, and theirinterpersonal relationships.As the data gathered from the ethnographic study show, in their interaction,these young people present with behaviors that alternate between deviance andintegratability (i.e. the ability and the possibility to be (re)integrated, a notion to befurther defined in the main work). That is, they do not project permanently the one orthe other dimension, nor is there a linear process from deviance to integratability.On the contrary, these adolescents go back and forth along the continuum, Iargue, these two identity dimensions (integratable/deviant) form, until the end of theirdetention.Are these findings confirmed by the systematic analysis of the young speakers’discourse? In what way can the linguistic tools utilized by the kids be used to serve asidentity indexes of deviance or integratability? Through which linguistic andconversational means are these dimensions constructed? These are some of thequestions, which the present study attempts to respond to.For this purpose, focusing upon the dialogical (not the narrative) parts of theinteraction, the present study analyses the co-construction of meanings and stances, inparticular, the specific linguistic and discursive mechanisms through which thespeakers point to deviant or integratable stances, by the way of aligning ordifferentiating themselves in regards to the “voice” of the in-group and the out-group(the “voice” used in the Bakhtinian sense, i.e. as it regards the ways of speaking of asocial group, as well as the ideological points of view and evaluations of the socialpractices and meanings, which these ways of speaking carry with them – Bakhtin1981).Repetition and reported speech, as linguistic tools which are primarilypolyphonic (dialogical), and which constitute fields of encounter and internal dialogue of several “voices”, represent the main linguistic means under study, butalso, because of their central role in the discursive co-construction of identity, asthis role emerged from the examination of the data.Besides the social positions of the young speakers, the study also analyzesthe linguistic constitution of their agentive positionings, and the assumption, ornot, of responsibility for their actions, past, future or even hypothetical;positionings which, on their turn, become indexes of deviance and integratability.The agency, the active imprint which a speaker recognizes in the protagonist of thereferential action, together with the assumption of responsibility, entailed in theagentive positioning, constitute a stake for the short term or medium term detention ofthe adolescents in the Institution. Besides, the need to strengthen the reduced sense ofresponsibility observed in the juveniles is considered among the rehabilitative goalsof the Institutions. Still, the passive agency or the deflected responsibility towards ablameful act in the young peoples’ discourse, are they to be viewed as stances alwaysassociated with deviant behavior? The sociolinguistic analysis of these adolescents’discourse shows a more complex relationship between agency and deviant andintegratable aspects of identity.By means of the linguistic mechanisms and the conversational strategies whichare explored, the young speakers manage to get through situations of interactionaltension, often in rather resourceful and discursively and linguistically compoundways, situations which result when conversations turn strictly to the deviant actions ofthe adolescents and to their future, but are also born in the institutions, because of atwo-fold aim emerging in the conditions of detention. On the one hand, theseadolescents are called upon to maintain the solidarity with their in-group, whichbesides facilitates their stay in the Institution, and, on the other hand, they need todemonstrate capabilities for reintegration, in order to speed up their release from theInstitution.

