Η κατηγορία της ζωής στον Πρόκλο και οι οντοθεολογικές θεμελιώσεις της

Abstract

The topic of this Phd-dissertation is the fourth book of the Theologia Platonica –and more specifically chapters 1-4 and 27-39–, in which Proclus the Neoplatonist discusses the ontological category of life, which occupies the second place in the metaphysical scheme of being-life-intellect, which is structured under the triadic context immanence-procession-reversion. In order to shed light on Proclus’ positions about life, we focus first on the extent to which he follows Plato's methodology and the way in which he examines the Platonic metaphysical schemes. Next, we explore whether the categories of Plato's Parmenides are taken by him as objective metaphysical realities or as conceptual constructions of the human mind, and thus bring to the fore the distinction between realism and nominalism. Our research interest is whether the Neoplatonic philosopher adopts conceptual realism, i.e. whether he accepts that universals –and mostly life– have an absolute divine existence independent of physical beings (metaphysics of transcendence), whether metaphysical realities manifest themselves causally and produce the physical world (metaphysics of immanence) and whether their causal presence can be the content of human cognition and can be captured by conceptual schemes. With regard to the ontotheological foundations of life, we exhaustively investigate the way in which the discipline of Ontotheology works in the Theologia Platonica as well as the correspondences between Plato’s ontological categories and the gods which Proclus adopts, attempting to highlight the theogenetic process and the consequent production of the natural world. Furthermore, we focus on the Platonic theories of ideas and numbers and their ontological role. Finally, we examine whether and how Proclus applies his usual eclecticism, that is, whether he engages in detailed reconstructions of the historical past and whether he ultimately explicitly states the influences of his teacher, Syrianus. We draw the conclusion that in what we have studied he does not follow his fixed choices, but that he presents himself as an autonomous thinker, implicitly claiming to be the preeminent or even the exclusive original investigator of Plato’s theoretical choices.

Αντικείμενο μελέτης τής εν λόγω διατριβής αποτελεί το τέταρτο βιβλίο τής πραγματείας Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα Θεολογίας –και πιο συγκεκριμένα τα κεφάλαια 1-4 και 27-39–, στο οποίο ο νεοπλατωνικός Πρόκλος ασχολείται με την οντολογική κατηγορία της ζωῆς, η οποία κατέχει την δεύτερη θέση στο μεταφυσικό σχήμα του εἶναι-ζωή-νοῦς, το δομούμενο υπό το τριαδικό οργανόγραμμα μονή-πρόοδος-ἐπιστροφή. Προκειμένου να αναδειχθούν οι θέσεις τού Πρόκλου περί τής ζωῆς, εστιάζουμε καταρχάς στο κατά πόσον ο ίδιος ακολουθεί την μεθοδολογία τού Πλάτωνος και στον τρόπο διά τού οποίου εξετάζει τα πλατωνικά μεταφυσικά σχήματα. Εν συνεχεία, διερευνούμε αν οι κατηγορίες τού πλατωνικού διαλόγου Παρμενίδης εκλαμβάνονται από τον ίδιον ως αντικειμενικές μεταφυσικές πραγματικότητες ή ως εννοιολογικές κατασκευές τού ανθρωπίνου νού και έτσι φέρουμε στο προσκήνιο την διάκριση μεταξύ ρεαλισμού και νομιναλισμού. Ερευνητικό ενδιαφέρον μας αποτελεί εάν ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος υιοθετεί τον εννοιολογικό ρεαλισμό, δηλαδή εάν δέχεται ότι τα καθόλου –και κατά μείζονα λόγον η ζωή– έχουν απόλυτη θεία ύπαρξη ανεξάρτητη από τα φυσικά όντα (μεταφυσική τής υπερβατικότητας), εάν οι μεταφυσικές πραγματικότητες εκδηλώνονται αιτιακά και παράγουν τον φυσικό κόσμο (μεταφυσική τής εμμένειας) και εάν η αιτιακή παρουσία τους μπορεί να αποτελέσει περιεχόμενο της ανθρώπινης νόησης και να αποτυπωθεί με εννοιολογικά σχήματα. Αναφορικά με τις οντοθεολογικές θεμελιώσεις τής ζωῆς, ερευνούμε εξαντλητικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κλάδος τής Οντοθεολογίας στην πραγματεία Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα Θεολογίας και τις αντιστοιχίες ανάμεσα στις οντολογικές κατηγορίες τού Πλάτωνος και στις θεότητες τις οποίες ο Πρόκλος υιοθετεί, επιχειρώντας ο ίδιος να αναδείξει την θεογενετική διαδικασία και την εξ αυτής απορρέουσα παραγωγή τού φυσικού κόσμου. Εισέτι, εστιάζουμε στις πλατωνικές θεωρίες περί των ἰδεῶν και περί των ἀριθμῶν και στον οντολογικό ρόλο τους. Τέλος, εξετάζουμε το αν και πώς ο Πρόκλος εφαρμόζει τον συνήθη εκλεκτικισμό του, δηλαδή το αν προβαίνει σε διυλισμένες ανακατασκευές τού ιστορικού παρελθόντος και αν τελικά ρητά δηλοί τις επιρροές τού διδασκάλου του, του Συριανού. Διαπιστώνουμε ότι στα όσα μελετήσαμε δεν ακολουθεί τις σταθερές επιλογές του, αλλά ότι παρουσιάζεται ως ένας αυτόνομος διανοητής, προβάλλοντας εμμέσως ότι είναι ο κατεξοχήν ή και ο αποκλειστικός αυθεντικός ερευνητής των θεωρητικών επιλογών τού Πλάτωνος.