Διδακτική επεξεργασία εμποδίων για την εννοιολογική περιοχή της θερμότητας

Abstract

Οι διδακτικές παρεμβάσεις που έχουν εντοπιστεί στη διεθνή βιβλιογραφία και λαμβάνουν υπόψη στη συγκρότησή τους τις αντιλήψεις των μαθητών για την εννοιολογική περιοχή της θερμότητας, περιορίζονται σε μια περισσότερο σημειακή αντιμετώπιση των αντιλήψεων των μαθητών. Δεν επεξεργάζονται δηλαδή τα εμπόδια που τις υποβαστάζουν και που αποτελούν το «σκληρό πυρήνα» των αντιλήψεων. Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στη διδακτική επεξεργασία των εμποδίων των μαθητών στην εννοιολογική περιοχή της θερμότητας. Ειδικότερα, επιδιώκει τον εντοπισμό των εμποδίων των μαθητών στην εννοιολογική περιοχή της θερμότητας, τη συγκρότηση προγράμματος μαθημάτων για τη διδακτική επεξεργασία αυτών των εμποδίων και την αποτίμηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος μαθημάτων στην ΣΤ΄τάξη του δημοτικού σχολείου. Τα πορίσματα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση των ερευνών που αφορούν στις αντιλήψεις των μαθητών για την εννοιολογική περιοχή της θερμότητας σε συνδυασμό με τα ευρήματα εμπειρικής έρευνας με μαθητές του δημοτικού σχολείου στην Ελλάδα, επέτρεψαν τον εντοπισμό των εμποδίων των μαθητών γι’ αυτήν την εννοιολογική περιοχή. Επελέγησαν πέντε εμπόδια προς διδακτική επεξεργασία και συγκροτήθηκε κατάλληλα διαμορφωμένο πρόγραμμα μαθημάτων που εφαρμόστηκε σε μαθητές που φοιτούν στην ΣΤ΄τάξη του δημοτικού σχολείου. Βασικός πυλώνας για την ανάπτυξη των μαθημάτων, αποτέλεσαν ορισμένες αρχές που αφορούν στη διδακτική επεξεργασία των εμποδίων και τα δυναμικά δίκτυα των εμποδίων τα οποία παρέχουν μια ευρύτερη και σαφή θεώρηση των συνδέσεων των εμποδίων με τις αντιλήψεις, του εννοιολογικού πλαισίου της γνώσης προς διδασκαλία και των συνθηκών που θα κάνουν δυνατή την πραγμάτωση της εννοιολογικής αλλαγής. Χαρακτηριστικό του προγράμματος των μαθημάτων που αναπτύχθηκε αποτελεί η «ευελιξία» του καθώς βασική προϋπόθεση της διδακτικής επεξεργασίας των εμποδίων είναι η «επένδυση» των μαθητών στις διδακτικές καταστάσεις. Επίσης, οι διδακτικές καταστάσεις εμπλέκουν τους μαθητές σε συζητήσεις, καθώς κομβικό στοιχείο της επεξεργασίας των εμποδίων αποτελούν οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Για την αποτίμηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων της εφαρμογής του προγράμματος μαθημάτων, πραγματοποιήθηκε ποιοτική ανάλυση των συζητήσεων μεταξύ των μαθητών των ομάδων εργασίας, των συζητήσεων ανάμεσα τους μαθητές και τον εκπαιδευτικό και των γραπτών απαντήσεων των μαθητών σε φύλλα εργασίας. Επιπλέον, συγκροτήθηκε γραπτό ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους μαθητές πριν, μετά τις διδασκαλίες και τέσσερις μήνες μετά τις διδασκαλίες. Η αποτίμηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων του προγράμματος μαθημάτων, μέσω της ανάλυσης του προφορικού και του γραπτού λόγου των μαθητών, επέτρεψε τη χαρτογράφηση των διαφορετικών νοητικών «διαδρομών» που ακολούθησαν οι μαθητές και τη μελέτη της συμβολής των διδακτικών καταστάσεων καθώς επίσης και των γνωστικών συγκρούσεων στη νοητική εξέλιξη των μαθητών. Ειδικότερα, εντοπίστηκαν χαρακτηριστικά των διδακτικών καταστάσεων που ευνοούν την επεξεργασία των εμποδίων και περιπτώσεις αποφυγής και αποδοχής της γνωστικής σύγκρουσης από τους μαθητές. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι τα εμπόδια δεν είναι ασύνδετα μεταξύ τους, αντίθετα συνδέονται. Ειδικότερα, με αφορμή την επεξεργασία κάποιων εμποδίων παρατηρήθηκε ανάδυση άλλων εμποδίων, τα οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν εμφανιστεί. Επιπρόσθετα, διαπιστώθηκε ότι η επεξεργασία ορισμένων εμποδίων απετέλεσε «εφαλτήριο» για την αποτελεσματικότερη επεξεργασία άλλων εμποδίων. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την ημιποιοτική ανάλυση των απαντήσεων των μαθητών στα γραπτά ερωτηματολόγια πριν και μετά τις διδασκαλίες, διαπιστώθηκε ότι μετά τις διδασκαλίες τα μαθησιακά αποτελέσματα αναφορικά με τα εμπόδια των μαθητών είναι σημαντικά βελτιωμένα σε σχέση με τα αντίστοιχα πριν τις διδασκαλίες και δεν ελαττώνονται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου.