Η αποκλίνουσα συμπεριφορά σε συνάρτηση με την λογική των επιδόσεων στο υπαρκτό σχολείο

Abstract

The aim of this study is to contribute to the alleviation of those unfavourable terms born by performance-based mentality in the existing school system, a social occurrence which creates problems for a large number of individuals, the treatment of which is as complex -and therefore intractable to resolve- as the occurrence responsible for giving birth to them. In the first part (theoretical framework), we will attempt to identify those structural elements within the content of dominant school norms which are related to performance-based mentality in modern society, and furthermore comprehend the mechanisms leading to a socially acceptable reading and internalisation of concepts -of social success, mainly- and the corresponding adoption and development of behavioural patterns related to the efforts made towards achieving it. Next, our study will concentrate in the individual field of social relations, school, and to what particularly takes place there, in respect to the aforementioned prevailing mentality. We will attempt to isolate and examine those structural constituent elements of the educational process which generate psychological as well as cognitive distortions in the conscience of students, undermining their mental and physical balance, negating pedagogical benefits and imprisoning several of them in problematic situations. We will examine those established mentalities, which instilled into the students' manner of thinking, through socialization, and embodied into performance-based mentality, into competition and social selection, constitute a potential threat of overturning their psychosomatic balance and a causative agent of problematic behaviour occurrences, even (in the case of some students) of complete divergence, stigmatization process and ultimately deterioration of their social track. Performance-based mentality in the existing school system and the manifestations of deviant behaviour triggered by it constitute an integral part of a broader social reality characterized by contradictions and problems which denote a decadent cultural atmosphere, featuring the downgrade state of education, cultivation of critical reflection, justice, mutual respect and solidarity. The subject is by definition complex and multidimensional. Occurrences of deviance, especially when they manifest in increasing numbers, reveal the creaking foundations of the existing social structure. The institutional values and system demonstrate a tendency towards bankruptcy. Fragments of contained optimism could only be born by a shift in the modern system of orientation regarding values and by enriching the bare rationalistic transmission of knowledge -through the spiritual and mental cultivation of man. Thankfully, and despite it being highly inaccessible, time consuming and vexatious, this shift is not impossible. Thankfully, there still exist individuals and groups who are prone to reflection and not complacency. This study devotes its small contribution towards the same direction. In the second part (research framework), we will seek to examine (extending to parents and university students) the manner in which performance-based mentality is perceived by the leading participants of the educational process, ie teachers and students, as well as the manner in which they experience it, adopting equivalent behaviours. The definite consciousness of the majority of the aforementioned groups is illustrated in regards with the existence of a serious educational and broader social problem, as well as an acute disposition towards discovering recourse. Unexpected aspects of the subject emerge, relating to their detailed views on the values of solidarity and co-operation, and their perceptions regarding performance and competition. A picture is formed of people who, despite being subjects to the modern way of living, seek a fairer society, the educational system of which will promote creative, inter-complementing and emulous performances, maintaining as a stable guiding principle the pedagogical addressing of problems of a cognitive and behavioural kind. Towards this arduous and toilsome path, which will direct the state of things to more favourable conditions of social life for man, the driving force cannot be any other but the constant and persistent cultivation of culture.

