Ζητήματα διγλωσσίας σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας: κοινωνικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις

Abstract

The present dissertation aims at investigating the language views and practices of children of Albanian immigrant background as well as their teachers’ and parents’ through a sample of 19 students who attend primary school and kindergarten. The overarching aim of the ethnographic study is the investigation of the language ideologies, in the context of which children perceive and enact their bilingualism through the analysis of their own, their parents’ and their teachers’ discourse on bilingualism. The research examines its questions through the investigation of the three perspectives –the children’s, their parents’ and teachers’- with an ultimate focus on the bilingual children’s perspectives, as they are shaped under the influence of the home and school context. Selecting a qualitative interpretive methodology to study the research questions, we used the ethnographic methods of participant observation within the school context, informal interviews with the participants in the field and semi-structured (individual and group) interviews with the children, their teachers and parents. The study was conducted at two schools, a primary and a kindergarten school, which are located in a coastal and rural region in Thessaly, Central Greece. The children’s sample was selected based on their bilingualism (Greek – Albanian) and their ethnic background and consists of 19 children who attend first, second and third grades of primary school and kindergarten. The teachers’ sample consists of the four teachers of the children’s classes and the sample of the parents includes 18 parents, 13 mothers and 5 fathers, all Albanian immigrants. Data collection occurred over a two- school year period (2008-2009 and 2009-2010) during which the researcher observed the children’s sociolinguistic behavior in the school context and conducted informal interviews and conversations with the children, their teachers and parents in the field regarding their language views and practices. In-depth, semi-structured (individual and group) interviews were also conducted with the participants. The teachers’ data reveal language views and attitudes which reflect the monolingual ideology, the perception of bilingualism as a problem and their “indifferent”, “unconcerned” attitude towards the children’s bilingualism, which they express as “neutral”. Through the analysis of the parents’ discourse it emerges that they express a range of ideological stances from total resistance and partial consent to passive acceptance and thus we suggest their categorization into three groups, called the “Fighters”, the “Pro-bilingualism” and the “Indifferent” parents. The children’s data indicate that they consciously perceive the importance of bilingualism and construct ideologies which appreciate and support its value. The synthesis of the research data reveals that the language views and practices of parents and children are shaped in interaction with the school language attitudes and practices. The focus of the study on the children’s voices reveals the way bilingualism is experienced and perceived through their own and their families’ viewpoint, showing that bilingualism is their reality and way of life since it is essential and alive in their every day use. Apart from language use, bilingualism constitutes language ideology too. It is a value which they appreciate, rejecting monolingualism and providing a place to both languages.