Το ιστορικό τραύμα και προφορική ιστορία: προϋποθέσεις και όρια για την απονομή ιστορικής δικαιοσύνης στην Κύπρο: η διερεύνηση του ζητήματος των αγνοούμενων μέσα από μαρτυρίες οικογενειών, ομάδων πολιτών και ΜΚΟ

Abstract

The main conceptual axis of this paper is the victim-centred approach, particularly in terms of highlighting the agenda of the families of forced disappearance victims. Within this framework, an attempt is made to explore this intractable issue with the ally of the "voices" of victims, witnesses, journalists, institutional actors, and writers, alongside international literature, international organizations and reports of relevant international committees. The study challenges fatalistic approaches to the legacies of violence based solely on human rights discourses, which come from national and international elites, far from the people most affected by conflict. The thesis is divided into two parts. The first part sets out the theoretical framework of the concepts of historical trauma, transitional justice and victims' needs, while the second part presents the results of the primary research through in-depth excerpts from the narrators' interviews. In addition, through the exploration of different contexts (judicial anthropology, journalism, literature, civil society, academia), the conditions for historical justice are investigated broadly across the two communities. The essential aim is through the individualized approach methodologically documented by oral history interviews to hear from victims about the suffering they have endured after decades of silencing and marginalization and then, in cooperation with civil society, to establish the possibility of addressing violations, rehabilitating victims and reconciling the two communities. A rendering of historical justice, which, in order to occur in a society of chronic inequalities and lack of meaningful support for victims, a condition that has prevailed in both communities to date, must be understood at both a broad and individual level. The main research question of this thesis is whether the historical trauma -created in the case of Cyprus and explored in this paper in the form of the issue of the missing persons- can be addressed in order to provide reparation and historical justice to the families of the victims. It is therefore investigated whether the families of the victims in Cyprus feel that their needs are understood, as it is a society that is known to have experienced heinous crimes and widespread human rights violations in the recent past, while living in a prolonged state of Frozen Conflict and division of the island.

Βασικός εννοιολογικός άξονας της παρούσας εργασίας είναι η θυματοκεντρική προσέγγιση, ειδικότερα όσον αφορά στην ανάδειξη της ατζέντας των οικογενειών των θυμάτων αναγκαστικής εξαφάνισης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο επιχειρείται να διερευνηθεί το δυσεπίλυτο αυτό ζήτημα με σύμμαχο τις «φωνές» των θυμάτων, των μαρτύρων, των δημοσιογράφων, των θεσμικών παραγόντων, των λογοτεχνών, παράλληλα με τη διεθνή βιβλιογραφία, τους διεθνείς οργανισμούς και τις εκθέσεις των αρμόδιων διεθνών επιτροπών. Η μελέτη αμφισβητεί τις μοιρολατρικές προσεγγίσεις για τις κληρονομιές της βίας που εδράζονται αποκλειστικά στον λόγο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι οποίες προέρχονται από εθνικές και διεθνείς ελίτ, μακριά από τα άτομα που έχουν πληγεί περισσότερο από τις συγκρούσεις. Η διατριβή διακρίνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος παρατίθεται το θεωρητικό πλαίσιο των εννοιών του ιστορικού τραύματος, της μεταβατικής δικαιοσύνης και των αναγκών των θυμάτων, ενώ στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας μέσα από διεξοδικά αποσπάσματα των συνεντεύξεων των αφηγητών. Επιπρόσθετα, μέσα από τη διερεύνηση διαφορετικών πλαισίων (δικαστική ανθρωπολογία, δημοσιογραφία, λογοτεχνία, κοινωνία των πολιτών, ακαδημαϊκή κοινότητα) ερευνώνται οι προϋποθέσεις για την απονομή ιστορικής δικαιοσύνης στις δύο κοινότητες. Ο ουσιαστικός στόχος είναι μέσω της εξατομικευμένης προσέγγισης που μεθοδολογικά τεκμαίρεται με τη συνέντευξη προφορικής ιστορίας, να ακουστούν τα θύματα για τα δεινά που υπέστησαν μετά από δεκαετίες αποσιώπησης και περιθωριοποίησης και, στη συνέχεια, σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών να διαπιστωθεί η δυνατότητα αντιμετώπισης των παραβιάσεων, αποκατάστασης των θυμάτων και συμφιλίωσης των δυο κοινοτήτων. Μια απόδοση ιστορικής δικαιοσύνης, η οποία για να επέλθει σε μια κοινωνία χρόνιων ανισοτήτων και έλλειψης ουσιαστικής συμπαράστασης των θυμάτων, συνθήκη που επικράτησε και στις δύο κοινότητες έως σήμερα, πρέπει να κατανοηθεί τόσο σε ευρύ όσο και σε εξατομικευμένο επίπεδο. Το βασικό ερευνητικό ερώτημα της παρούσας διατριβής είναι εάν το ιστορικό τραύμα -που δημιουργήθηκε στην περίπτωση της Κύπρου και διερευνάται στην εργασία αυτή με τη μορφή του ζητήματος των αγνοουμένων- μπορεί να αντιμετωπιστεί ώστε να υπάρξει αποκατάσταση και να απονεμηθεί ιστορική δικαιοσύνη στις οικογένειες των θυμάτων. Διερευνάται, κατά συνέπεια, εάν οι οικογένειες των θυμάτων στην Κύπρο αισθάνονται ότι έχουν κατανοηθεί οι ανάγκες τους, καθώς πρόκειται, ως γνωστόν, για μια κοινωνία που έχει βιώσει ειδεχθή εγκλήματα και εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πρόσφατο παρελθόν, ενώ, παράλληλα, ζει μια παρατεταμένη συνθήκη «παγωμένης σύγκρουσης» (Frozen Conflict) και διχοτόμησης του νησιού.