Στόχος αυτού του πονήματος είναι να συμβάλει στην άμβλυνση των δυσμενών όρων που γεννά η λογική των επιδόσεων στο υπαρκτό σχολείο, ένα κοινωνικό φαινόμενο που δημιουργεί προβλήματα σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων, και που η θεραπεία τους είναι τόσο σύνθετη -και εξ αυτού δυσεπίλυτη- όσο και το φαινόμενο που τα εγέννησε. Στο πρώτο μέρος (θεωρητικό πλαίσιο), θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε τα δομικά στοιχεία του περιεχομένου των κυρίαρχων προτύπων που συνδέονται με την λογική των επιδόσεων στις σύγχρονες κοινωνίες και να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς που οδηγούν στην κοινωνικά αποδεκτή ανάγνωση και εσωτερίκευση εννοιών -της κοινωνικής επιτυχίας, κυρίως- και της αντίστοιχης υιοθέτησης και ανάπτυξης μορφών συμπεριφοράς, που σχετίζονται με τις προσπάθειες κατάκτησής της. Η εξέταση, στην συνέχεια, θα επικεντρωθεί στο επί μέρους πεδίο κοινωνικών σχέσεων, το σχολείο, και στο τι ακριβώς διαδραματίζεται εκεί, σε σχέση με την ως άνω επικρατούσα λογική. Θα επιχειρηθεί η απομόνωση και εξέταση εκείνων των δομικών-συστατικών στοιχείων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, που προκαλούν ψυχονοητικές αλλοιώσεις στις συνειδήσεις των μαθητών, υποσκάπτοντας την ψυχοσωματική τους ισορροπία, ακυρώνοντας τα παιδαγωγικά τους οφέλη και εγκλωβίζοντας αρκετούς εξ αυτών σε προβληματικές καταστάσεις. Θα εξετασθούν εκείνες οι παραδοχές, οι οποίες ενσταλαζόμενες στον τρόπο του νοείν των μαθητών, μέσα από την κοινωνικοποίηση, και ενσαρκούμενες στην λογική των επιδόσεων, στον ανταγωνισμό και στην κοινωνική επιλογή, αποτελούν εν δυνάμει απειλή ανατροπής της ψυχοσωματικής τους ευστάθειας και γενεσιουργό παράγοντα φαινομένων προβληματικής συμπεριφοράς, έως (σε κάποιες περιπτώσεις μαθητών) και πλήρους εκτροπής, διαδικασίας στιγματισμού και εν τέλει φθίνουσας κοινωνικής τους τροχιάς. Η λογική των επιδόσεων στο υπαρκτό σχολείο και οι εξ αυτής πυροδοτούμενες εκφάνσεις αποκλίνουσας συμπεριφοράς συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα μιας ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας διεπόμενης από αντιφάσεις και προβλήματα που σηματοδοτούν μια παρακμιακή πολιτισμική ατμόσφαιρα, με υποβαθμισμένες την παιδεία, την καλλιέργεια του κριτικού στοχασμού, την δικαιοσύνη, τον αλληλοσεβασμό και την αλληλεγγύη. Εξ ορισμού σύνθετο και πολυδιάστατο ζήτημα. Το φαινόμενο των αποκλίσεων, ιδίως όταν αυτές πληθαίνουν, αποκαλύπτει τους τριγμούς της υφιστάμενης κοινωνικής δομής. Οι θεσμοί και το αξιακό σύστημα τείνουν προς πτώχευση. Ψήγματα συγκρατημένης αισιοδοξίας θα μπορούσε να κομίσει μόνον η μεταστροφή του σύγχρονου αξιακού προσανατολισμού και ο εμπλουτισμός της στείρας ορθολογιστικής μετάδοσης γνώσεων -μέσα από την πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου. Ευτυχώς, αν και λίαν δυσπρόσιτο, χρονοβόρο όσο και ακανθώδες, δεν είναι αδύνατον. Ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι και ομάδες που σκέπτονται και δεν εφησυχάζουν. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται με τις μικρές της δυνάμεις και αυτή εδώ η εργασία. Στο δεύτερο μέρος (ερευνητικό πλαίσιο), επιχειρείται προσέγγιση (επεκτεινόμενη σε γονείς και φοιτητές) του τρόπου, διά του οποίου προσλαμβάνουν την λογική των επιδόσεων οι πρωταγωνιστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ήτοι, εκπαιδευτικοί και μαθητές, αλλά και του πως την βιώνουν, υιοθετώντας αντίστοιχες συμπεριφορές. Αποτυπώνεται σαφής επίγνωση της πλειονότητας των ως άνω ομάδων, περί υπάρξεως σοβαρού εκπαιδευτικού και ευρύτερου κοινωνικού προβλήματος, καθώς και έντονη διάθεση για εξεύρεση διεξόδου. Αναδύονται απρόσμενες πτυχές, ως προς τις εν τω βάθει οπτικές τους για τις αξίες αλληλεγγύης-συνεργασίας -και τις αντιλήψεις περί επιδόσεων-ανταγωνισμού. Εικόνα ανθρώπων, που αν και δεσμευμένοι στις παραμέτρους του σύγχρονου τρόπου ζωής, νοσταλγούν μια δικαιότερη κοινωνία, που το εκπαιδευτικό της σύστημα θα προωθεί τις δημιουργικές, αλληλοσυμπληρούμενες και αμιλλώμενες επιδόσεις, έχοντας ως σταθερό γνώμονα την παιδαγωγική αντιμετώπιση προβλημάτων γνωστικής και συμπεριφορικής υφής. Για τον δύσβατο και κοπιώδη αυτόν δρόμο, που θα οδηγήσει την κατάσταση των πραγμάτων σε ευνοϊκότερες εκφάνσεις του κοινωνικού βίου για τον άνθρωπο, κινητήρια δύναμη δεν δύναται να είναι άλλη, από την σταθερή και επίμονη καλλιέργεια της παιδείας.