Για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς: πολιτισμικές, τεχνολογικές και επιστημολογικές συνιστώσες

Abstract

The present dissertation is an outline and synthetic study about cultural heritage. The matter of protection of the cultural heritage is interdisciplinary examined, in order to create a theoretical context in which the domain of monuments conservation will rely on reasonably and critically. Additional effort is made in order to bring out a series of issues that concern the shape and content of built environment and to combine it with aspects of social reality. Great emphasis is given at the attempt of converging variable perceptions and practices and at the override of the segmental trend which characterizes our era, on behalf of an overall interpretation. This is because even though the protection of our cultural heritage greatly overcomes the limits of a specialized study, it is not treated in a continuous way. Everyone speaks about a specific part and when this happens many critical issues, which moreover seriously affect their research, are considered given. Particular attention is paid in the phenomenon of technology and its relation with culture and civilization - a relation that is present in its all four chapters - since the subject is considered as one of the main social issues of modem technological, multicultural and globalized era. The first chapter deals with the significance of the term "heritage", correlates the manmade heritage of objects with material culture and emphasizes the tatter's relation with the phenomenon of technology. The second chapter depicts parts of modernity on the basis of the typical critical theory works. It supports-the necessity of a culturally reformed landscape and points out the need of archetype creation in contrast with industrial product. It also demonstrates that the recognition of past times potential and material form, constitutes one of the cultural constants of historical continuity of our societies. Through the analysis of the notion of artifact, the "socialization" of objects is composed, embodying them with a "nature", as stated in the third chapter. From the artifact we are heading towards the "monument", arguing that each monument belongs to the present and must be accessible to everybody with nowadays terms. On the other hand, neither its historical value should be cancelled, nor its character should be biased. The fourth chapter refers to the technical side of the cultural heritage protection issue. The two main terms concerning the monuments’ protection (anastylosis and conservation) are separated. The development of discipline of monuments conservation, together with the contribution of Chemical Engineering is additionally examined. The extend of the problem, especially in Greece, is also stressed, as well as the dangers encountered at the uninferenced approach and ideological handling of the manmade objects heritage. Finally, the importance of the recently developed discipline of industrial heritage is displayed. This dissertation is placed among the framework of philosophy and history of technology, but also of the philosophy in general, whereas through it, some of the conditions for the essential communication between researchers of Science - Technology and Humanities studies are established.

Η διατριβή αυτή είναι μια περιγραφική, συνθετική εργασία με θέμα την πολιτιστική κληρονομιά. Εξετάζει διακλαδικά το ζήτημα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς με στόχο να δημιουργήσει ένα θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο να στηρίζεται έλλογα και κριτικά ο τομέας της Συντήρησης Μνημείων. Ακόμα, επιχειρεί να αναδείξει μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη μορφή και το περιεχόμενο του δομημένου περιβάλλοντος και να το συνδέσει με πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας. Στέκεται ιδιαίτερα στο τεχνολογικό φαινόμενο και στη σχέση του με την κουλτούρα και τον πολιτισμό - σχέση που είναι «παρούσα» και στα τέσσερα κεφάλαια της - μια που αντιμετωπίζει το εν λόγω θέμα ως ένα από τα κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα της σύγχρονης τεχνολογικής, πολυπολιτισμικής, παγκοσμιοποιημένης εποχής. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην προσπάθεια συγκερασμού διαφορετικών αντιλήψεων και πρακτικών, στον παραμερισμό τηςκατατμητικής τάσης που διακρίνει την εποχή μας, προς όφελος της όσο το δυνατόν σφαιρικότερης ερμηνείας. Κι αυτό γιατί ενώ έχει διαπιστωθεί ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια μιας εξειδικευμένης μελέτης εντούτοις αντιμετωπίζεται αποσπασματικά. Ο κάθε ένας μιλάει μόνο για ένα κομμάτι. Κι όταν το κάνει αυτό θεωρεί ως δεδομένα πολλά κρίσιμα ζητήματα τα οποία όμως επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη δικιά του έρευνα. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το νοηματικό πλαίσιο του όρου «κληρονομιά», συσχετίζεται η ανθρωπογενής κληρονομιά των αντικειμένων με τον υλικό πολιτισμό και αναδεικνύεται η σχέση του τελευταίου με το τεχνολογικό φαινόμενο. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται πλευρές της νεωτερικότητας με βάση την κριτική θεωρία των στοχαστών της Σχολής της Φρανκφούρτης. Υποστηρίζεται η αναγκαιότητα ενός πολιτιστικά αναμορφωμένου τοπίου και τονίζεται η σημασία της πρωτότυπης δημιουργίας σε αντιπαράθεση με τη βιομηχανοποιημένη κατασκευή. Παράλληλα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός ότι η αναγνώριση του δυναμικού του παρελθόντος και της υλικής του μορφής αποτελεί μια από τις πολιτισμικές σταθερές της ιστορικής συνέχειας των κοινωνιών. Στο τρίτο κεφάλαιο, μέσα από την ανάλυση της έννοιας του τεχνήματος, στοιχειοθετείται η «κοινωνικοποίηση» των αντικειμένων που τους προσδίδει και μια «φύση». Από το τέχνημα οδηγούμαστε στο «μνημείο» υποστηρίζοντας πως κάθε μνημείο ανήκει στο σήμερα και πρέπει να γίνεται προσιτό σε όλους με τους όρους του σήμερα. Από την άλλη μεριά, δεν πρέπει να ακυρώνεται η ιστορικότητα του ούτε να κατευθύνεται μονόπλευρα ο χαρακτήρας που θα του προσδώσει η όποια μερική ανάγνωση του. Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στην τεχνική πλευρά του ζητήματος της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ξεχωρίζονται οι δύο κύριοι όροι που το αφορούν (αναστήλωση και συντήρηση), εξετάζεται η ανάπτυξη του κλάδου της Συντήρησης Μνημείων και η συμβολή της Χημικής Μηχανικής. Επισημαίνονται τόσο το μέγεθος του προβλήματος ειδικά στην Ελλάδα όπως και οι κίνδυνοι που ενέχει η ατεκμηρίωτη προσέγγιση και η ιδεολογική μεταχείριση της ανθρωπογενούς κληρονομιάς των αντικειμένων. Τέλος, αναδεικνύεται η σημασία του πεδίου της βιομηχανικής κληρονομιάς, πεδίου που διεθνώς βρίσκεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του. Η διατριβή εντάσσεται στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και ιστορίας της τεχνολογίας, αλλά και της φιλοσοφίας γενικότερα, ενώ, μέσω αυτής, αποκαθίστανται ορισμένες από τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική συνεννόηση ανάμεσα στους ερευνητές θετικών και θεωρητικών κλάδων.