H παρούσα μελέτη εξετάζει πώς διασταυρώνεται η ταυτότητα με τις γλωσσικέςπρακτικές σε περιβάλλοντα κράτησης ανηλίκων, συγκεκριμένα στο θεσμικό πλαίσιοτων Ιδρυμάτων Αγωγής (Ι.Α.) Ανηλίκων Παραβατικών και με ποιες κοινωνικέςσυνέπειες όσον αφορά τη δόμηση της ταυτότητάς τους και των μεταξύ τους σχέσεων.Όπως διαπιστώθηκε κατά την εθνογραφική έρευνα, προβάλλονται από τα παιδιά,κατά τις διεπιδράσεις τους, και μάλιστα με εναλλασσόμενο τρόπο, διαστάσειςπαραβατικότητας και ενταξιμότητας (δηλαδή ικανότητας και δυνατότητας να ενταχθείκοινωνικά ο ανήλικος, μια έννοια που θα διευκρινισθεί περαιτέρω στη μελέτη), δενπροβάλλουν δηλαδή τα παιδιά μόνιμα τη μία ή την άλλη διάσταση ούτε υπάρχει μιαγραμμική πορεία από την παραβατικότητα προς την ενταξιμότητα. Αντιθέτως,αμφιταλαντεύονται μεταξύ εντάξιμων και παραβατικών διαστάσεων της ταυτότητάςτους (οι οποίες θεωρώ πως σχηματίζουν ένα συνεχές με πολλές ενδιάμεσεςδιαστάσεις), ως τη λήξη της κράτησής τους. Επιβεβαιώνονται οι διαπιστώσεις αυτέςαπό τη συστηματική ανάλυση του λόγου των νεαρών ομιλητών; Με ποιον τρόπο ταγλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούν τα παιδιά μπορεί να γίνουν ενδείκτες διαστάσεωνπαραβατικότητας ή ενταξιμότητας; Με ποια γλωσσικά και συνομιλιακά μέσαδομούνται αυτές οι διαστάσεις; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποίαεπιχειρεί να ανταποκριθεί η παρούσα μελέτη.Για το σκοπό αυτό, με εστίαση στα διαλογικά (όχι στα αφηγηματικά) μέρη τηςδιεπίδρασης, αναλύεται η συνοικοδόμηση σημασιών και στάσεων από τους ομιλητές,ειδικότερα, οι γλωσσικοί και συνομιλιακοί μηχανισμοί δυνάμει των οποίων οιομιλητές παραπέμπουν σε στάσεις παραβατικές και εντάξιμες, μέσω της ευθυγράμ-μισης ή διαφοροποίησής τους ως προς τη «φωνή» της έσω ή της έξω ομάδας (η«φωνή» με την μπαχτινική έννοια, δηλαδή, ως προς τους τρόπους ομιλίας μιαςκοινωνικής ομάδας καθώς και τις ιδεολογικές οπτικές και αξιολογήσεις για τιςκοινωνικές πρακτικές και σημασίες, που αυτοί οι τρόποι ομιλίας φέρουν (Bakhtin1981). Η επανάληψη και ο αναφερόμενος λόγος, ως γλωσσικά μέσα κατεξοχήνπολυφωνικά, που συνιστούν πεδία συνάντησης και εσωτερικού διαλόγουδιαφόρων «φωνών», αλλά και όπως προέκυψε ο ρόλος τους για τη γλωσσική συγκρότηση της ταυτότητας από την εξέταση του υλικού, αποτελούν τουςκύριους γλωσσικούς μηχανισμούς που μελετώνται.Εκτός από τις κοινωνικές τοποθετήσεις των νεαρών ομιλητών, αναλύεταιεπίσης η γλωσσική συγκρότηση των δραστικών τοποθετήσεών τους και τηςανάληψης ή μη της ευθύνης των πράξεών τους, παρελθοντικών, μελλοντικών ή καιυποθετικών, τοποθετήσεων οι οποίες με τη σειρά τους γίνονται ενδείκτεςπαραβατικότητας ή ενταξιμότητας. Η δραστικότητα (agency), το δραστικόαποτύπωμα που αναγνωρίζει ένας ομιλητής στον πρωταγωνιστή της πράξης πουαναφέρει, μαζί με την ανάληψη ευθύνης που ενέχεται στη δραστική τοποθέτηση,αποτελούν διακύβευμα για τη βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη τύχη των ανηλίκωνστο Ίδρυμα. H ανάγκη τόνωσης της μειωμένης αίσθησης ευθύνης που παρατηρείταιστους ανηλίκους αναφέρεται, εξάλλου, μεταξύ των αναμορφωτικών στόχων τωνΙδρυμάτων. Κατά πόσον, όμως, η παθητική δραστικότητα και η μη ανάληψη τηςευθύνης μιας μεμπτής πράξης στο λόγο των ανηλίκων, παραπέμπουν πάντοτε σεπαραβατικά χαρακτηριστικά ταυτότητας; Από την κοινωνιογλωσσική ανάλυση τουλόγου των εφήβων διαπιστώνεται μια περισσότερο σύνθετη σχέση μεταξύδραστικότητας και παραβατικών και εντάξιμων χαρακτηριστικών.Μέσω των γλωσσικών μηχανισμών και συνομιλιακών στρατηγικών και τωνδιαστάσεων ταυτότητας που δομούνται, οι νεαροί ομιλητές χειρίζονται, συχνά μεπολύ επινοητικό και σύνθετο συνομιλιακά και γλωσσικά τρόπο, καταστάσειςδιεπιδραστικής πίεσης, οι οποίες προκύπτουν όταν οι συζητήσεις στρέφονται ρητάστις παραβατικές πράξεις των εφήβων και στο μέλλον τους αλλά που γεννιούνται καιλόγω του διττού στόχου που τίθεται σ’ αυτές στις συνθήκες κράτησης: από τη μιαπλευρά, οι έφηβοι αυτοί καλούνται να διατηρήσουν την αλληλεγγύη με την έσωομάδα –κάτι που διευκολύνει τη διαβίωσή τους στο Ίδρυμα– και, από την άλληπλευρά, χρειάζεται να επιδείξουν δυνατότητες επανένταξης, προκειμένου ναεπισπεύσουν την έξοδό τους από το Ίδρυμα.