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά τις γλωσσικές αντιλήψεις και πρακτικές παιδιών Αλβανικής καταγωγής, των εκπαιδευτικών και των γονέων τους μέσα από ένα δείγμα 19 μαθητών/τριών που φοιτούν στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού και στο νηπιαγωγείο. Απώτερος σκοπός της εθνογραφικής μελέτης είναι η ανίχνευση των γλωσσικών ιδεολογιών, στο πλαίσιο των οποίων τα παιδιά αντιλαμβάνονται και διαχειρίζονται τη διγλωσσία τους, μέσα από την εξέταση του λόγου των ίδιων των μαθητών/τριών, των εκπαιδευτικών και των γονέων τους γύρω από τη διγλωσσία. Η εργασία μελετά τα ερευνητικά της ερωτήματα μέσα από τις τρεις οπτικές – των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονέων τους- με τελική εστίαση στην οπτική των δίγλωσσων παιδιών, έτσι όπως διαμορφώνεται υπό την επίδραση του οικογενειακού και σχολικού πλαισίου. Για τη διερεύνηση των ερευνητικών στόχων ακολουθήθηκε η εθνογραφική μέθοδος συλλογής δεδομένων, η ημι-δομημένη συνέντευξη με τα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς τους και οι άτυπες συνεντεύξεις μαζί τους στο σχολείο σε συνδυασμό με τη συμμετοχική παρατήρηση στο σχολικό πλαίσιο. Η έρευνα διεξήχθη σε δύο σχολεία, δημοτικό και νηπιαγωγείο, τα οποία ανήκουν σε παραλιακό και αγροτικό οικισμό κοντά σε αστικό κέντρο της Θεσσαλίας. Το δείγμα των παιδιών επιλέχτηκε με κριτήριο τη διγλωσσία τους και την εθνοτική τους καταγωγή και αποτελείται από 19 μαθητές/τριες των Α΄, Β΄, Γ΄ τάξεων του δημοτικού και του νηπιαγωγείου. Το δείγμα των εκπαιδευτικών αποτελούν οι τέσσερις εκπαιδευτικοί των τάξεων των παιδιών και το δείγμα των γονέων αποτελείται από 18 γονείς, 13 μητέρες και 5 πατέρες, μετανάστες/τριες από την Αλβανία. Η ερευνητική διαδικασία διήρκησε δύο σχολικά έτη (2008-2009 και 2009-2010), κατά τα οποία η ερευνήτρια διεξήγαγε συμμετοχική παρατήρηση της κοινωνικογλωσσικής συμπεριφοράς των παιδιών στο σχολείο καθώς και άτυπες συζητήσεις με παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς στο πεδίο αναφορικά με τις γλωσσικές τους αντιλήψεις και πρακτικές. Ακόμη, διεξήχθησαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις, ατομικές και ομαδικές, με τα παιδιά, τις εκπαιδευτικούς και τους γονείς τους. Τα ερευνητικά δεδομένα των εκπαιδευτικών αναδεικνύουν γλωσσικές αντιλήψεις και στάσεις οι οποίες αντανακλούν την ιδεολογία της μονογλωσσίας, την αντίληψη της διγλωσσίας ως πρόβλημα και την αποστασιοποιημένη στάση τους απέναντι στη διγλωσσία, προβάλλοντας αυτήν την «αδιάφορη» στάση ως «ουδέτερη». Από την ανάλυση των ιδεολογιών των οικογενειών προκύπτουν διαφοροποιήσεις και προτείνεται η διάκριση τους σε τρεις ομάδες γονέων, που αποκαλούμε «Αγωνιστές/τριες», «Ενδιάμεσοι/ες – Συμφιλιωτικοί/ες» και «Ουδέτεροι/ες», στο πλαίσιο των οποίων οι στάσεις τους κυμαίνονται από την αδιαπραγμάτευτη διεκδίκηση και τη συμφιλιωτική ενθάρρυνση της διγλωσσίας έως την παθητική αποδοχή. Τα δεδομένα των παιδιών αναδεικνύουν ότι αντιλαμβάνονται τη σημασία της διγλωσσίας τους και διαμορφώνουν ιδεολογίες που εκτιμούν την αξία της. Από τη σύνθεση των δεδομένων διαπιστώνεται ότι οι γλωσσικές αντιλήψεις και πρακτικές των γονέων και των παιδιών διαμορφώνονται σε άμεση αλληλεπίδραση με τις κυρίαρχες σχολικές αντιλήψεις και πρακτικές. Η εστίαση της έρευνας στις παιδικές φωνές προβάλλει τη διγλωσσία από τη σκοπιά των παιδιών και των οικογενειών τους αναδεικνύοντας ότι η διγλωσσία αποτελεί πραγματικότητα και τρόπο ζωής καθώς είναι αναγκαία και ζωντανή στην καθημερινή τους χρήση. Εκτός από γλωσσική χρήση, η διγλωσσία λειτουργεί και ως γλωσσική ιδεολογία. Η διγλωσσία αποτελεί ζήτημα που συνειδητά αναγνωρίζουν και εκτιμούν ως αξία, εκφράζοντας «ναι» στην ελληνική γλώσσα, «όχι» στη μονογλωσσία.