Η έκθεση ως έργο τέχνης: μία πολυαισθητηριακή προσέγγιση της επιτελεστικότητας του χώρου

Abstract

This thesis focuses on the multisensory perception of art, specifically on how the senses of taste and smell can be used as interpretative tools for artworks in the context of museum exhibitions. Furthermore, it examines how these particular senses contribute to the enhancement of the exhibition’s narrative and the creation of a sense of place by redefining the way people perceive art. The main research question of the thesis could be summarised as follows: to what extent does the use of olfactory and gustatory multisensory stimuli contribute to the creation of a sense of place between a human and a work of art and by extension achieve spatial performativity? In an attempt to answer this question, the thesis begins with an in-depth theoretical exploration and analysis of the phenomenon of multisensory perception from various perspectives. Next, it moves on to investigate the ways in which these senses can be applied in the context of museum exhibitions. To tackle the applied part of the research process, the thesis developed a special methodology, which probably makes it one-of-a-kind in its field. What constitutes this approach as unique is the fact that not all its steps were pre-determined from the start. This methodology included workshops, experiments and the final product was a toolkit. The aim of the toolkit was to assist anyone wishing to include multisensory visitor engagement in their exhibition in a playful way by using this step-by-step guide. Consequently, data from both theoretical and applied parts of the research process were combined to achieve a scientifically innovative end result. The thesis’ most important contribution to knowledge is regarding the thorough study and analysis of the multisensory phenomenon. Furthermore, it presents the ways and parameters which should be considered for an effective multisensory application, meaning the creation of a sense of place between visitor and artwork and its contribution to achieving spatial performativity. Another noteworthy contribution is that for the final experiment of the research process, exclusively gustatory stimuli were used with remarkable findings. It was demonstrated that such stimuli linked the works more closely with the personal experiences and memories of visitors, thus making them more accessible and forming meaningful connections. This element alone is considered extremely important, because up until the moment of writing and submitting this thesis, there has only been one other example, to the researcher’s knowledge, of using the sense of taste as an interpretative tool in the context of a museum exhibition.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται την πολυαισθητηριακή αντίληψη της τέχνης. Συγκεκριμένα, εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους οι αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης μπορούν να αξιοποιηθούν ως ερμηνευτικά εργαλεία έργων τέχνης στο πλαίσιο μουσειακών εκθέσεων. Κατ’ επέκταση, εξετάζεται το πώς αυτές οι αισθήσεις συμβάλλουν στην ενίσχυση ενός εκθεσιακού αφηγήματος και στη δημιουργία τόπου, καθώς επίσης και οι δυνατότητές τους στον επαναπροσδιορισμό του τρόπου αντίληψης της τέχνης. Το κύριο ερευνητικό ερώτημα της διατριβής θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: κατά πόσο η χρήση πολυαισθητηριακών ερεθισμάτων στο πλαίσιο μουσειακών εκθέσεων, με βάση τις αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία τόπου με ένα έργο τέχνης και κατ’ επέκταση στην αποτελεσματικότερη επίτευξη της επιτελεστικότητας του χώρου; Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το ερώτημα, η διατριβή ξεκινά με την εις βάθος θεωρητική διερεύνηση και ανάλυση του φαινομένου της πολυαισθητηριακής αντίληψης υπό ποικίλες οπτικές γωνίες. Στη συνέχεια, προχωρά στη μελέτη των τρόπων με τους οποίους μπορούν να αξιοποιηθούν οι συγκεκριμένες αισθήσεις σε πρακτικό επίπεδο στο πλαίσιο μουσειακών εκθέσεων. Προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρακτικό σκέλος της ερευνητικής διαδικασίας, η διατριβή οδηγήθηκε στην ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης sui generis ερευνητικής μεθοδολογίας, γεγονός που την καθιστά μάλλον μοναδική στο είδος της. Η ιδιαιτερότητα της μεθοδολογικής προσέγγισης έγκειται αρχικά στο γεγονός ότι δεν ήταν όλα τα βήματά της σχεδιασμένα εκ των προτέρων. Αυτή η μεθοδολογία περιλάμβανε εργαστήρια, πειράματα και ως τελικό απότοκο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας «εργαλειοθήκης». Κατά συνέπεια, αντλήθηκαν δεδομένα τόσο από θεωρητικά, όσο και εφαρμοσμένα μέρη της ερευνητικής διαδικασίας, τα οποία εν τέλει συνυφάνθηκαν έτσι ώστε εκ του αποτελέσματος προέκυψε ένα επιστημονικά πρωτοποριακό αποτέλεσμα. Η σημαντικότερη συμβολή της διατριβής στην επιστήμη έγκειται πρωτίστως στην ενδελεχή μελέτη και ανάλυση του πολυαισθητηριακού φαινομένου από κάθε άποψη. Επίσης, παρουσιάζονται οι τρόποι και οι παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να καθίσταται αποτελεσματική μία πολυαισθητηριακή εφαρμογή, δηλαδή να υποβοηθήσει στη δημιουργία τόπου με το έργο τέχνης και να συμβάλλει έτσι στην επίτευξη της επιτελεστικότητας του χώρου. Μία πρόσθετη αξιοσημείωτη συμβολή αποτελεί το γεγονός ότι στο τελικό πείραμα που διενεργήθηκε χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά και μόνο γευστικά ερεθίσματα, με αξιόλογα μάλιστα ευρήματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπογραμμίστηκε το γεγονός ότι τέτοια ερεθίσματα έχουν την ικανότητα να δημιουργήσουν συνδέσεις μεταξύ των έργων και των προσωπικών εμπειριών και αναμνήσεων των επισκεπτών, καθιστώντας έτσι τα πιο προσβάσιμα μέσω αυτών των ουσιαστικότερων δεσμών. Το στοιχείο αυτό από μόνο του κρίνεται εξαιρετικά σημαντικό καθώς μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής και κατάθεσης του κειμένου της διατριβής δεν υπάρχει παρά μόνο ένα δείγμα αξιοποίησης της αίσθησης της γεύσης ως ερμηνευτικού εργαλείου στο πλαίσιο μουσειακής έκθεσης.