Οικονομική και περιβαλλοντική ανάλυση εναλλακτικών μορφών γεωργίας

Abstract

Στην παρούσα διατριβή, η οικονομική και περιβαλλοντική ανάλυση εναλλακτικών μορφών γεωργίας πραγματοποιήθηκε μέσω ενός θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισίου αξιολόγησης της οικονομικής και περιβαλλοντικής απόδοσης εκμεταλλεύσεων συμβατικής, βιολογικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Όσον αφορά την εξέλιξη της βιολογικής και ολοκληρωμένης γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτή, τα τελευταία χρόνια, ήταν αρκετά σημαντική και η σχετική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε δείχνει ότι η σχέση των δύο εναλλακτικών μορφών γεωργίας δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική, δηλαδή, η ανάπτυξη της μίας μορφής γεωργίας δεν γίνεται εις βάρος της άλλης, αλλά μειώνεται το ποσοστό των εκτάσεων που αναλογεί στη συμβατική γεωργία. Η τάση αυτή παρατηρείται και στη χώρα μας, όπου επιπλέον, η διαχρονική εξέλιξη της ολοκληρωμένης γεωργίας παρουσιάζει ομοιότητες με την αντίστοιχη που παρατηρήθηκε στη βιολογική γεωργία κατά τα πρώτα οχτώ χρόνια επίσημης εφαρμογής της. Ο κλάδος της ροδακινιάς, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την χώρα μας, είναι ο πρώτος κλάδος αγροτικής παραγωγής όπου εφαρμόστηκαν ταυτόχρονα η συμβατική, η ολοκληρωμένη και η βιολογική γεωργία. Για το λόγο αυτό οι εκμεταλλεύσεις ροδακινιάς βιολογικής, ολοκληρωμένης και συμβατικής διαχείρισης αποτέλεσαν αντικείμενο της παρούσας διατριβής και διερευνήθηκαν ως προς την οικονομική και περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα. Η βιολογική και η ολοκληρωμένη διαχείριση της καλλιέργειας εφαρμόζονται από τους παραγωγούς σε επαγγελματική βάση και όχι περιστασιακά, με τους παραγωγούς να παρουσιάζουν σημαντική οικονομική εξάρτηση από την εκμετάλλευση τους. Επιπλέον, οι βιοκαλλιεργητές βρέθηκε ότι είναι σχετικά υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου σε σύγκριση με τους παραγωγούς συμβατικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η διαρθρωτική αδυναμία, όμως, όσον αφορά την ηλικιακή σύνθεση των παραγωγών, αν και εμφανίζεται μειωμένη στη βιολογική γεωργία, εντούτοις παρατηρείται και στις δύο εναλλακτικές μορφές γεωργίας, καθώς υπάρχει αδυναμία προσέλκυσης νέων γεωργών. Οικονομική και περιβαλλοντική ανάλυση εναλλακτικών μορφών γεωργίας 254 Οι παραγωγοί ορίζουν την ολοκληρωμένη γεωργία ως την ορθή χρήση γεωργικών φαρμάκων και λιπασμάτων μέσω προγραμματισμού και συνεχούς ελέγχου της παραγωγικής διαδικασίας και τη βιολογική γεωργία ως εκείνη την εναλλακτική μορφή γεωργίας που οδηγεί στην προστασία του περιβάλλοντος. Η στάση των βιοκαλλιεργητών απέναντι σε περιβαλλοντικές πτυχές των εναλλακτικών μορφών γεωργίας βρέθηκε να διαφέρει σε σχέση με εκείνη των παραγωγών ολοκληρωμένης διαχείρισης. Χαρακτηριστικό είναι ότι η υιοθέτηση της βιολογικής καλλιέργειας οφείλεται κυρίως σε περιβαλλοντικούς και ιδεολογικούς λόγους, οι οποίοι φαίνεται να υπερτερούν των οικονομικών παραγόντων (π.χ. υψηλότερη τιμή βιολογικών προϊόντων). Αντίθετα, οι οικονομικοί παράγοντες (μείωση δαπανών, αύξηση τιμών) διαδραματίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στην απόφαση υιοθέτησης της ολοκληρωμένης καλλιέργειας, ενώ η προστασία του περιβάλλοντος έχει πολύ μικρότερη επίδραση. Οι σημαντικότεροι ανασταλτικοί παράγοντες υιοθέτησης των δύο εναλλακτικών μορφών γεωργίας από τους συμβατικούς παραγωγούς είναι η έλλειψη επιστημονικής υποστήριξης καθώς και διάφοροι τεχνικοοικονομικοί παράγοντες (κερδοφορία, απόδοση, δαπάνη πιστοποίησης). Παρόμοιοι είναι και οι ανασταλτικοί παράγοντες υιοθέτησης της βιολογικής γεωργίας από τους παραγωγούς ολοκληρωμένης διαχείρισης, ενώ οι βιοκαλλιεργητές δεν υιοθετούν την ολοκληρωμένη καλλιέργεια καθώς δεν θεωρούν ότι αυτή διαφέρει, οικονομικά και περιβαλλοντικά, σε σημαντικό βαθμό, από τη συμβατική καλλιέργεια. Αξιοσημείωτο είναι ότι η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων αποτελεί βασικό παράγοντα υιοθέτησης των εναλλακτικών μορφών γεωργίας, τόσο για τους παραγωγούς βιολογικής, όσο και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Πρέπει να σημειωθεί ότι με τον όρο “ποιότητα των προϊόντων” οι παραγωγοί δεν αναφέρονται μόνο στα αντιληπτά χαρακτηριστικά της ποιότητας αλλά και στα μη αντιληπτά, όπως ο τρόπος παραγωγής που σχετίζεται με την παρουσία υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων στα προϊόντα. Οι επιδοτήσεις δεν φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην απόφαση υιοθέτησης της ολοκληρωμένης γεωργίας, γεγονός αναμενόμενο καθώς η ανάπτυξη του συστήματος εξαρχής δεν στηρίχτηκε σε αυτές. Επίσης, οι επιδοτήσεις βρέθηκε ότι επηρεάζουν την απόφαση υιοθέτησης της βιολογικής καλλιέργειας σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς, ιδεολογικούς και οικονομικούς παράγοντες. Εντούτοις, οι παραγωγοί είναι πιθανόν να υποεκτιμούν τον ρόλο που διαδραματίζουν οι επιδοτήσεις στην απόφαση υιοθέτησης, θεωρώντας ότι αυτές είναι δεδομένες, ιδίως όσον αφορά τη βιολογική γεωργία, όπου η διαχρονική Συμπεράσματα - Προτάσεις 255 εξέλιξη των εκτάσεων βιολογικής καλλιέργειας φαίνεται να εξαρτάται από τις προσκλήσεις για ένταξη στα προγράμματα επιδοτήσεων. Σε κάθε περίπτωση πάντως, διαφαίνεται ότι οι καθαρά οικονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν περισσότερο την απόφαση υιοθέτησης σε σχέση με τις επιδοτήσεις.