Ιστορία και χώρος: ο ρόλος της ανάδειξης και της διαχείρισης ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών στην συγκρότηση και αναπαράσταση του εθνικού παρελθόντος: διάδοση αφηγημάτων, ανασκαφική έρευνα, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων τον 20ο αιώνα

Abstract

This thesis is about the identification, protection and restoration of heritage monuments and sites during the 20th century in Greece, examining mainly the relationship between construction of heritage space and consolidation of the dominant historical narratives.The main stages in bringing forward heritage monuments and sites are: identification and signification, listing and legal protection, conservation and restoration, and finally popularisation of both importance and narrative content to broader public. In Greece, the beginnings of the relevant legislative framework can be traced in the years of the Revolution of 1821. Gradually, this framework evolves to clarify issues on ownership, expropriation, control, restrictions on private initiatives and decision-making, regularisation of the archaeological process and participation rights. Similarly, heritage management itself was set under state exclusivity during the early period of the neohellenic state. The structure evolution of the relevant state bodies reflects the widening of the official historical narrative and the gradual acceptance of more diverse heritage forms. Examination of the heritage lists, as well as the archaeological excavations and restoration projects as a whole, leads to conclusions on the nature and spatial distribution of historical monuments per period of political governance. The creation of popularisation channels aims in the dissemination of the importance of identified examples and of their acceptable narrative contents. Analysis of the examined texts reveals the nodal points, the main concepts and the chains of equivalence of the dominant discourses, and discourses of the field of discursivity, that articulate the narrative content of the selected heritage paradigms and the narratives on a locality’s past. The case study of the thesis is the physical and mental construction of the heritage space of the city of Rhodes by the Italian Administration (1912-1943) and the Greek relevant bodies (1947-1967). The example of Rhodes reveals the contingent character of heritage space in general and the importance of the Present in the understanding of the Past. These two different political regimes shaped the walled city in a way that represents their own version of local history, identifying and promoting specific built typologies to heritage monuments. After establishing appropriate legislative frameworks and setting up relevant bodies, both administrations identified and signified appropriate examples. The most indicative examples were included in the heritage lists and were restored to an idealised form. Dissemination of the narrative content of selected heritage examples and of narratives on the history of the walled city took place through various media of mass communication aiming at different and multiple recipients.For the geographical coverage and historical timespan of the thesis, a constraint concerning form and content is documented. This constraint relates to the consolidation of the national past as the only possible collective past.

Η διατριβή αφορά την ταυτοποίηση, προστασία και ανάδειξη ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών τον 20ο αιώνα, εξετάζοντας κυρίως την σχέση κατασκευής του ιστορικού χώρου και παγίωσης του κυρίαρχου ιστορικού αφηγήματος.Τα κυριότερα στάδια της ανάδειξης ιστορικών μνημείων είναι η ταυτοποίηση και νοηματοδότηση, ο χαρακτηρισμός και η νομική προστασία, η συντήρηση και αποκατάσταση, καθώς και η διάδοση της σημασίας και του αφηγηματικού περιεχομένου στο ευρύ κοινό. Το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας τεκμηρίων του παρελθόντος του νεοελληνικού κράτους έχει τις απαρχές του στα χρόνια της επανάστασης του 1821 και σταδιακά εξελίσσεται αποσαφηνίζοντας θέματα κυριότητας, απαλλοτρίωσης, ελέγχου, επιβολής περιορισμών στην λήψη αποφάσεων και πρωτοβουλιών, κανονικοποίησης της αρχαιολογικής διαδικασίας, καθώς και δικαιωμάτων συμμετοχής στην διερεύνηση και ανάδειξη. Παρόμοια, η ίδια η διαχείριση, ταυτοποίηση και ανάδειξη ορθών παραδειγμάτων τίθεται υπό κρατική αποκλειστικότητα ήδη από την πρώιμη περίοδο του νεοελληνικού κράτους, ενώ η εξέλιξη της δομής των αρμόδιων φορέων αντικατοπτρίζει την διεύρυνση του επίσημου ιστορικού αφηγήματος και των αποδεκτών ιστορικών παραδειγμάτων/ μορφών. Η εξέταση των πράξεων χαρακτηρισμού, καθώς και η εξέταση του συνόλου των ανασκαφών και έργων ανάδειξης για τον χρονικό και γεωγραφικό ορίζοντα που καλύπτει η διατριβή, οδηγεί σε συμπεράσματα σχετικά με το είδος και την χωρική κατανομή των μνημείων που προωθούνται ανά περιόδους πολιτικών διακυβερνήσεων. Η δημιουργία μέσων εκλαΐκευσης και διαύλων επικοινωνίας με το κοινό αφορά την διάδοση ταυτοποιημένων μνημείων και των ορθών αφηγηματικών περιεχομένων τους. Μέσα από τα κείμενα ανιχνεύονται τα κομβικά σημεία, οι κυριότερες έννοιες και οι αλυσίδες ισοδυναμίας που συγκροτούν τους κυρίαρχους λόγους, καθώς και οι λόγοι του πεδίου ρηματικότητας, οι οποίοι συγκροτούν τόσο το αφηγηματικό περιεχόμενο των μνημείων όσο και τα ευρύτερα αφηγήματα που συνθέτουν το παρελθόν του τόπου. Η ανάλυση της κατασκευής του ιστορικού χώρου της Ρόδου, από την Ιταλική Διοίκηση Νησιών του Αιγαίου αρχικά και τους ελληνικούς αρμόδιους φορείς μετά την ενσωμάτωση στο Ελληνικό κράτος, αποτελεί μελέτη περίπτωσης της διατριβής καθώς αναδεικνύει τον ενδεχομενικό χαρακτήρα του ιστορικού χώρου και την σημασία του Παρόντος στην πρόσληψη και κατανόηση του Παρελθόντος. Τα δύο διαφορετικά αυτά πολιτικά καθεστώτα θα διαμορφώσουν την εντός των τειχών πόλη κατά τρόπο που να αναπαριστά την δική τους κάθε φορά έκδοση της τοπικής ιστορίας, εντοπίζοντας και αναβαθμίζοντας συγκεκριμένες τυπολογίες σε ιστορικά μνημεία. Την συγκρότηση κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου και την οργάνωση αρμόδιων φορέων θα ακολουθήσει ο εντοπισμός και νοηματοδότηση κατάλληλων παραδειγμάτων, ο χαρακτηρισμός και τέλος η ανάδειξη των ενδεικτικότερων. Η διάχυση του αφηγηματικού περιεχομένου των ιστορικών μνημείων καθώς και των ευρύτερων αφηγήσεων για την ιστορία της πόλης, θα πραγματοποιηθεί με διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας τα οποία στοχεύουν σε διαφορετικούς δέκτες. Για τον γεωγραφικό και χρονικό ορίζοντα που καλύπτει η μελέτη, τεκμηριώνεται περιορισμός των παραδειγμάτων σε συγκεκριμένες μορφές και περιεχόμενα, τα οποία σχετίζονται με την παγίωση του εθνικού παρελθόντος.